Όφις (αστερισμός)

Ο Όφις (λατινικά: Serpens, συντομογραφία: Ser) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι ο μοναδικός αστερισμός που αποτελείται από δύο ξεχωριστά τμήματα στην ουράνια σφαίρα, που χωρίζονται από τον παρεμβαλλόμενο μεταξύ τους Οφιούχο. Το δυτικό τμήμα (αυτό που ανατέλλει νωρίτερα) είναι η «Κεφαλή» του Όφεως (Serpens Caput), ενώ το ανατολικό είναι η «Ουρά» (Serpens Cauda). Η Κεφαλή συνορεύει με τους αστερισμούς Βόρειο Στέφανο, Βοώτη, Παρθένο, Ζυγό, Οφιούχο και Ηρακλή. Η Ουρά συνορεύει με τους αστερισμούς Οφιούχο, Τοξότη, Ασπίδα και Αετό. Είναι αμφιφανής στην Ελλάδα. Διασχιζόμενος από τον ουράνιο ισημερινό, ο Όφις φαίνεται ολόκληρος από την Ελλάδα τις καλοκαιρινές νύχτες. Το όνομά του είναι φίδι, αποδιδόμενο στη καθαρεύουσα.

Όφις
πατήστε για μεγαλύτερη εικόνα
Συντομογραφία	Ser
Λατινικό όνομα	Serpens
Γενική	Serpentis
Έκταση	637 τετ. μοίρες (1,304%) Κατάταξη 23ος
Αριθμός άστρων (μέγεθος ≤ 6,5)
Πλήρως ορατός σε γεωγραφικά πλάτη μεταξύ 80°N - 80°S

Ονομασίες και ιστορία

Οι αρχαίοι Έλληνες γνώριζαν τον αστερισμό ως Όφιν Οφιούχου ή απλώς Όφιν και πιο οικεία ως Ερπετόν ή Εγχέλυν (εγχέλυς = χέλι). Οι Ρωμαίοι, εκτός από το Serpens, χρησιμοποιούσαν τα ονόματα Anguilla, Anguis και Coluber. Σύμφωνα με διάφορες μυθολογικές εκδοχές ήταν το φίδι του Ασκληπιού, του Γλαύκου, του Λαοκόωντος ή ο όφις του Ηρακλή, η Λερναία Ύδρα (Serpens Lernaeus). Η Αλμαγέστη του 1515 και οι Αλφόνσειοι Πίνακες του 1521 τον ονομάζουν Serpens Alangue, συνδυάζοντας τη λατινική με την παρεφθαρμένη αραβική λέξη. Επίσης ήταν ο Λέσβιος Δράκων (Draco Lesbius) και ο Τιβερίνος Δράκων (Tiberinus).

Στους Άραβες ήταν ο Al Hayyah, το Φίδι, από την ελληνική επίδραση, αλλά πριν από αυτή ήταν η Βοσκή (Al Raudah). Αντιθέτως, στους Εβραίους και άλλους λαούς ήταν ερπετό από τους αρχαιότερους χρόνους. Στην αρχαία Μεσοποταμία μοιραζόταν με τον Οφιούχο την ονομασία Nu-tsir-da (= Εικόνα του Ερπετού).

Κατά τις ιουδαιοχριστιανικές αναπαραστάσεις των ουράνιων μορφών (κυρίως 17ος αι. μ.Χ.) ο Όφις έγινε το φίδι που «ηπάτησεν» την Εύα, ενώ αργότερα ευφάνταστοι παρατηρητές έβλεπαν στην Κεφαλή έναν ακόμα ουράνιο Σταυρό, τον του Αγίου Ανδρέου ή του Αγίου Πατρικίου.

Οι φωτεινότεροι αστέρες

Ο Αργκελάντερ απέδιδε στο σύνολο του `Οφεως 51 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι, ενώ ο Heis 82 μέχρι το μέγεθος 6,7.

