Ο Γιοάχιμ Πατινίρ (Joachim Patinir[10], 1480 - 5 Οκτωβρίου 1524) ήταν Φλαμανδός αναγεννησιακός ζωγράφος ιστορικών σκηνών και τοπίων από την σημερινή Βαλλωνική Περιοχή.
Γρήγορες Πληροφορίες Γιοάχιμ Πατινίρ, Γέννηση ...
Κλείσιμο
Γεννήθηκε περίπου το 1480 στο Ντινάν (Dinant) -κατ' άλλες πηγές στη Μπουβίν (Bouvignes) της Βαλλωνίας[11][12] και πέθανε το 1524 στην Αμβέρσα. Αρκετά διαδεδομένο στη Βαλλωνία, το επώνυμο «Patinier" αναφέρεται σε κατασκευαστή και πωλητή ξύλινων παπούτσιών, ενός είδους ξύλινων τσόκαρων που χρησιμοποιήθηκαν κατά τον Μεσαίωνα σε αυτήν την περιοχή για να προστατεύουν τα πόδια από τη λάσπη ή τη σκόνη.
Ζωγράφος και σχεδιαστής της Φλαμανδικής Σχολής της Ανώτερης Αναγέννησης, εντάχθηκε το 1515 στη Συντεχνία του Αγίου Λουκά της Αμβέρσας ως "ελεύθερος Διδάσκαλος".[13] Εργάστηκε σε συνεργασία με αρκετούς καλλιτέχνες, μεταξύ των οποίων και ο Κουέντιν Μασσάις. Αυτός υπήρξε και στενός φίλος του Πατινίρ ως τον θάνατό του, γι' αυτό και ορίστηκε σαν ένας από τους εκπαιδευτές των τέκνων του.[14] Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του στις Κάτω Χώρες, ο Άλμπρεχτ Ντύρερ σχετίστηκε με τον Πατινίρ και φιλοτέχνησε το πορτρέτο του. Σημείωσε, επίσης, στο ταξιδιωτικό του ημερολόγιο ότι ήταν πολύ καλός ζωγράφος τοπίων.[15] Του πααραχώρησε χρώματα, έναν από τους μαθητές του και βοήθησε στον δεύτερο γάμο του καλλιτέχνη στις 5 Μαΐου 1521.[16]
Τα γνωστά γεγονότα που αφορούν στον Πατινίρ είναι πολύ περιορισμένα και ορισμένες πολύ τολμηρές υποθέσεις συχνά κηλιδώνουν τη βιογραφία του. Έτσι, ορισμένοι σχολιαστές εκφράζουν την άποψη ότι ο Ανρί Μπλε (Henri Bles ή φλαμανδ. Herri met de Bles), Δάσκαλος της ζωγραφικής τοπίων της περιοχής του Μεύση ήταν πιθανόν μαθητής ή συνεργάτης του και ίσως συνδεόταν συγγενικά μαζί του,[17] αλλά η υπόθεση αυτή δεν έγινε ποτέ δυνατό να επιβεβαιωθεί.[18] Ομοίως, το υποτιθέμενο προσκύνημά του στη Σαιντ Μπωμ (Sainte-Baume) της Προβηγκίας δεν έχει τεκμηριωθεί πουθενά, εκτός από ορισμένες απεικονίσεις, σε έργα του, της περιοχής που φιλοξενήθηκε η Μαρία Μαγδαληνή.[19]
Ένα από τα θεμελιώδη γεγονότα στη ζωγραφική κατά τα τέλη του 15ου αιώνα είναι η εμφάνιση, στις Κάτω Χώρες του είδους (genre) της τέχνης που επρόκειτο να γίνει πολύ δημοφιλής: Η τοπιογραφία. Ο Πατινίρ ήταν ο πρώτος που περιγράφηκε ως "ζωγράφος τοπίων" και ο ίδιος ο Ντύρερ χρησιμοποίησε τον όρο για να περιγράψει την τέχνη του Πατινίρ.[20]
