Νεκρική λατρεία

Στην ανθρωπολογία της θρησκείας, η νεκρική λατρεία (ή και ταφική λατρεία) είναι ένα σώμα θρησκευτικών δογμάτων και πρακτικών που επικεντρώνονται στους νεκρούς, με τις οποίες οι ζωντανοί μπορούν να τους ευεργετούν στη μετά θάνατον ζωή, ή να καθησυχάζουν τα χωρίς αυτές τις πρακτικές οργισμένα πνεύματά τους. Οι ιεροτελεστίες για τους νεκρούς γίνονταν είτε από τους συγγενείς είτε από ιερείς που ήταν επιφορτισμένοι και πληρωνόταν για να κάνουν τις ιεροτελεστίες. Αυτές γίνονταν στους τάφους των νεκρών ή στους ταφικούς ναούς τους, κατασκευασμένους γι’ αυτό το σκοπό. Νεκρικες λατρείες αναπτύχθηκαν σε διάφορους πολιτισμούς^[1].

Ο Όσιρις, που απεικονίζεται σαν μούμια, δέχεται προσφορές από τον νεκρό. Πάπυρος από το Βιβλίο των Νεκρών.

Σημαντικότερες λατρείες

Αίγυπτος

Οι νεκρικές λατρείες σχετίζονται ειδικότερα με την αρχαία Αίγυπτο, όπου επιφυλάσσονταν για τους Φαραώ, για μέλη της βασιλικής αυλής, για πλούσιους που μπορούσαν να πληρώσουν την πιο πολυτελή ταρίχευση, και για γάτες. Η πρακτική αυτή της ταρίχευσης είχε σκοπό να διατηρήσει τα σώματα των νεκρών για το ταξίδι στη μετά θάνατον ζωή. Ο Όσιρις, που ήταν ο θεός που πέθανε και αναστήθηκε και θεός των νεκρών στην Αιγυπτιακή μυθολογία, συνήθως απεικονιζόταν σαν μούμια στην τέχνη της αρχαίας Αιγύπτου. Οι γάτες επίσης θεωρούνταν ότι περνούσαν στο βασίλειο των νεκρών (τη μετά θάνατον ζωή), συνήθως για να συναντηθούν με τους ιδιοκτήτες τους. Στην Βούβαστι όπου λατρευόταν η θεά-γάτα Μπαστέτ, υπήρχε ένα τεράστιο νεκροταφείο γατών. Αυτές χρειαζόταν υλικά εφόδια, όπως τροφή, για το αυτό το ταξίδι τους στον άλλο κόσμο^[2].

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία υπήρχε επίσης νεκρική λατρεία, που συνδεόταν με τον θεό Διόνυσο. Ο Διόνυσος είχε ξαναγεννηθεί πολλές φορές, και είχε σώσει τη μητέρα του Σεμέλη από τον Κάτω Κόσμο, που κυβερνούσε ο Άδης. Κάθε Ρωμαίος θεός είχε ακόλουθους, και ο Διόνυσος πιστευόταν ότι μπορούσε να προφυλάξει τους δικούς του από το θάνατο. Ήταν επίσης θεός που σχετιζόταν με τα φυτά (και ειδικότερα το αμπέλι) και την σοδειά. Κάποιες φορές συνδεόταν με άλλους θεούς υπεύθυνους για την αναγέννηση της φύσης, για να εξασφαλίσει ότι και οι νεκροί θα συμμετέχουν σε αυτήν την αναγέννηση (και άρα θα ξαναζήσουν) ^[3].

