Εξέγερση των Σπαρτακιστών

Η εξέγερση των Σπαρτακιστών (Γερμανικά: Spartakusaufstand), γνωστή και ως εξέγερση του Ιανουαρίου (Januaraufstand), ήταν μια γενική απεργία (και οι ένοπλες μάχες που τη συνόδευσαν) στη Γερμανία από τις 4 έως τις 15 Ιανουαρίου 1919. Η Γερμανία βρισκόταν στη μέση μιας μεταπολεμικής επανάστασης και δύο από τις αντιληπτές πορείες προς τα εμπρός ήταν είτε η σοσιαλδημοκρατία είτε μια συμβουλιακή/σοβιετική δημοκρατία παρόμοια με αυτή που είχε καθιερωθεί από το Μπολσεβίκικο κόμμα στη Ρωσία. Η εξέγερση ήταν πρωτίστως μια διαμάχη για την εξουσία μεταξύ του μετριοπαθούς Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος της Γερμανίας (SPD) με επικεφαλής τον Φρίντριχ Έμπερτ και των πιο ριζοσπαστών κομμουνιστών του Κομμουνιστικού Κόμματος Γερμανίας, υπό την ηγεσία του Καρλ Λίμπκνεχτ και της Ρόζα Λούξεμπουργκ, που προηγουμένως είχαν ιδρύσει και διοικούσαν την Ένωση Σπάρτακος (Spartakusbund). Αυτή η διαμάχη για την εξουσία ήταν το αποτέλεσμα της παραίτησης του Κάιζερ Γουλιέλμου Β' και της παραίτησης του καγκελάριου Μαξ Φον Μπάντεν, ο οποίος είχε παραδώσει την εξουσία στον Έμπερτ, καθώς ήταν επικεφαλής του μεγαλύτερου κόμματος στο γερμανικό κοινοβούλιο.^[1] Παρόμοιες εξεγέρσεις συνέβησαν και καταστάλθηκαν στη Βρέμη, τη Ρουρ, τη Ρηνανία, τη Σαξονία, το Αμβούργο, τη Θουριγγία και τη Βαυαρία, ενώ στο Βερολίνο τον Μάρτιο πραγματοποιήθηκαν ακόμη πιο αιματηρές οδομαχίες, γεγονός που οδήγησε σε λαϊκή απογοήτευση με την κυβέρνηση της Βαϊμάρης.

Σπαρτακιστές στο Βερολίνο (1919)

Υπόβαθρο

Κύριο λήμμα: Νοεμβριανή επανάσταση

Στα τέλη του 1918 η πρώην Αυτοκρατορική Γερμανία είχε ηττηθεί στον Α’ Π.Π. και ο Κάιζερ Γουλιέλμος είχε πλέον εκθρονισθεί. Στη θέση της παλαιάς αυτοκρατορίας δημιουργήθηκε η φιλελεύθερη Δημοκρατία της Βαϊμάρης, της οποίας ωστόσο ο βίος δεν ήταν μακρύς, καθώς λίγα χρόνια αργότερα (1933) καταλύθηκε από τους Ναζί του Αδόλφου Χίτλερ. Ωστόσο, πολύ νωρίτερα και συγκεκριμένα από τις αρχές του 1919 η Δημοκρατία της Βαϊμάρης αμφισβητήθηκε έντονα από ακραία μεταξύ τους πολιτικά μορφώματα, ένα εκ των οποίων αποτελούσαν οι «Σπαρτακιστές», οι οποίοι είχαν αποσκιρτήσει το 1914 από το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα και αντλούσαν την ονομασία τους από τον επαναστάτη σκλάβο της αρχαίας Ρώμης Σπάρτακο. Οι Σπαρτακιστές αντιτίθενταν στον πόλεμο, υποστήριζαν την πάλη των τάξεων και τη γενική απεργία ως κεντρικό επαναστατικό όπλο. Η συνθηματολογία τους έβρισκε αρχικά ανταπόκριση στις πλατειές λαϊκές εργατικές μάζες των μεγαλουπόλεων. Την 1 Ιανουαρίου του 1919 ίδρυσαν από κοινού με άλλες κομμουνιστικές ομάδες το ΚΚΓ (Κομμουνιστικό Κόμμα Γερμανίας). Παρά τη φαινομενική ειρήνη, την κατάληψη της εξουσίας επιθυμούσαν διάφορες ομάδες, ενώ εργαζόμενοι, στρατιώτες και ναύτες είχαν συγκροτήσει τοπικά συμβούλια στο πρότυπο των σοβιέτ.