Ενώ θεωρείται ο εμπνευστής του είδους "τοπίο" στη δυτική ζωγραφική, είναι και ζωγράφος της ιστορίας. Παρήγαγε ελαιογραφίες σε ξύλινα πάνελ με εικονογραφικό ύφος εμπνευσμένο κυρίως από σκηνές από τη χριστιανική ιστορία, που έγιναν δημοφιλείς και διαδόθηκαν με το έργο Legenda aurea του αρχιεπισκόπου της Γένοβα Τζάκομο ντα Βαρράτσε (Giacomo da Varazze). Το ύφος του χαρακτηρίζεται από τη συχνή χρήση μιας ατμοσφαιρικής προοπτικής που προσφέρει μια πανοραμική άποψη. Οι συνθέσεις του περιλαμβάνουν γενικά τρία ξεχωριστά επίπεδα: το πρώτο, με καφέ υπόβαθρο, πάνω στο οποίο βρίσκονται οι βασικές μορφές και τα "παρελκόμενά" τους, καθώς και ορυκτά και φυτικά υλικά (πέτρες, βότανα, λουλούδια, δέντρα ή σχεδόν νεκροί θάμνοι), ένα μεσαίο επίπεδο, όπου κυριαρχεί το πράσινο, όπου αναπαρίστανται με λεπτότητα και ακρίβεια πολλοί χαρακτήρες με τις πιο διαφορετικές ενασχολήσεις, και ένα υπόβαθρο για τα "ανάγλυφα" όπου κυριαρχεί το έντονο μπλε - μερικές φορές αποκαλείται «μπλε του Πατινίρ»,[21] όπου δημιουργεί συννεφιασμένο ουρανό στον οποίο φαίνεται να επέρχεται καταιγίδα.
Την τεχνική αυτή θα υιοθετούσαν κατά τον 16ο αιώνα ζωγράφοι όπως οι Πάουλ Μπριλ (Paul Bril) και Γιόος ντε Μόμπερ (Joos de Momper), ενώ αργότερα θα εισαγόταν και στην Ιταλία. Η πλέον συχνή σύνθεση του έχει σκούρο προσκήνιο με πιο φωτεινό φόντο από τόνους του πράσινου και έδαφος σε μπλε χρώμα.[20]
Είχε ένα ιδιαίτερο τρόπο να αντιμετωπίζει το τοπίο με πολλή προσοχή και λεπτότητα, τα δέντρα του είναι σχεδόν πουαντιγιστικά. Εισήγαγε όμορφες μικρές μορφές, έτσι ώστε τα έργα του εμφάνιζαν μεγάλη ζήτηση, πωλούσαν καλά και έχουν εξαπλωθεί σε διάφορες χώρες.
Είχε συνηθίσει να τοποθετεί κάπου στα έργα του μια μικρή μορφή για να ικανοποιεί κάποια ανάγκη, εξ ου και το προσωνύμιο surmon de ch[ieur] που του δόθηκε. Μερικές φορές χρειάζεται να αναζητηθεί αυτή η μικρή μορφή, όπως τη μορφή της κουκουβάγιας στα έργα του Henri de Bles.
έγραψε ο Κάρελ φαν Μάντερ στο "Βιβλίο των Ζωγράφων" (Schilder-boeck) του.[22]
- Γιοάχιμ Πατινίρ και Εργαστήριό του
1 : Τοπίο κατά τη Φυγή στην Αίγυπτο, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, Αμβέρσα. 2 : Τοπίο με τον Άγιο Ιερώνυμο, Μουσείο Πράδο, Μαδρίτη 4 : Το πέρασμα της Στυγός, Μουσείο Πράδο, Μαδρίτη 6 : Ανάπαυση κατά τη Φυγή στην Αίγυπτο, Gemäldegalerie, Βερολίνο 7 : Ανάπαυση κατά τη Φυγή στην Αίγυπτο, Μουσείο Πράδο, Μαδρίτη 8 : Το μαρτύριο της Αγίας Αικατερίνης, Kunsthistorisches Museum, Βιέννη 9 : Τρίπτυχο με τον Άγιο Ιερώνυμο, τη Βάπτιση του Χριστού και τους Πειρασμούς του Αγίου Αντωνίου, Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης (Νέα Υόρκη) - 10 : Η Κοίμηση της Θεοτόκου, Μουσείο Τέχνης Φιλαδέλφεια.
