Σκακιστική νουβέλα

Η Σκακιστική νουβέλα (Schachnovelle) είναι νουβέλα του Αυστριακού συγγραφέα Στέφαν Τσβάιχ, που εκδόθηκε το 1941, λίγο πριν την αυτοκτονία του.^[2] Η υπόθεση ακολουθεί έναν άγνωστο αφηγητή που βρίσκεται σε ένα πλοίο για το Ρίο και το Μπουένος Άιρες. Ανάμεσα στους επιβάτες είναι και ο διάσημος σκακιστής Μίρκο Τσέντοβιτς που πείθεται να παίξει σκάκι με έναν μυστήριο άνδρα, τον δρ Μπ., ο οποίος τελικά αφηγείται με αφορμή αυτό το παιχνίδι τη δική του σοκαριστική ιστορία^[3].

Σκακιστική νουβέλα

Συγγραφέας	Στέφαν Τσβάιχ
Γλώσσα	Γερμανικά
Ημερομηνία δημιουργίας	20ος αιώνας
Ημερομηνία δημοσίευσης	1942 1943[1]
Μορφή	μυθιστόρημα νουβέλα
Θέμα	isolation Ναζιστική Γερμανία Ψυχολογικό τραύμα σκάκι Προσάρτηση της Αυστρίας
Τόπος	Ατλαντικός Ωκεανός Βιέννη
LC Class	OL5794364M
LΤ ID	168783
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα (π • σ • ε )

Υπόθεση

Ο δρ. Μπ κλείνεται σε απόλυτη απομόνωση σε ένα δωμάτιο από το ναζιστικό καθεστώς, όπου δεν έχει απολύτως τίποτα με το οποίο να απασχοληθεί, μέχρι που στα χέρια του μετά από τύχη, πέφτει ένα βιβλίο. Πρόκειται όμως για μία συλλογή παρτίδων σκακιού μεγάλων σκακιστών του παρελθόντος. Μη έχοντας τίποτα άλλο να κάνει, το διαβάζει και το ξαναδιαβάζει ατελείωτα, παίζοντας όλες τις παρτίδες, μέχρι που κυριαρχούν στο μυαλό του.

Τελικώς, έχοντας απορροφήσει μέσα του την κάθε βαριάντα και την κάθε κίνηση που περιγράφεται στο βιβλίο, ο δρ. Μπ, μη έχοντας κάτι άλλο να κάνει, αρχίζει να παίζει σκάκι με αντίπαλο τον εαυτό του, αναπτύσσοντας την ικανότητα να διαχωρίζει την ψυχή του σε δύο «περσόνες»: το Λευκό Εγώ και το Μαύρο Εγώ. Αυτή η ψυχολογική σύγκρουση του προκαλεί στο τέλος μια νευρική κατάρρευση. Συνέρχεται σε ένα σανατόριο, όπου ένας συμπονετικός γιατρός βεβαιώνει ότι έχει παραφρονήσει, ώστε να μη φυλακισθεί και πάλι από τους ναζί. Αφήνεται ελεύθερος και διαφεύγει από την κατεχόμενη Ευρώπη.

Στο υπερωκεάνιο με το οποίο ταξιδεύει ο δρ. Μπ, τυχαίνει να επιβαίνει και ο παγκόσμιος πρωταθλητής στο σκάκι, ο Σέρβος Μίρκο Τσέντοβιτς. Ο δρ. Μπ πέφτει πάνω σε μια παρτίδα του με μια ομάδα εραστών του σκακιού και τους βοηθά να νικήσουν τον πρωταθλητή, ο οποίος, πέρα από το ότι υπήρξε παιδί-θαύμα με φυσικό ταλέντο στο σκάκι, περιγράφεται ως ένας αγροίκος, χωρίς άλλη δεξιότητα ή μόρφωση. Μετά από αυτό, οι φίλοι του αθλήματος πείθουν τον δρα Μπ. να παίξει μόνος του κατά του Τσέντοβιτς. Σε μία εκπληκτική επίδειξη φαντασίας και συνδυαστικής ικανότητας, ο άγνωστος δρ. Μπ. κατανικά τον παγκόσμιο πρωταθλητή.

Αμέσως ο Τσέντοβιτς ζητά μία παρτίδα ρεβάνς για να αποκαταστήσει την υπόληψή του. Αλλά αυτή τη φορά, έχοντας αντιληφθεί ότι ο δρ. Μπ έπαιζε γρήγορα, σχεδόν χωρίς να σκέπτεται, σαν να είχε τις κινήσεις έτοιμες στο μυαλό του, επιχειρεί να τον εκνευρίσει, αφήνοντας να περάσουν αρκετά λεπτά προτού κάνει μία κίνηση. Ασκεί έτσι ψυχολογική πίεση στον δρα. Μπ, ο οποίος γίνεται όλο και πιο ανυπόμονος καθώς η παρτίδα προχωρά. Η μεγαλύτερη δύναμή του αποδεικνύεται και η μεγαλύτερη αδυναμία του: καταλήγει να επαναλαμβάνει φανταστικές παρτίδες εναντίον του εαυτού του εμμονικά και μανιωδώς. Η ηρεμία του Τσέντοβιτς οδηγεί τον δρα. Μπ στoν αποσυντονισμό και τελικώς στον παραλογισμό, με αποκορύφωση μία λανθασμένη δήλωση, μετά από την οποία ο δρ. Μπ ξυπνά από τη φρενίτιδά του.

