Σφαγή της Βίννιτσας

Ως σφαγή της Βίννιτσας (στα ουκρανικά: Вінницька трагедія) έχει καταγραφεί στην ιστορία, η εκτέλεση περίπου 10.000 Σοβιετικών αντιφρονούντων στη πόλη Βίνιτσα της Σ. Σ. Δ της Ουκρανίας, την περίοδο της Μεγάλης Εκκαθάρισης, (1937 - 1938) στη Σοβιετική Ένωση. Οι εκτελέσεις σοβιετικών πολιτών ήρθαν στο φως ύστερα από εκτεταμένες ανασκαφές και εκταφές που πραγματοποίησαν τα γερμανικά στρατεύματα Κατοχής στη πόλη τον Μάιο του 1943. ^[1] Οι γερμανικές αρχές κατοχής της δυτικής Ουκρανίας έφεραν εις πέρας (σχεδόν ταυτόχρονα, με τις ανακαλύψεις για τις Σφαγές στο Κατύν) μια επιστημονική στις μεθόδους της έρευνα με την χρήση ιατροδικαστικών και εγκληματολογικών τεχνικών, προκειμένου να επαυξήσει το κύρος των ευρημάτων τόσο στο Κατύν όσο και στη Βίννιτσα.
Το Ράιχ ήθελε να δημιουργήσει και να επιβάλλει τη δική του ιστοριογραφία όπου η Ναζιστική Γερμανία έφερνε στο φως τις σοβιετικές θηριωδίες και την κατηγορούσε για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. ^{[2] [3]}

Σφαγή της Βίννιτσας
Τοποθεσία	Βίνιτσα, Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Ουκρανίας, Σοβιετική Ένωση
Συντεταγμένες	49°08′N 28°17′E
Στόχος	Εξαφάνιση αντιφρονούντων
Αίτια	Μεγάλη Εκκαθάριση
Όπλα	περίστροφα
Θάνατοι	9.432
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Το ποιός ήταν ο υπεύθυνος των σφαγών, οι Σοβιετικοί ή οι Γερμανοί (όπως υποστήριζαν οι Σοβιετικές αρχές), αλλά και οι λεπτομέρειες τους δράματος έμεναν άγνωστα στην Ουκρανία, τουλάχιστον μέχρι τη δεκαετία του 1980, όταν οι μεταρρυθμίσεις του Μιχαήλ Γκορμπατσώφ, έφεραν την γκλάσνοστ στη ζωή των Σοβιετικών.

Πολιτικό - κοινωνικό πλαίσιο (Η μεγάλη Εκκαθάριση)

Οι συγγενείς προσπαθούν να ανακαλύψουν τους αγνοούμενούς τους, ανάμεσα στα εκταφέντα πτώματα

Στις 2 Ιουλίου του 1937 το Πολιτικό Γραφείο της Κεντρικής Επιτροπής του Πανενωσιακού Κομμουνιστικού Κόμματος (μπ.), όπως ονομαζόταν τότε το Κ.Κ.Σ.Ε. εξέδωσε - υπογεγραμμένο από τον Γενικό Γραμματέα του κόμματος, Ιωσήφ Στάλιν - το διαβόητο διάταγμα υπ΄αριθμόν No. P51/94 Διάταγμα για τα αντισοβιετικά στοιχεία^(D/R).
Σε αυτό το διάταγμα, οριζόταν ότι τα κομμουνιστικά κόμματα των χωρών - μελών της Ένωσης, έπρεπε να δημιουργήσουν τριμελείς επιτροπές (τρόικες) στις περιφέρειές τους που θα ασχοληθούν με τη σύνταξη ονομαστικών καταλόγων με τα αντισοβιετικά στοιχεία της περιοχής τους. Ως αντισοβιετικά στοιχεία ορίζονταν πρώτα και κύρια οι κουλάκοι (που η αντίστασή τους στη κολλεκτιβοποιημένη αγροτική εργασία ήταν μεγάλη και διαρκής)και κυρίως αυτοί που δραπέτευσαν από τα στρατόπεδα εργασίας και ήταν υπεύθυνοι για σαμποτάζ σε συλλογικά και αγροτικά αγροκτήματα, αλλά και σε βιομηχανικές εγκαταστάσεις. Εκτός από τους κουλάκους, αντισοβιετικά στοιχεία ορίστηκαν τα μέλη αντισοβιετικών οργανώσεων, εθνικιστικά κινήματα, πρώην λευκοί χωροφύλακες και αξιωματούχοι, εκκλησιαστικοί λειτουργοί, σεκταριστές, υποστηρικτές της εσωκομματικής αντιπολίτευσης, επαναπατρισθέντες αστοί, καθώς εγκληματίες του κοινού ποινικού δικαίου (λαθρέμποροι, ληστές, απατεώνες). ^[4].