11 : Τοπίο με τον Άγιο Ιερώνυμο, Μουσείο του Λούβρου[23].
12 : Εργαστήριο του Πατινίρ, Τοπίο με την ανάπαυση κατά τη Φυγή στην Αίγυπτο, Μουσείο Thyssen-Bornemisza. 13 : Εργαστήριο του Πατινίρ, Τοπίο με τον Άγιο Ιερώνυμο (θραύσμα), Εθνική Πινακοθήκη Λονδίνου 14 : Εργαστήριο του Πατινίρ, Τοπίο με το κήρυγμα του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή, Βασιλικά Μουσεία, Βρυξέλλες 15 : Τοπίο με την Αγία Μαρία Μαγδαληνή σε έκσταση, Kunsthaus, Ζυρίχη.
- Συνεχιστές του Γιοάχιμ Πατινίρ
16 : Γιόος φαν Κλέφε, Τοπίο με την ανάπαυση κατά τη Φυγή στην Αίγυπτο,Βασιλικά Μουσεία, Βρυξέλλες inv. 2928. 17 : Κουέντιν Μασσάις, Ο Άγιος Ιερώνυμος σε ένα τοπίο, 1547, Βασιλικά Μουσεία, Αμβέρσα, inv. 5128 . 18 : Λούκας Χάσσελ, Φυγή στην Αίγυπτο, 1541-1560, Βασιλικό Μουσείο Καλών Τεχνών της Αμβέρσας, Αμβέρσα, inv. 5128. 19 : Χέρρι μετ ντε Μπλες, Τοπίο με τη θυσία του Ισαάκ, 1535/1545, Μουσείο Τέχνης Σινσινάττι, inv. 1944.44. 20 : Master of the Female Half-Lengths, Ανάπαυση κατά τη Φυγή στην Αίγυπτο, Kunsthistorisches Museum, Βιέννη inv. GG 950.
Ο ζωγράφος αναφέρεται ως Patenier στον κατάλογο χρονολογούμενο από το 1515-16 των ελεύθερων ζωγράφων που έγιναν δεκτοί στη Συντεχνία του Αγίου Λουκά της Αμβέρσας. πρβλ. Vergara 2007, σελ. 363 έγγρ. 1. Το πατρώνυμο μερικές φορές προηγείται του προθέματος «de» (φλαμανδικά, αντιστοιχεί με το «le» στα γαλλικά. Γι' αυτό απαντάται ως «de Patinier» όπως καταγράφεται ο ζωγράφος σε δύο πιστοποιητικά του 1520. Πρβλ. Vergara 2007, σελ. 363 έγγρ. 2-3.
Ο τόπος γέννησής του σήμερα θεωρείται επιβεβαιωμένα το Ντινάν. Βλ. Weemans 2013, σελ. 8.
Vergara 2007, σελ. 364 έγγρ. 1.
Vergara 2007, σελ. 364 έγγρ. 8.