Οι Γερμανοί κομμουνιστές αυτής της περιόδου έχουν καταθέσει ότι η επαναστατική τους στάση ήταν εμπνευσμένη από συγκεκριμένες εμπειρίες και όχι από ιδεολογικά κίνητρα. Αυτές οι εμπειρίες ήταν εκείνες της απογοήτευσης και της αποξένωσης των ατόμων που βρίσκονταν όλο και περισσότερο παγιδευμένα από έναν εκτεταμένο ιστό γραφειοκρατίας και ολιγαρχικών τάσεων στις σύγχρονες δημοκρατικές μαζικές οργανώσεις. Ανάμεσα στις πολλές μαρτυρίες, αναφέρονται πολύ αποκαλυπτικά τα σχετικά πρόσφατα δημοσιευμένα απομνημονεύματα του Karl Retzlaw. Για πολλά χρόνια αφότου έγινε σοσιαλιστής και κομμουνιστής, δεν είχε διαβάσει ούτε μια γραμμή του Μαρξ και του Ένγκελς, ούτε του Λένιν και του Τρότσκι. «Στην πραγματικότητα δεν γνώριζα κανέναν που σε αυτά τα χρόνια [1915] έγινε σοσιαλιστής μέσω της μελέτης του Μαρξ» ^[2] .

Κομμουνιστικό Κόμμα Γερμανίας

Μετά από τις εμπειρίες τους με το SPD και το USPD, οι Σπαρτακιστές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι στόχοι τους θα μπορούσαν να επιτευχθούν μόνο μέσα από ένα δικό τους κόμμα και ίδρυσαν το Κομμουνιστικό Κόμμα Γερμανίας (KPD) στα τέλη του 1918. Λόγω της δυστυχίας πολλών εργαζομένων με την πορεία της επανάστασης, ενώθηκαν με άλλες αριστερές σοσιαλιστικές ομάδες. Μετά από διαβουλεύσεις με τους Σπαρτακιστές, οι Επαναστάτες Αγωνοδίκες αποφάσισαν να παραμείνουν στο USPD.

Η Ρόζα Λούξεμπουργκ συνέταξε το ιδρυτικό της πρόγραμμα και το παρουσίασε στις 31 Δεκεμβρίου 1918. Στο πρόγραμμα αυτό επεσήμανε ότι οι κομμουνιστές δεν θα μπορούσαν ποτέ να πάρουν την εξουσία χωρίς τη σαφή υποστήριξη της πλειοψηφίας του λαού. Την 1η Ιανουαρίου απαίτησε και πάλι το KPD να συμμετάσχει στις προγραμματισμένες εκλογές, αλλά καταψηφίστηκε. Η πλειοψηφία ήλπιζε να κερδίσει την εξουσία από τη συνεχιζόμενη αναταραχή στα εργοστάσια και με «πίεση από τους δρόμους».