Ιστορικό υπόβαθρο

Η πρώτη έκδοση της «Σκακιστικής νουβέλας», που έγινε στο Μπουένος Άιρες.

Μετά από την προσάρτηση της Αυστρίας από τη ναζιστική Γερμανία, οι φιλομοναρχικοί της χώρας (οι υποστηρικτές του Όθωνος των Αψβούργων ως ανώτατου άρχοντα της Αυστρίας), οι συντηρητικοί και οι οπαδοί του καθεστώτος του Ένγκελμπερτ Ντόλφους καταδιώχθηκαν από τους ναζί ως αντίπαλοι της Νέας Τάξεως πραγμάτων. Χιλιάδες από αυτούς εκτελέσθηκαν ή στάλθηκαν σε στρατόπεδα συγκεντρώσεως, ενώ ο διάδοχος του θρόνου Όθων διέφυγε στις ΗΠΑ, καταδικασμένος ερήμην σε θάνατο.^[4] Ο Τσβάιχ διέφυγε επίσης από την κατεχόμενη Ευρώπη, ταξιδεύοντας με υπερωκεάνιο στη Βραζιλία, όπου και έθεσε τέλος στη ζωή του. Πέρα από αυτό ωστόσο, δεν εντοπίζονται άλλα αυτοβιογραφικά στοιχεία στη νουβέλα.

Ελληνικές μεταφράσεις

• Το βασιλικό παιχνίδι, μετάφραση Κατερίνα Χατζή, εκδ. «Αποσπερίτης», Αθήνα 1987, 107 σελ.
• Σκακιστική νουβέλα, μετάφρ. Μαρία Αγγελίδου, έκδ. «Άγρα», Αθήνα 1991 και 2008, 127 σελ., ISBN 978-960-325-229-0

Προσαρμογές

• Η Σκακιστική νουβέλα υπήρξε η έμπνευση για δύο τουλάχιστον κινηματογραφικές ταινίες: Τη γερμανική ταινία του Γκερντ Όσβαλντ Brainwashed (1960), που είχε αρχικώς τον τίτλο της νουβέλας (Die Schachnovelle), και την τσεχοσλοβακική ταινία του 1980 Královská hra («Το Βασιλικό Παιχνίδι»).^[5]
• Μία όπερα βασισμένη στη νουβέλα, σε μουσική του Κριστόμπαλ Άλφτερ έκανε πρεμιέρα στο Κίελο στις 18 Μαΐου 2013. Το λιμπρέτο της γράφτηκε από τον Βόλφγκανγκ Χαίντελερ (Wolfgang Haendeler).^[6]
• Η ιστορία ήταν επίσης η βάση της θεατρικής παραγωγής «64 Squares» της Clay Theatre Company, η οποία παρουσιάσθηκε στο Fringe Φεστιβάλ του Εδιμβούργου τον Αύγουστο του 2015 και στην οποία ο «Β» παίζεται από τρεις ηθοποιούς. Μία άλλη θεατρική προσαρμογή της νουβέλας, από τον Γιάννη Γιούλη, με τίτλο «Σκακιστική ιστορία», έχει ανεβεί και στην Αθήνα.^[7]

Παραπομπές

1. «Kindlers Literatur Lexikon» Σεπτέμβριος 2009.
2. «A classic rediscovered: Grandmaster». The Economist. Ανακτήθηκε στις 9 Μαρτίου 2015.
3. Κουζούλογλου, Δήμητρα (5 Ιουλίου 2023). «Σκακιστική νουβέλα του Στέφαν Τσβάιχ: σκάκι, πόλεμος και απομόνωση». το βιβλίο μου. Ανακτήθηκε στις 1 Ιουλίου 2024.
4. «Fall of Austria». University of Minnesota Center for Holocaust and Genocide Survivors. Ανακτήθηκε στις 9 Μαρτίου 2015.
5. «Brainwashed (1960)». IMDB. Ανακτήθηκε στις 9 Μαρτίου 2015.
6. EvS Music Foundation^{[νεκρός σύνδεσμος]}, ανακτήθηκε στις 26 Ιουνίου 2012
7. http://skakistiko.com/index.php/2017/11/22/skakistiki-istoria/ «Σκακιστική ιστορία»

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Elke Rehder: Σχόλια στη νουβέλα από τον Elke Rehder με εικονογράφηση (2015)
• Το κείμενο στο πρωτότυπο
• Legamus.eu Ηχογράφηση της νουβέλας στη γερμανική γλώσσα
• Το θεατρικό έργο «64 Squares»