Ελβετίδα καλλιτέχνιδα του 20ού αιώνα From Wikipedia, the free encyclopedia
Η Σοφί Χενριέτε Γκέρτρουντ Τόιμπερ-Αρπ (Sophie Henriette Gertrud Taeuber-Arp, 19 Ιανουαρίου 1889 – 13 Ιανουαρίου 1943)[15] ήταν Ελβετή ζωγράφος, γλύπτρια, σχεδιάστρια υφασμάτων, επίπλων και εσωτερικών χώρων, αρχιτέκτονας και χορεύτρια.
| Σοφί Τόιμπερ-Αρπ | |
|---|---|
 | |
| Γενικές πληροφορίες | |
| Όνομα στη μητρική γλώσσα | Sophie Taeuber-Arp (Γερμανικά) |
| Γέννηση | 19 Ιανουαρίου 1889[1][2][3] Νταβός[4] |
| Θάνατος | 13 Ιανουαρίου 1943[1][2][3] Ζυρίχη[5] |
| Αιτία θανάτου | Δηλητηρίαση από μονοξείδιο του άνθρακα |
| Συνθήκες θανάτου | θανατηφόρο δυστύχημα |
| Χώρα πολιτογράφησης | Ελβετία[6][7] |
| Εκπαίδευση και γλώσσες | |
| Ομιλούμενες γλώσσες | Γερμανικά[8] |
| Πληροφορίες ασχολίας | |
| Ιδιότητα | ζωγράφος[9] γλύπτρια[9] αρχιτέκτονας χορεύτρια[9] δασκάλα εικονογράφος[10] καλλιτέχνης της κλωστοϋφαντουργίας[11] καλλιτέχνιδα[12] |
| Εργοδότης | Kunstgewerbeschule Zürich (1916–1929)[13] |
| Αντιπρόσωπος | Artists Rights Society[14] |
| Οικογένεια | |
| Σύζυγος | Χανς Αρπ (από 1922) |
 Σχετικά πολυμέσα | |
Σπούδασε στη Γερμανία, αλλά επέστρεψε στην Ελβετία εξαιτίας του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Το 1915 συνάντησε για πρώτη φορά τον Γερμανογάλλο καλλιτέχνη Χανς Αρπ, τον οποίο παντρεύτηκε λίγο αργότερα. Συνδέθηκαν την ίδια περίοδο με το κίνημα του ντανταϊσμού και το διασημότερο έργο της Τόιμπερ-Αρπ (Tête Dada, 1920) χρονολογείται από εκείνη την εποχή. Εγκαταστάθηκαν στη Γαλλία το 1926 και έμειναν εκεί μέχρι τη γερμανική εισβολή κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οπότε επέστρεψαν και πάλι στην ασφάλεια της Ελβετίας. Ωστόσο η Τόιμπερ-Αρπ απεβίωσε το 1943 από ατύχημα.
Παρά το ότι η τέχνη της παραβλέφθηκε τη μεταπολεμική περίοδο, θεωρείται σήμερα μία από τις σημαντικότερες καλλιτέχνιδες της concrete art και της γεωμετρικής αφαιρέσεως του 20ού αιώνα.
Η Σοφί Τόιμπερ γεννήθηκε στο Νταβός, και ήταν το πέμπτο τέκνο του Πρώσου φαρμακοποιού Έμιλ Τόιμπερ και της συζύγου του Ελβετίδας Σόφι Τόιμπερ-Κρύζι (Sophie Taeuber-Krüsi) από το Γκάις. Οι γονείς της διατηρούσαν φαρμακείο στο Νταβός μέχρι τον θάνατο του πατέρα της από φυματίωση όταν η μελλοντική ζωγράφος ήταν μόλις δύο ετών. Τότε η μητέρα με τα παιδιά της μετακόμισε στο Τρόγκεν, όπου άνοιξε μια πανσιόν.