Η εξέγερση

Όπως τον Νοέμβριο του 1918, ένα δεύτερο επαναστατικό κύμα αναπτύχθηκε στις 4 Ιανουαρίου 1919, όταν η κυβέρνηση απέλυσε τον Αρχηγό Αστυνομίας του Βερολίνου, τον Emil Eichhorn, ο οποίος ήταν μέλος της USPD και αρνήθηκε να δράσει κατά των διαδηλωτών κατά την κρίση των Χριστουγέννων. Το USPD, οι Επαναστάτες Αγωνοδίκες και το KPD ανέλαβαν την έκκληση του Eichhorn για μια διαδήλωση που θα πραγματοποιούνταν την επόμενη ημέρα.^[3] Προς έκπληξη των διοργανωτών, η διαδήλωση μετατράπηκε σε μια τεράστια, μαζική διαδήλωση που προσέλκυσε επίσης την υποστήριξη πολλών μελών του Σοσιαλιστικού Κόμματος. Την Κυριακή 5 Ιανουαρίου, όπως και στις 9 Νοεμβρίου 1918, εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι ξεχύθηκαν στο κέντρο του Βερολίνου, πολλοί από τους οποίους ήταν οπλισμένοι. Το απόγευμα κατελήφθησαν οι σιδηροδρομικοί σταθμοί και η συνοικία με τα εκδοτήρια εφημερίδων της μεσαίας τάξης και το "Vorwärts" του SPD, που εκτύπωνε άρθρα εχθρικά προς τους Σπαρτακιστές από τις αρχές Σεπτεμβρίου. Ορισμένα από τα έντυπα της μεσαίας τάξης τις προηγούμενες ημέρες είχαν ζητήσει όχι μόνο την αύξηση των Φράικορπς αλλά και τη δολοφονία των Σπαρτακιστών.

Οι επαναστάτες κατέλαβαν μεγάλα οικοδομικά τετράγωνα και έστησαν οδοφράγματα σε όλες σχεδόν τις κεντρικές λεωφόρους της πρωτεύουσας και άλλων πόλεων.

Οι ηγέτες του κινήματος συγκεντρώθηκαν στο Αρχηγείο της Αστυνομίας και εξέλεξαν μια 53μελή «προσωρινή επαναστατική επιτροπή» (Provisorischer Revolutionsausschuss), η οποία απέτυχε να κάνει χρήση της εξουσίας της και δεν μπόρεσε να συμφωνήσει σε καμία ξεκάθαρη κατεύθυνση. Ο Λίμπκνεχτ απαίτησε την ανατροπή της κυβέρνησης. Η Ρόζα Λούξεμπουργκ, καθώς και η πλειοψηφία των ηγετών του KPD, έκριναν μια εξέγερση εκείνη τη στιγμή ως καταστροφή και τάχθηκαν ρητά εναντίον της.

Ομαδική φωτογραφία της πολιτοφυλακής των Σπαρτακιστών κατά τη διάρκεια των μαχών στο Βερολίνο τον Ιανουάριο του 1919

Οι ηγέτες του USPD και το KPD έκαναν έκκληση για γενική απεργία στο Βερολίνο στις 7 Ιανουαρίου, και η επακόλουθη απεργία προσέλκυσε περίπου 500.000 συμμετέχοντες, οι οποίοι συγκεντρώθηκαν στο κέντρο του Βερολίνου. Στο πλαίσιο της απεργίας, ορισμένοι από τους συμμετέχοντες οργάνωσαν ένα σχέδιο για την εκδίωξη της πιο μετριοπαθούς σοσιαλδημοκρατικής κυβέρνησης και την έναρξη μιας κομμουνιστικής επανάστασης. Οι εξεγερμένοι κατέλαβαν βασικά κτίρια, γεγονός το οποίο οδήγησαν σε διαμάχη με την κυβέρνηση. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια των επόμενων δύο ημερών, η απεργιακή ηγεσία (γνωστή ως ad-hoc "Επιτροπή Επανάστασης") απέτυχε να επιλύσει την κλασική διχοτόμηση μεταξύ των οπλισμένων επαναστατών που δεσμεύθηκαν για μια πραγματικά νέα κοινωνία και των μεταρρυθμιστών που υποστήριζαν τις διαπραγματεύσεις με την κυβέρνηση. Εν τω μεταξύ, οι απεργοί στην συνοικία υπό κατάληψη εξασφάλισαν όπλα.