Μεσοποταμία

Στη Σουμερία, Ασσυρία και Βαβυλωνία, οι νεκρικές λατρείες ονομαζόταν kispu. Αυτές κυρίως αφορούσαν στην φροντίδα των νεκρών συγγενών, με συγκεκριμένο μέλος της οικογένειας υπεύθυνο για το πνεύμα του (κάθε) νεκρού. Στα πνεύματα προσφερόταν φαγητό και άλλα υλικά αγαθά, αλλά η προσφορά καθαρού νερού ήταν ιδιαίτερα σημαντική. Αυτή η φροντίδα προοριζόταν και για τους άντρες και για τις γυναίκες εκλιπόντες. Με αυτήν την φροντίδα θεωρούνταν ότι οι νεκροί συνέχιζαν να «ζουν» και να συμμετέχουν στη ζωή της οικογένειας. Χωρίς αυτήν υπήρχε πιθανότητα τα πνεύματά τους να γίνουν μοχθηρές υπερφυσικές δυνάμεις. Τη συνέχεια της οικογένειας επίσης επέτρεπε η ανακύκλωση των ονομάτων των νεκρών. Στην Ασσυρία αυτό γινόταν από συγγενή εξ αίματος. Στην Βαβυλωνιακό πολιτισμό, η νεκρικές λατρείες ήταν επέκταση της λατρείας των νεκρών προγόνων, με τους απογόνους να είναι υπεύθυνοι για αυτήν τη λατρεία. Η Miranda Bayliss υποστήριξε ότι η λειτουργία που επιτελούσε αυτή η λατρεία ήταν να απαλύνει τις ενοχές και τις εντάσεις που προκύπτουν από το θάνατο (του συγγενή), και να εξασφαλίσει την συνεκτικότητα και την αίσθηση της συνέχεια στην οικογένεια. Συνήθως νεκρική λατρεία αποδιδόταν στους στενούς συγγενείς. Όταν τιμούσαν τη μνήμη συγγενών πριν από τους παππούδες, συνήθως αυτό γινόταν σε μεγάλες συγκεντρώσεις οικογενειακών κλάδων (με την έννοια εκτενών γενεαλογικών δέντρων που μπορούν να πλησιάζουν και στην έννοια της φυλής). Αυτή η λειτουργία επίσης συνέβαλε στην συνεκτικότητα της ομάδας^[4][5].

Ελλάδα

Η λατρεία Ηρώων των αρχαίων Ελλήνων ήταν επίσης μια μορφή νεκρικής λατρείας. Με την αρχική έννοια της λέξης, ένας ήρωας ήταν ένας θεοποιημένος ή ημίθεος πρόγονος, που λατρευόταν σε ιερό, για την ικανότητά του να μπορεί να βοηθάει τους ζωντανούς. Στην αρχαία ελληνική θρησκεία υπήρχαν τρία επίπεδα όσον αφορά σ’ αυτό: οι Θεοί, οι Ήρωες, και οι νεκροί. Οι νεκροί δεν είχαν καμία δύναμη, οι Θεοί ήταν παντοδύναμοι, και οι ήρωες καταλαμβάνουν μια ενδιάμεση θέση, και ενώ είναι νεκροί, ζούνε στο θρύλο και στη μνήμη, και έχουν δύναμη. Οι θνητοί (που επιτελούν τη λατρεία), πρόσφεραν ως θυσία ζώα και φυτά στους τάφους των Ηρώων, ώστε αυτοί να παρεμβαίνουν και μεσολαβούν στους θεούς εκ μέρους τους ^[6].

Ιταλική χερσόνησος

Οι Σαμνίτες και Ετρούσκοι στην ιταλική χερσόνησο, ζωγράφιζαν στους τοίχους των ταφικών μνημείων τις θεότητες του λεγόμενου Κάτω Κόσμου Aita, Βαντ, Phersipnei (Περσεφόνη), και Letham^[7][8].

Παραπομπές

1. Yayoi Shirai, "Ideal and reality in Old Kingdom private funerary cults", in The Old Kingdom Art and Archaeology, Miroslav Bárta, ed.; (Czech Institute of Egyptology, 2004), pp. 325 et. seq. Αρχειοθετήθηκε 2013-01-29 στο Wayback Machine., accessed June 8, 2011
2. (p50 1910 encyclopedia Britannica)
3. (The cults of the Roman Empire By Robert Turcan, p 312-313)
4. Miranda Bayliss, "The Cult of Dead Kin in Assyria and Babylonia", Iraq, v. 35, no. 2. seq.
5. Bram Jagersma, "The Calendar of the Funerary Cult in Ancient Lagash", Bibliotheca Orientalis, v.: 64 nos: 3-4, pp 289-307
6. A companion to Greek Religion, by Daniel Ogden, p113-4
7. G. Schneider-Herrmann, Gisela Schneider-Herrmann, Edward Herring, Accordia Research Centre, The Samnites of the Fourth Century BC (Institute of Classical Studies, School of Advanced Study, University of London [and] Accordia Research Centre, 1996; ISBN 0-900587-64-4), pp. 109-125
8. Paul B. Harvey, Celia E. Schultz, Religion in republican Italy (Cambridge University Press, 2006; ISBN 0-521-86366-X), pp. 68-69