• Ο α Όφεως είναι και ο φωτεινότερος όλων, με φαινόμενο μέγεθος 2,65. Είναι γνωστός με το ιδιαίτερο όνομα Ουνουκαλχάι (Unukalhai), όπου και παραπέμπουμε.
• Ο β Όφεως, ο Chow των Κινέζων (όνομα μιας δυναστείας τους), έχει φαινόμενο μέγεθος 3,67 και φασματικό τύπο A2 IV (λευκός υπογίγαντας)
• Ο γ, ο Ching των Κινέζων, έχει φαιν.μέγεθος 3,85 και φασματικό τύπο F6 V.
• Ο δ, ο Tsin των Κινέζων, έχει φαιν.μέγεθος 3,80 και φασμ.τύπο F0 IV.
• Ο ε, ο Pa των Κινέζων, έχει φαιν.μέγεθος 3,71 και φασμ.τύπο A2 V.
• Ο ζ, ο Tung Hae (=η Ανατολική Θάλασσα) των Κινέζων μαζί με τον η, έχει φαιν.μέγεθος 4,62 και φασμ.τύπο F2 IV.
• Ο η έχει φαιν.μέγεθος 3,26 και φασμ.τύπο K0 III-IV.
• Ο θ, διπλός, είναι γνωστός ως Άλυα (Alya).
• Ο κ έχει φαιν.μέγεθος 4,09 και φασμ.τύπο M0 III.
• Ο λ έχει φαιν.μέγεθος 4,43 και φασμ.τύπο G0 V.
• Ο μ έχει φαιν.μέγεθος 3,53 και φασμ.τύπο A0 V.
• Ο ν έχει φαιν.μέγεθος 4,33 και φασμ.τύπο A2 V.
• Ο ξ, μεταβλητός τύπου δ Scuti, έχει μέσο φαιν.μέγεθος 3,54 και φασμ.τύπο F0 IV.
• Ο ο έχει φαιν.μέγεθος 4,26 και φασμ.τύπο A2 V.

Αξιοσημείωτα στον αστερισμό

• Ο αστέρας HD 168443, με φαιν.μέγεθος 6,92, φασμ.τύπο G5, απόλυτο μέγεθος 4,03 και απόσταση από τη Γη 123,6 έτη φωτός, έχει δύο πλανήτες που περιφέρονται γύρω του μία φορά κάθε 57,9 και 2137 ημέρες σε μέση απόσταση 0,29 AU και 2,87 AU αντιστοίχως, και έχουν μάζα υπερεπταπλάσια και υπερδεκαεπταπλάσια εκείνης του Δία αντιστοίχως.

• Το φωτεινότερο ανοικτό σμήνος στον αστερισμό, το IC 4756 με φαινόμενο μέγεθος 4,6, είναι ορατό και με γυμνό μάτι από πολύ σκοτεινή τοποθεσία. Περιέχει πάνω από 80 αστέρες και απέχει από τη Γη 1300 έτη φωτός.

• Το σφαιρωτό σμήνος M5 (NGC 5904) έχει φαιν.μέγεθος 5,8 και φαινόμενη διάμετρο 20΄. Περιέχει πάνω από μισό εκατομμύριο αστέρες. Το επίσης σφαιρωτό σμήνος NGC 6539 βρίσκεται μοιρασμένο ανάμεσα στον Όφι (Ουρά) και τον Οφιούχο.

• Το νεφέλωμα εκπομπής M16 είναι το πασίγνωστο από την απεικόνιση του Διαστημικού Τηλεσκοπίου Χαμπλ «Νεφέλωμα Αετός».

• Ο πάλσαρ PSR B1534+12 αποτελεί διπλό σύστημα αστέρων νετρονίων με περίοδο περιφοράς 10,1 ώρες και εκκεντρότητα 0,274.

• Ο γαλαξίας Arp 220 με φαιν.μέγεθος 14 εμφανίζει διπλό πυρήνα, ως προϊόν αλληλεπιδράσεως δύο παλαιότερων γαλαξιών που ενώθηκαν σε ένα.

• Η ομάδα γαλαξιών Εξάδα του Σίφερτ ("Seyfert's Sextet", HCG 79) αποτελείται από 5 αμυδρούς γαλαξίες πολύ κοντά ο ένας στον άλλο — ο έκτος μοιάζει να ανήκει στην ομάδα, αλλά βρίσκεται σε πολύ διαφορετική απόσταση (NGC 6027A, NGC 6027B, ..., NGC 6027F).

Δείτε επίσης

• Κατάλογος αστέρων του Όφεως

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Serpens (constellation) στο Wikimedia Commons
• Λεξιλογικός ορισμός του Όφις στο Βικιλεξικό