Ταυτόχρονα, ορισμένοι ηγέτες του KPD προσπάθησαν να πείσουν τα στρατιωτικά συντάγματα στο Βερολίνο, ειδικά το Λαϊκό τμήμα Ναυτικού, Volksmarinedivision, να συμμετάσχουν στην πλευρά τους, ωστόσο κυρίως απέτυχαν σε αυτή την προσπάθεια. Η μονάδα του ναυτικού δεν ήταν διατεθειμένη να στηρίξει την ένοπλη εξέγερση και δήλωσε ότι ήταν ουδέτερη, και τα άλλα συντάγματα που βρίσκονταν στο Βερολίνο παρέμειναν ως επί το πλείστον πιστά στην κυβέρνηση.

Στις 8 Ιανουαρίου, το KPD παραιτήθηκε από την Επαναστατική Επιτροπή αφού οι εκπρόσωποι του USPD κάλεσαν τον Έμπερτ για συνομιλίες. Ενώ αυτές οι συνομιλίες γίνονταν, οι εργαζόμενοι ανακάλυψαν ένα φυλλάδιο που δημοσιευμένο από το Vorwärts με τίτλο "Die Stunde der Abrechnung naht!" (Η ώρα της αναμέτρησης έρχεται σύντομα!) και για τα Φράικορπς (φιλοβασιλικές παραστρατιωτικές οργανώσεις) που προσλαμβάνονταν για να καταστείλουν τους εργάτες. Ο Έμπερτ είχε διατάξει τον υπουργό άμυνας του, Γκουστάβ Νόσκε, να το πράξουν στις 6 Ιανουαρίου. Όταν οι συνομιλίες διακόπηκαν, η Ένωση Σπάρτακος κάλεσε τα μέλη της να συμμετάσχουν σε ένοπλο αγώνα.

Επίθεση από τα Φράικορπς

Την ίδια ημέρα, ο Έμπερτ διέταξε τα Φράικορπς να επιτεθούν στους εργάτες. Αυτοί οι πρώην στρατιώτες είχαν ακόμα όπλα και στρατιωτικό εξοπλισμό από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, γεγονός που τους έδωσε ένα τεράστιο πλεονέκτημα. Κατέκτησαν γρήγορα τους μπλοκαρισμένους δρόμους και κτίρια και πολλοί από τους αντάρτες παραδόθηκαν. 156 αντάρτες και 17 στρατιώτες Φράικορπς έχασαν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων. Το βράδυ της 15ης Ιανουαρίου, η Λούξεμπουργκ και ο Λίμπκνεχτ ανακαλύφθηκαν σε ένα διαμέρισμα στο Wilmersdorf του Βερολίνου, συνελήφθησαν και παραδόθηκαν στη μεγαλύτερη μονάδα Φράικορπς, τη βαριά οπλισμένη ομάδα Garde-Kavallerie-Schützen. Ο κυβερνήτης τους, ο λοχαγός Waldemar Pabst, τους έθεσε υπό ανάκριση. Την ίδια νύχτα, οι δύο κρατούμενοι αφού ξυλοκοπήθηκαν με τους υποκόπανους των όπλων μέχρι να χάσουν τις αισθήσεις τους, πυροβολήθηκαν στο κεφάλι. Το σώμα της Ρόζα Λούξεμπουργκ ρίχτηκε στο κανάλι Landwehr, όπου βρέθηκε την 1η Ιουνίου. Το σώμα του Καρλ Λίμπκνεχτ παραδόθηκε ανώνυμα σε ένα νεκροτομείο. Ο θάνατος της Λούξεμπουργκ σήμανε το τέλος της ανεξαρτησίας του γερμανικού κομμουνισμού και την αρχή μιας σοβιετικής επιρροής που αυξανόταν με την πάροδο του χρόνου για τον έλεγχο του κόμματος στο μεγαλύτερο τμήμα του 20ού αιώνα. Ως ένας από τους πλέον ειλικρινείς επικριτές του Λένιν στην ευρωπαϊκή αριστερά, η Λούξεμπουργκ υπήρξε μειοψηφία και έμεινε στο περιθώριο ως γυναίκα, Εβραία και συνεχής επικριτής της πλειοψηφίας του κόμματός της^[4].