Η μικρή Σοφί διδάχθηκε να ράβει από τη μητέρα της[16] και σπούδασε σχεδιασμό υφασμάτων στην επαγγελματική Σχολή (Gewerbeschule, σήμερα Σχολή εφαρμοσμένων τεχνών) του Σανκτ Γκάλεν[17] από το 1906 μέχρι το 1910. Κατόπιν μαθήτευσε στο εργαστήρι του Βίλχελμ φον Ντέμπσιτς στο Μόναχο το 1911 και το 1913, ενώ στο ενδιάμεσο μελέτησε επί ένα έτος στη Σχολή Εφαρμοσμένων Τεχνών (Kunstgewerbeschule) στο Αμβούργο. Το 1914, εξαιτίας του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου, η Τόιμπερ επέστρεψε στην Ελβετία. Εκεί το επόμενο έτος έγινε μέλος της Schweizerischer Werkbund[18] και παρακολούθησε μαθήματα στη σχολή χορού του Ρούντολφ Λάμπαν στη Ζυρίχη, ενώ το καλοκαίρι συμμετέσχε στην «αποικία καλλιτεχνών» του Monte Veritas στην Ασκόνα. Το 1917 χόρεψε μαζί με τη Σουζάνε Περοτέ, τη Μαίρυ Βίγκμαν και άλλους στο «Φεστιβάλ του ήλιου» που οργάνωσε ο Λάμπαν στην Ασκόνα.[19] Από το 1916 έως το 1929, η Τόιμπερ δίδασκε σχέδιο στη Σχολή Εφαρμοσμένων Τεχνών στη Ζυρίχη.[20]
Το 1915, σε μία έκθεση στην Γκαλερί Τάνερ, η Τόιμπερ γνώρισε τον ντανταϊστή Γερμανογάλλο καλλιτέχνη Χανς Αρπ, ο οποίος είχε μεταναστεύσει στη Ζυρίχη το ίδιο έτος προκειμένου να αποφύγει να στρατευθεί στον γερμανικό στρατό κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.[18] Θα συνεργάζονταν σε πολλά κοινά εγχειρήματα μέχρι τον θάνατό της. Παντρεύτηκαν το 1922, οπότε η Σοφί άλλαξε το επώνυμό της σε Τόιμπερ-Αρπ.[21]
Η Τόιμπερ-Αρπ συνέχισε να διδάσκει σχέδιο, αλλά και ύφανση και άλλες τέχνες του υφάσματος στη Σχολή Εφαρμοσμένων Τεχνών στη Ζυρίχη, το σημερινό Πανεπιστήμιο Τεχνών της Ζυρίχης, μέχρι το 1929. Τα έργα της, γραφιστικής και υφαντικής, από το 1916 περίπου έως και τη δεκαετία του 1920, συγκαταλέγονται μεταξύ των πρώτων κονστρουκτιβιστικών έργων, μαζί με εκείνα των Μοντριάν και Μαλέβιτς. Τούτες οι περίτεχνες γεωμετρικές αφαιρέσεις αντανακλούν μια λεπτή κατανόηση του παιχνιδιού ανάμεσα στο χρώμα και τη μορφή.[17]
Η καλλιτέχνιδα αναμίχθηκε στο ντανταϊστικό κίνημα της Ζυρίχης, που είχε ως «έδρα» το καμπαρέ «Βολταίρος».[17] Συμμετείχε σε ντανταϊστικές περφόρμανς ως χορεύτρια, χορογράφος και μαριονετίστρια. Επίσης σχεδίαζε κοστούμια και σκηνικά για περφόρμανς στο καμπαρέ «Βολταίρος», αλλά και για άλλα ελβετικά και γαλλικά θέατρα. Στα εγκαίνια της «Galerie Dada» το 1917, χόρεψε σε ποίηση του Χούγκο Μπαλ φορώντας σαμανική μάσκα, έργο του Μαρσέλ Ζανκό.[22] Το επόμενο έτος συνυπέγραψε το Μανιφέστο Νταντά της Ζυρίχης.[23] Ως ζωγράφος και χορεύτρια μαζί, η Τόιμπερ-Αρπ μπόρεσε να ενσωματώσει τον ντανταϊσμό στις χορευτικές κινήσεις της.[24]
Η καλλιτέχνιδα φιλοτέχνησε και μερικά έργα γλυπτικής, όπως ένα σετ από αφηρημένες «Κεφαλές Νταντά» από πολυχρωματισμένο ξύλο. Με την ομοιότητά τους με τα πανταχού παρόντα τότε «κεφάλια» που χρησιμοποιούσαν οι κατασκευαστές καπέλων, ήταν χαρακτηριστική υπόμνηση της κομψής συνθέσεως των καλών και των εφαρμοσμένων τεχνών από την Τόιμπερ.[25]