Στις 30 Ιουλίου του 1937 ακολούθησε η οδηγία του Λαϊκού Κομμισαρίου των Εσωτερικών, Νικολάι Γιεζόφ, No. 00447 - με τις λεπτομέρειες της διαδικασίας. ^[5]
Οι κατηγορούμενοι όφειλαν να χωριστούν σε δυο κατηγορίες: α) στα εχθρικά στοιχεία, τα οποία έπρεπε να συλληφθούν και να τους επιβληθεί η θανατική ποινή και β) τα ενεργά στοιχεία, τα οποία θα συλλαμβάνονταν και θα στέλνονταν στα Γκουλάγκ.

Για την Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Ουκρανίας, υπεύθυνος των επιχειρήσεων ήταν ο «Λαϊκός Επίτροπος του Κομισαριάτου των Εσωτερικών της Ουκρανίας», I. M. Leplevsky που συνέταξε ένα κατάλογο από 28.800 αντισοβιετικά στοιχεία, εκ των οποίων τα 800 ήταν εχθρικά προς το σοβιετικό κράτος. Η επιχείρηση ξεκίνησε στις 5 Αυγούστου του 1937. Για την περιοχή της Βίνιτσα ειδικά, που τότε αριθμούσε περί τους 70.000 κατοίκους, είχε συνταχτεί κατάλογος 3000 ατόμων με τους 1000 από αυτούς να ανήκουν στα εχρθικά στοιχεία. Ωστόσο, στους καταλόγους συνεχώς προστίθεντο νέα ονόματα. Από τις 26 Μαρτίου ως τις 3 Νοεμβρίου του 1938 η τρόικα της Βίννιτσα, εξέτασε 2.490 υποθέσεις από τις οποίες προέκυψαν κατηγορίες για 5.556 άτομα, 4.990 εχθρικά και 546 απλώς ενεργά.

Σύμφωνα με τις οδηγίες, τα αρμόδια όργανα έπρεπε να επαληθεύσουν την αλήθεια των κατηγοριών, με έγγραφα και μαρτυρίες που πιστοποιούσαν την αντισοβιετική δράση τους, η σύλληψη να γίνεται με ένταλμα και όλοι να κρατούνται είτε σε φυλακές είτε ελλείψει αυτών σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους. Στο διάστημα της κράτησής τους ανακρίνονταν από ανακριτή, που επαλήθευε ή όχι τις κατηγορίες, και κατόπιν, είτε εκτελούνταν είτε στέλνονταν σε φυλακές στη Σιβηρία.

Στις 18 Νοεμβρίου 1938 ανακοινώθηκε το τέλος των επιχειρήσεων.

Οι γερμανικές εκταφές

Προπαγανδιστική αφίσα των γερμανικών αρχών κατοχής σε Πολωνία και Ουκρανία. Αναφορά στα θύματα της Βίννιτσα, με τον αυτουργό (τον Εβραιο-μπολσεβικισμό) να κρατάει το όπλο των εκτελέσεων.

Η πόλη της Βίννιτσας όπως και όλη η δυτική Ουκρανία, εξάλλου, καταλήφθηκε από τα γερμανικά στρατεύματα, τον Ιούλιο του 1941. Οι κάτοικοι έχοντας δημιουργήσει μια επιτροπή, απευθύνθηκαν στην γερμανική διοίκηση της πόλης, ζητώντας την άδεια να προχωρήσουν σε ανασκαφές συγκεκριμένων σημείων, όπου είχαν την υποψία ότι είχαν θανατωθεί οι αγνοούμενοί τους. Οι Γερμανοί δεν επέτρεψαν παρά ελάχιστες ανασκαφές, καθώς δεν το θεωρούσαν τότε σημαντικό. Με την εξέλιξη του πολέμου όμως, και αφού είχαν οργανώσει και εκτελέσει τις δικές τους μαζικές θανατώσεις των Εβραίων της περιοχής, και αφού αξιολόγησαν τα προπαγανδιστικά οφέλη που θα είχαν από μια τέτοια ανακάλυψη, αποφάσισαν τον Μάιο του 1943 να οργανώσουν και να πραγματοποιήσουν οι ίδιοι την επιχείρηση.^[6]