Η εν ψυχρώ δολοφονία των Λούξεμπουργκ και Λίμπκνεχτ στις σφοδρές πολιτικές διαμάχες της Γερμανίας σηματοδοτεί μια από τις μεγαλύτερες τραγωδίες του εικοστού αιώνα. Καμία άλλη πολιτική δολοφονία δεν φούντωσε τα λαϊκά πάθη και δεν άλλαξε το πολιτικό κλίμα της Γερμανίας, όπως εκείνη η δολοφονία τη νύχτα της 15ης προς τη 16η Ιανουαρίου 1919, μπροστά στο πολυτελές ξενοδοχείο Eden. Όχι μόνο έκοψε το νήμα της ζωής δύο εκ των λαμπρότερων πολιτικών ηγετών της χώρας, αλλά και εγκαινίασε μια σειρά περαιτέρω πολιτικών δολοφονιών που είχαν σκοπό να σβήσουν την επαναστατική φλόγα και, τελικά, να ανοίξουν τον δρόμο για τις υπεραντιδραστικές δυνάμεις που κατέλαβαν την εξουσία το 1933^[5]

Συνέπειες

Η εξέγερση δεν είχε μαζική βάση και ήταν, σύμφωνα με τον ιστορικό Heinrich August Winkler, μόνο μια «απόπειρα πραξικοπήματος από μια ριζοσπαστική μειοψηφία». Επομένως, η γρήγορη καταστολή του δεν ήταν έκπληξη. Μάλλον ήταν επίσης αναπόφευκτη, αφού το αποτέλεσμα θα ήταν πιθανότατα εμφύλιος πόλεμος σε ολόκληρη τη Γερμανία και στρατιωτική επέμβαση των νικητριών δυνάμεων. Μετά την καταστολή της εξέγερσης, ο Έμπερτ μπορούσε να συνεχίσει την πορεία προς την ίδρυση ενός κοινοβουλίου. Στις 19 Ιανουαρίου 1919 έγιναν εκλογές για την Εθνοσυνέλευση. Η Συνέλευση οριστικοποίησε το Σύνταγμα της Βαϊμάρης στις 11 Αυγούστου και δημιούργησε την πρώτη λειτουργική γερμανική δημοκρατία, τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης^[6]

Λίγο μετά το τέλος των αψιμαχιών, η Ρόζα Λούξεμπουργκ αξιολογώντας τα γεγονότα στο άρθρο της "Order Rules in Berlin" (Die Ordnung herrscht in Berlin), εξήγησε ότι η νίκη των προλετάριων δεν μπορούσε να αναμένεται λόγω της πολιτικής ανωριμότητας της Γερμανικής Επανάστασης. Το γεγονός ότι οι στρατιώτες, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν από αγροτικές περιοχές που δεν επλήγησαν από την επανάσταση, χρησιμοποιήθηκαν για την καταστολή των επαναστατών εργατών ήταν για τη Ρόζα Λούξεμπουργκ ένα από τα σημαντικά συμπτώματα της γενικής πολιτικής ανωριμότητας της Γερμανίας. Υπό αυτές τις συνθήκες η νίκη της εργατικής τάξης ήταν αδύνατη^[7].

O Gerwarth θεωρεί ότι μετά την αποτυχία των κομμουνιστικών εξεγέρσεων στην Κεντρική Ευρώπη, το κύμα υπερεθνικιστικής βίας που ξέσπασε, στοίχισε δεκάδες χιλιάδες ζωές, συμπεριλαμβανομένων διακεκριμένων πολιτικών και διανοουμένων όπως ο Walther Rathenau, ο Matthias Erzberger, η Λούξεμπουργκ και ο Λίμπκνεχτ, ο Αυστριακός μυθιστοριογράφος Hugo Bettauer, ο Ούγγρος δημοσιογράφος Bella Bacso και ο εκδότης της ουγγρικής σοσιαλδημοκρατικής ημερήσιας Ne'pszava, Bela Somogyi ^[8].