Η Τόιμπερ-Αρπ ήταν επίσης στενή φίλη με τον λίγο νεότερό της Γαλλορουμάνο Τριστάν Τζαρά, αβάν-γκαρντ ποιητή, δοκιμιογράφο και καλλιτέχνη, μία από τις κεντρικές μορφές του κινήματος του ντανταϊσμού.[26]
Η εφημερίδα The Guardian είχε αποκαλέσει την Τόιμπερ-Αρπ «μια ριζοσπάστρια καλλιτέχνιδα που έφερε τη χαρά στο νταντά». Παρά το ότι ο ντανταϊσμός έχει χαρακτηρισθεί ως μια πρώιμη μορφή ανατρεπτικής ποπ κουλτούρας που παρομοιάζεται με την υποκουλτούρα του πανκ, αρκετοί κριτικοί είναι της γνώμης ότι τα έργα τέχνης της Τόιμπερ δεν ήταν «θυμωμένα», αλλά αντιθέτως «εύθυμες αφαιρέσεις», που δημιουργήθηκαν στα πλαίσια ενός κινήματος το οποίο έχει αποκληθεί επαναστατικό για την επιρροή του, που προκαλούσε τις καθιερωμένες συμβάσεις της τέχνης.[27]
Το 1926 η Τόιμπερ-Αρπ και ο σύζυγός της εγκαταστάθηκαν στο Στρασβούργο και σύντομα, το ίδιο έτος[18], έλαβαν τη γαλλική υπηκοότητα. Τα μετέπειτα χρόνια μοίραζαν τον καιρό τους ανάμεσα στο Στρασβούργο και το Παρίσι. Η Τόιμπερ-Αρπ δεχόταν πολλές παραγγελίες για σχεδιασμό εσωτερικών χώρων. Π.χ. της ανατέθηκε η δημιουργία ενός «ριζοσπαστικά κονστρουκτιβιστικού» εσωτερικού για το Café de l'Aubette – ένα εγχείρημα στο οποίο τελικώς συνεργάσθηκαν και οι Ζαν Αρπ και Τέο φαν Ντέσμπουργκ. Το 1927 έγραψε και ένα βιβλίο, το Welly Lowell, μαζί με την Μπλανς Γκωσέ (Blanche Gauchet).[21]
Μετά το 1929 η καλλιτέχνιδα ζούσε περισσότερο στο Παρίσι και συνέχισε να πειραματίζεται με τον σχεδιασμό. Στο Παρίσι το ζεύγος ζούσε στο προάστιο Μεντόν/Βαλ-Φλερύ, όπου η Τόιμπερ-Αρπ σχεδίασε το νέο τους σπίτι και μέρος της επιπλώσεως.[28]
Τη δεκαετία του 1930 η καλλιτέχνιδα ήταν μέλος της ομάδας Cercle et Carré, που είχαν δημιουργήσει οι Μισέλ Σεφόρ και Χοακίν Τόρες Γκαρθία ως σημαιοφόρο της μη εικονικής ζωγραφικής, και του διάδοχου σχήματος, της ομάδας «Abstraction-Création» (1931-1934).[18] Η Τόιμπερ-Αρπ σχεδίασε επίσης και το εξώφυλλο του τεύχους Φεβρουαρίου 1933 του αβάν-γκαρντ μικρού περιοδικού transition του Γιουτζήν Τζόλας.[29]
Η Τόιμπερ-Αρπ εξερεύνησε το σχήμα του κύκλου, που αντιπροσώπευε τη «συμπαντική μεταφορά», τη μορφή που εμπεριείχε όλες τις άλλες. Αναφερόταν στην αντίστοιχη εποχή ως «εικόνες ping».[30] Αργότερα την ίδια δεκαετία ίδρυσε την κονστρουκτιβιστική επιθεώρηση Plastique στο Παρίσι. Ο κύκλος της περιελάμβανε τους καλλιτέχνες Σόνια Ντελωναί, Ρομπέρ Ντελωναί, Βασίλι Καντίνσκι, Ζουάν Μιρό και Μαρσέλ Ντυσάν.[21] Επίσης, από το 1937 ήταν μέλος της «Allianz», μιας ενώσεως Ελβετών ζωγράφων.[18] Το 1940 η Τόιμπερ-Αρπ και ο σύζυγός της διέφυγαν από το Παρίσι λίγο προτού καταληφθεί από τον γερμανικό στρατό και πήγαν στο Γκρας, όπου δημιούργησαν μια καλλιτεχνική «αποικία» μαζί με τους Ντελωναί, Αλμπέρτο Μανιέλλι και άλλους. Στο τέλος του 1942 το ζευγάρι διέφυγε στην Ελβετία.