Οι Γερμανοί πραγματοποίησαν τις εκταφές από τον Μάιο ωε τον Οκτώβριο του 1943. Η διαδικασία έγινε με την χρησιμοποίηση ιατροδικαστικών και εγκληματολογικών τεχνικών, υπό την εποπτεία του διεθνούς φήμης χημικού, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Χάλλης, Γκέρχαρντ Σρέιντερ, που εκείνη την περίοδο κατείχε και τη θέση του Προέδρου της «Γερμανικής Εταιρείας Ιατροδικαστικών και Εγκληματολογικών Ερευνών», καθώς μιας πλειάδας επιστημόνων διαφόρων ειδικοτήτων. Η περιοχή που ανασκάφηκε ήταν ένα περιβόλι, 2 χλμ. έξω από την πόλη, όπου οι σοβιετικές αρχές είχαν περιφράξει και απαγορεύσει την είσοδο όλα αυτά τα χρόνια.

Το πόρισμα

Οι Γερμανοί συνέστησαν δυο ακόμα επιτροπές, μια 13μελή από Γερμανούς επιστήμονες, την «Επιτροπή Ιατροδικαστών», και μια 11μελής διεθνής επιτροπή, την «Διεθνή Επιτροπή Αλλοδαπών Ιατροδικαστών» ^[7] από επιστήμονες των χωρών που είχαν κυριεύσει. Οι επιτροπές εξέτασαν τις εκθέσεις, τις φωτογραφίες και τις μαρτυρίες των κατοίκων, που επιβεβαίωναν τα ευρήματα και εξέδωσαν και τα δικά τους πορίσματα. Όλο το υλικό, εκδόθηκε από τον εκδοτικό οίκο του κόμματος, "Zentralverlag der NSDAP" και δημοσιεύτηκε σε βιβλίο το 1944 με τίτλο "Amtliches Material zum Massenmord von Winniza". ^[8]

Ανακαλύφθηκαν συνολικά, 91 λάκοι με πτώματα, και 3 λάκοι με υπάρχοντα των κρατουμένων. Οι 91 λάκοι περιείχαν, 9.432 θύματα από τα οποία τα 169 ανήκαν σε γυναίκες.^[9]. Τα θύματα σκοτώθηκαν με πυροβολισμό από .22 ιντσών πυροβόλο όπλο στη βάση του κρανίου, μάλλον στις φυλακές που κρατούνταν καθώς δεν βρέθηκαν κάλυκες στους λάκκους. Τα περισσότερα θύματα έφεραν δυο ή και τρεις σφαίρες, καθώς τα χρησιμοποιούμενα όπλα δεν ήταν μεγάλης ισχύος, από εξαιρετικά κοντινή απόσταση (το όπλο σχεδόν ακουμπούσε στον αυχένα). Ωστόσο, 395 θύματα φέρεται να θανατώθηκαν με χτυπήματα στο κρανίο, ενώ 2 φέρεται να πετάχτηκαν ημιθανείς, καθώς βρέθηκε χώμα στον οισοφάγο τους. Ο χρόνος θάνατου σημειώθηκε ως έξι ή εφτά χρόνια πριν την εξέταση. Ταυτοποιήθηκαν 679 θύματα, είτε από έγγραφα που βρέθηκαν πάνω τους, είτε από συγγενείς που αναγνώρισαν τα ρούχα τους.^[10]
από τα οποία τα 490 ήταν ουκρανικής καταγωγής, τα 28 πολωνικής, και τα 161 αγνώστου εθνικότητας. Επίσης, αναγνωρίστηκαν από τις στολές τους και τα σχετικά έγγραφα, αξιωματούχοι της NKVD, που ήταν επίσης σκοτωμένοι και πεταμένοι στους λάκκους (θύματα και αυτοί της επιχείρησης).

Κατοπινές θεωρήσεις

Η ταυτότητα του θύματος επιβεβαιώθηκε από το κεντημένο πουκάμισό του, που αναγνώρισαν οι συγγενείς του.