Αποτίμηση

Στην ιστοριογραφία της πρώην Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας, η εξέγερση αποτιμήθηκε θετικά. Η άποψή ήταν ότι μόνο το KPD είχε καταφέρει να σχηματίσει ένα μαρξιστικό-λενινιστικό μαχητικό κόμμα και δημιούργησε μια κρίσιμη προϋπόθεση για τη νίκη της προλεταριακής επανάστασης. Από αυτή την άποψη, η ίδρυση του KPD ήταν ένα από τα καθοριστικά σημεία καμπής στην ιστορία του γερμανικού εργατικού κινήματος. Η συγκεκριμένη ερμηνεία ερμηνεία υπερέβαλλε ως προς τη δύναμη της Ένωσης Σπάρτακος και την επιρροή της και αποκάλυπτε τις αποτυχημένες τακτικές της^[9]

Μετά την επανένωση της Γερμανίας το 1990, η ιστορία αξιολόγησε την εξέγερση κυρίως αρνητικά. Ο Hans Mommsen χαρακτήρισε τις ενέργειες των ανταρτών ως «τρομοκρατική τακτική πραξικοπήματος».^[10], ενώ ο Hagen Schulze έγραψε ότι στόχος τους ήταν μια «σοσιαλιστική, κόκκινη επανάσταση και μια δικτατορία της εργατικής τάξης»^[11]. Ο Heinrich August Winkler βλέπει την εξέγερση του Ιανουαρίου ως «εξέγερση ενάντια στη δημοκρατία», σαν τους Μπολσεβίκους, που χρησιμοποίησαν τη δύναμη των όπλων για να διαλύσουν τη δημοκρατικά εκλεγμένη Ρωσική Συντακτική Συνέλευση τον Ιανουάριο του 1918, ο Λίμπκνεχτ και οι οπαδοί του ήθελαν να αποτρέψουν το σχηματισμό κοινοβουλευτικής κυβέρνησης ακόμη και πριν από τις εκλογές για την Εθνοσυνέλευση.^[12] Ο ιστορικός Henning Köhler χαρακτηρίζει την εξέγερση ως «τυφλή δράση», έναν «αγώνα για την εξουσία (…) που αντιστοιχεί στο μπολσεβίκικο μοντέλο»^[13]. Ο Hans-Ulrich Wehler ήταν της άποψης ότι το KPD, ενάντια στη συμβουλή του Λουξεμβούργου, «ενέδωσε σε ένα πραξικόπημα που προσπαθούσε να εξαπολύσει έναν γερμανικό εμφύλιο πόλεμο μέσω της εξέγερσης του Ιανουαρίου του Βερολίνου»^[14]. Ο Sönke Neitzel αποκαλεί την εξέγερση «αυθόρμητη, χωρίς ηγέτες δράση»^[15]. Ο Ιρλανδός ιστορικός Μαρκ Τζόουνς κάνει παρόμοια κρίση, χαρακτηρίζοντας την εξέγερση ως «αυτοσχέδια απόπειρα πραξικοπήματος με πολύ λίγες πραγματικές πιθανότητες επιτυχίας»^[16].

Δείτε επίσης

• Βαυαρική Σοβιετική Δημοκρατία
• Νοεμβριανή Επανάσταση
• Ουγγρική Σοβιετική Δημοκρατία
• Σλοβακική Σοβιετική Δημοκρατία