Μια νύχτα του Γενάρη του 1943 η Τόιμπερ-Αρπ έχασε το τελευταίο τραμ και έτσι κοιμήθηκε σε ένα εξοχικό σπίτι χωμένο στο χιόνι.[16] Εκεί πέθανε μέχρι το επόμενο πρωί από δηλητηρίαση από μονοξείδιο του άνθρακα, απόρροια απροσεξίας, καθώς ο Μαξ Μπιλ δεν λειτούργησε σωστά τη σόμπα του σπιτιού του.[21] Η Τόιμπερ-Αρπ τότε ήταν 54 ετών.
Ο Βασίλι Καντίνσκι είπε για αυτή:
Η Σοφί Τόιμπερ-Αρπ εκφράσθηκε μέσα από το «χρωματιστό ανάγλυφο», ιδίως τα τελευταία χρόνια της ζωής της, χρησιμοποιώντας σχεδόν αποκλειστικά τις απλούστερες φόρμες, τις γεωμετρικές. Οι φόρμες αυτές, με τη νηφαλιότητά τους, τη σιωπή τους, τον τρόπο που είναι επαρκείς εντός του εαυτού τους, προσκαλούν το χέρι, αν αυτό είναι επιδέξιο, να χρησιμοποιήσει τη γλώσσα που τού είναι κατάλληλη και που είναι συχνά μόνο ένας ψίθυρος. Αλλά συχνά επίσης ο ψίθυρος αυτός είναι πιο εκφραστικός, πιο πειστικός, από ό,τι η «δυνατή φωνή» που εδώ κι εκεί αφήνει τον εαυτό της να ξεσπάσει.[31]
Η Τόιμπερ-Αρπ ήταν η μόνη γυναίκα που απεικονιζόταν στην όγδοη σειρά χαρτονομισμάτων της Ελβετίας: το πρόσωπό της βρισκόταν στο τραπεζογραμμάτιο των 50 ελβετικών φράγκων που εκδιδόταν[21] από το 1995 μέχρι το 2016.
Το 2007 ένα μουσείο προς τιμή της Τόιμπερ-Αρπ και του συζύγου της άνοιξε σε ένα τμήμα του Σιδηροδρομικού Σταθμού Ρόλαντσεκ (Rolandseck), κοντά στο Ρέμαγκεν της Γερμανίας[32], το οποίο τμήμα επανασχεδιάσθηκε από τον Ρίτσαρντ Μάιερ.[21] Το έργο βιντεοτέχνης «Sophie Taeuber-Arp's Vanishing Lines» (2015) της Ελβετίδας Myriam Thyes έχει ως θέμα τη σειρά σχεδίων της με τον γενικό τίτλο «Lignes» (= γραμμές).[33][34]
Στις 19 Ιανουαρίου 2016, την ημέρα των 127ων γενεθλίων της καλλιτέχνιδας, η Google ανάρτησε ένα Google Doodle προς τιμή της, έργο του Μαρκ Χολμς.[35][36]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