Η πρώτη και μόνιμη αντίδραση των Σοβιετικών αρχών ήταν η πλήρης διάψευση των συμπερασμάτων. Με δελτίο Τύπου που κοινοποιήθηκε στις 23 Αυγούστου του 1943, η σοβιετική κυβέρνηση κατονόμαζε ως υπεύθυνους της σφαγής, τα Ναζιστικά στρατεύματα. Μάλιστα, συμπλήρωναν ότι οι Ναζί σε μια προσπάθεια παραπληροφόρησης, ξέθαψαν τα δικά τους θύματα, που ήταν πυροβολημένα κατά τη δική τους τακτική (σφαίρα στο αυχένα) και τα παρουσίασαν ως σοβιετικά. Ωστόσο η άποψη αυτή δεν έτυχε της γενικής αποδοχής, καθώς τα εγκληματολογικά πειστήρια συνοδευόμενα από τις φωτογραφίες ήταν αδιάσειστες αποδείξεις. Εκείνο που άλλαζε με τα χρόνια, σύμφωνα τουλάχιστον, με την Ιρίνα Παπέρνο (Irina Paperno) καθηγήτρια Σλαβικής γλώσσας και λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϋ ^[11] είναι η πολιτική αξιοποίηση των πορισμάτων.^[12] Οι γερμανικές αρχές επέλεξαν να μην δώσουν έμφαση στο γεγονός της ρωσικής και εβραϊκής καταγωγής των αγνώστου εθνικότητας θυμάτων παρά μόνο στην περίπτωση των κρατικών αξιωματούχων που πλάι στο ονοματεπώνυμο και τον βαθμό τους, προστέθηκε και η πληροφορία της εβραϊκής καταγωγής τους. Σύμφωνα με την ιστορικό, αυτό έγινε για να επιβεβαιωθεί η ναζιστική προπαγάνδα που ήθελε να ταυτίσει τους Εβραίους με τους κομμουνιστές, εξ ου και ο όρος Εβραιομπολσεβικισμός^(D/R).^{[13] [14]}

Τα πορίσματα της έρευνας παρουσιάστηκαν σε διεθνές επίπεδο τον Σεπτέμβριο του 1959 κατά την διάρκεια ακροάσεων της «Επιτροπής Αντιαμερικανικών ενεργειών» του Κογκρέσου των ΗΠΑ την διαβόητη περίοδο του Μακαρθισμού. Η Επιτροπή αφού άκουσε αρκετούς μάρτυρες, κυρίως Ουκρανούς, αυτόπτες της γερμανικής επιχείρησης, που είχαν διαφύγει από την Ευρώπη και ζούσαν πλέον στην Αμερική, συγκέντρωσε τα στοιχεία σε έναν τόμο με τον εύγλωττο τίτλο «Τα εγκλήματα του Χρουστσώφ», που εξάλλου ήταν και ο αντικειμενικός σκοπός των ακροάσεων : να συνδέσει τον Νικίτα Χρουστσόφ, ηγέτη πλέον της Σοβιετικής Ένωσης, με εκείνα τα εγκλήματα. ^[15].

Πηγές

• Irina Paperno (1985). «Exhuming the Bodies of Soviet Terror». Representations 1: 30. doi:https://doi.org/10.1525/rep.2001.75.1.89. https://archive.org/details/sim_representations_summer-1985_11/page/30.

• Ihor Kamenetsky, επιμ. (1990). The tragedy of Vinnytsia. Η.Π.Α.: Ukrainian historical Assosiation ... Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Οκτωβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 4 Οκτωβρίου 2021.

Παραπομπές

1. Valery Vasiliev, Yuriy Shapoval, "Stages of «Great Terror»: The Vinnytsia Tragedy", Zerkalo Nedeli, № 31 (406), August 17–23, 2002,
2. Paperno, σελ. 92
3. https://www.cairn-int.info/article-E_LCSI_019_0077--of-time-and-things-uses-of-objects.htm «...The Nazis’ political agenda was even more manifest because they were hoping their discoveries would have a huge impact in terms of their anti-Soviet and anti-Semitic propaganda. Stalinist violence was of little consequence to them.»
4. http://argumentua.com/stati/bolshoi-terror-postanovleniyu-ob-antisovetskikh-elementakh-80-let
5. https://www.sciencespo.fr/mass-violence-war-massacre-resistance/en/document/nkvd-mass-secret-operation-n-00447-august-1937-november-1938.html
6. Καμενέτσκυ, σελ. 22
7. ..."The International Commission brought in by the Germans was only present a few days (July 1943)"...https://histclo.com/bio/s/stalin/ter/stmk-vinn.html
8. https://www.cairn-int.info/article-E_LCSI_019_0077--of-time-and-things-uses-of-objects.htm#re9no9
9. Καμενέτσκυ, σελ.25
10. Paperno σελ. 93
11. https://slavic.berkeley.edu/people/irina-paperno/
12. Paperno, σελ.94
13. https://www.avgi.gr/entheta/monde-diplomatique/370743_ebraiompolsebikismos-otan-misos-gia-ton-kommoynismo-trofodotoyse
14. "Politically motivated, these excavations were used for propaganda purposes. The mass graves were held up as the key massacre sites of the so-called Jewish Bolsheviks against the Ukrainians and were exploited by the German propaganda machine."https://www.cairn-int.info/article-E_LCSI_019_0077--of-time-and-things-uses-of-objects.htm
15. σελ. 98