Παραπομπές

1. Jennifer Llewellyn, Jim Southey and Steve Thompson (2014). «The German Revolution». Alpha History.
2. Retzlaw, K. 1976. Spartakus - Aufstieg und Niedergang. Erinnerungen eines ParteiarbeitersFrankfurt a.M., Verl. Neue Kritik, s. 4 ISBN 3801500969
3. «1919: The Spartacist Uprising». Weimar and Nazi Germany. 29 Σεπτεμβρίου 2013. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Δεκεμβρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 2 Μαΐου 2017.
4. Craighead, S. 2010. Socialist Martyr: Rosa Luxemburg and the Failed Spartacist Uprising in Germany, 1918-1919, The Ohio State University, p. 4
5. Gietinger, K. 2019. The Murder of Rosa Luxemburg, London: Verso, ISBN 978-1-78873-446-2, p. 4
6. 33. Winkler, Heinrich August (2000). Der lange Weg nach Westen. Band 1: Deutsche Geschichte vom Ende des Alten Reiches bis zum Untergang der Weimarer Republik [The Long Road to the West. Vol. 1: German history from the end of the Old Empire to the Weimar Republic]. Munich: Beck. pp. 390 and 403–406.
7. Waldman, E. 1958. The Spartacist Uprising of 1919, p. 191, MARQUETTE UNIVERSITY PRESS PUBLICATIONS
8. Gerwarth, R. 2008. The Central European Counter-Revolution: Paramilitary Violence in Germany, Austria and Hungary after the Great War. Past & Present, 200(1), 175–209 (p 175. doi:10.1093/pastj/gtm046
9. Kolb, Eberhard (1988). Die Weimarer Republik (= Oldenbourg Grundriss der Geschichte Bd. 16) [=Outline of History, Vol. 16]. Munich: Oldenbourg. pp. 154 f.
10. Mommsen, Hans (1998). Aufstieg und Untergang der Republik von Weimar 1918–1933 [Rise and Fall of the Weimar Republic 1918-1933]. Berlin: Ullstein, paperback edition. p. 54.
11. Schulze, Hagen (1994). Weimar. Deutschland 1917–1933. Berlin: Siedler. p. 178.
12. Winkler, Heinrich August (2000). Der lange Weg nach Westen. Band 1: Deutsche Geschichte vom Ende des Alten Reiches bis zum Untergang der Weimarer Republik [The Long Road to the West. Vol. 1: German history from the end of the Old Empire to the Weimar Republic]. Munich: Beck. p. 389.
13. Köhler, Henning (2002). Deutschland auf dem Weg zu sich selbst. Eine Jahrhundertgeschichte [Germany on the Road to Itself. A History of a Century]. Stuttgart : Hohenheim-Verlag, p. 149.
14. Wehler, Hans-Ulrich (2003). Deutsche Gesellschaftsgeschichte, Bd. 4: Vom Beginn des Ersten Weltkrieges bis zur Gründung der beiden deutschen Staaten 1914–1949 [German Social History, Vol. 4: From the Beginning of the First World War to the Foundation of the Two German States 1914-1949]. Munich: C.H. Beck Verlag. p. 537.
15. Neitzel, Sönke (2008). Weltkrieg und Revolution, 1914–1918/19 (= Deutsche Geschichte im 20. Jahrhundert, Band 3) [World War and Revolution, 1914–1918/19 (=German History in the 20th Century, Vol 3]. Berlin: be.bra. p. 162.
16. Jones, Mark (2017). Am Anfang war Gewalt: Die deutsche Revolution 1918/19 und der Beginn der Weimarer Republik [In the Beginning Was Force: The German Revolution 1918/1919 and the Beginning of the Weimar Republic]. Berlin: Propyläen. p. 161.

Περαιτέρω ανάγνωση

• Bassler, Gerhard P. "The Communist Movement In The German Revolution, 1918-1919: A Problem Of Historical Typology?": Central European History 1973, 6#3, p233-277.
• Waldman, Eric (1958). The Spartacist Uprising of 1919 and the Crisis of the German Socialist Movement: A Study of the Relation of Political Theory and Party Practice. Milwauke: Marquette University Press.
• Haffner, Sebastian (1973). Failure of a revolution: Germany, 1918-19. New York: Library Press. ISBN 9780912050232.
• Harman, Chris (1997). The Lost Revolution: Germany 1918-23 (Rev. έκδοση). London: Bookmarks. ISBN 9781898876229.

Eξωτερικοί σύνδεσμοι

Commons logo

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα    Εξέγερση των Σπαρτακιστών

• Λέανδρος Μπόλαρης, σχετικό άρθρο για την ηλεκτρονική έκδοση της «Ελευθεροτυπίας»