Βλ. Albrecht Dürer et Charles Narrey, Albert Durer à Venise et dans les Pays-Bas: αυτοβιογραφία, επιστολές, ταξιδιωτικό ημερολόγιο, διάφορα έγγραφα, Paris, Jules Renouard, 1866 (online ανάγνωση), σελ. 91, 126, 132. Erwin Panofsky, La vie et l'art d'Albrecht Dürer, Hazan, 2004 (ISBN 2-85025-916-0), p. 319, et Pons et Barret 1980, σελ. 36. « Ισχυρά συγκατανεύουμε, σε ό,τι μας αφορά, στην πεποίθηση ότι μαθητής ή συνεργάτης σε ένα βαθμό του Πατενιέ, λόγω της συνέπειας της ομοιότητας των σκηνών και της γειτνίασης των περιοχών απ' όπου κατάγονταν οι δύο καλλιτέχνες» έγραψε ο Henri Hymans. Δείτε και Van Mander & Hymans 1904, σελ. 197, σημ. 1
Στο λήμμα « Patinir ou Patenier, Joachim » του λεξικού ζωγραφικής (Larousse, Paris, 2003, ISBN 2-03-505390-0) και στη σελ. 622 διαβάζουμε: « Είναι πρακτικά βέβαιο, ότι κατά την περίοδο 1515-1520, ο καλλιτέχνης μετέβη σε προσκύνημα στο Baux-de-Provence, απ' όπου άντλησε το θέμα πολλών από τα έργα του, ιδιαίτερα της Φυγής στην Αίγυπτο του Μουσείου του Βερολίνου » Ο ισχυρισμός αυτός είναι εσφαλμένος καθώς, πέρα από την προφανή σύγχυση μεταξύ Baux-de-Provence και Sainte-Baume en Provence, που ουσιαστικά αναπαριστάται στο δεύτερο επίπεδο του πίνακα, η υπόθεση ενός ταξιδιού του ζωγράφου στο νότο της Γαλλίας και της Ιταλίας έχει πλέον εγκαταλειφθεί(βλ Alain Tapie 2012, σελ. 150). Η περιοχή της Sainte-Baume, στην οποία καθ' υπόθεσιν υπάρχουν τα λείψανα της Μαρίας Μαγδαληνής που έζησε τα τριάντα υπόλοιπα έτη της ζωής της σε μετάνοια, ήταν την εποχή του Μεσαίωνα για το σύνολο της χριστιανικής Ευρώπης, ένας σημαντικός τόπος προσκυνήματος. Αναπαριστάται, συνεπώς, όχι μόνο σε πίνακες, αλλά και σε μικρογραφίες και σε χαρακτικά, όπως στο folio 60 του εικονογραφημένου χειρογράφου που επιγράφεται "Ο βίος της όμορφης Μαγδαληνής" (Vie de la belle et clere Magdalene) του Φρανσουά ντε Μουλέν (François de Moulin) που εικονογραφήθηκε από τον Ζοφρουά λε Μπατάβ (Godefroy le Batave) που χρονολογείται από το 1517 (Cote FRANCAIS 24955), ή η χαλκογραφία που επίσης διατηρείται στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας και αναπαριστά την Sainte-Baume (cote Va-83-fol.) Βλ: Stangerup 1992, σ. 6, 32, 68, Jorge Semprún, Le Mort qu'il faut, Paris, Folio, 2001 (ISBN 2-07-042454-5), σ. 100. και Dupouey 2007-2008, σ. 118. Η δεύτερη προσθήκη του φαν Μάντερ αποτελεί σημείο που καλό είναι να προσεχθεί, γιατί η μικρή μορφή στην οποία αναφέρεται είναι μάλλον σπάνια στο έργο του καλλιτέχνη, ο οποίος, σημειωτέον, υπογράφει ολογράφως σε ορισμένους από τους πίνακες. Βλ. Van Mander et Hymans 1884, σσ. 192 και 198.
Αυτός ο πίνακας, που αποτελούσε τμήμα της συλλογής του Γιορίς-Καρλ Ουισμάν (Joris-Karl Huysmans), αναφέρεται στο μυθιστόρημά του Là-bas, Librairie Plon, Paris, 1908
Κατάλογοι εκθέσεων
- (es) Alejandro Vergara (éditeur), Patinir, estudios y catálogo crítico, Madrid, Museo National del Prado, 2007, 408 p. (ISBN 978-84-8480-119-1).
- Alain Tapié (dir.), Fables du paysage flamand ; Bosch, Bles, Brueghel, Bril, Paris, Somogy éditions d'art, 2012, 368 p. (ISBN 978-2-7572-0582-2).
Άρθρα
- Verena Voigt (trad. from the German by A.P. Dierick), « Joachim Patinir (ca.1485·1524) and The beginnings of landscape painting in the low countries », Canadian Journal of Netherlandic Studies, vol. Issue XIV, i, spring/printemps 1993, σσ. 19-28.
Βιβλία
- Paul Dupouey, Le Temps chez Patinir, le paradoxe du paysage classique : thèse de doctorat, Université de Nancy II, 2007-2008, 533 σελ.
- (nl) Reindert Leonard Falkenburg, Joachim Patinir, Het landschap als beeld van de levenspelgrimage, Nijmegen, 1985.
- Sylvie Germain, Joachim Patinir, Paysage avec saint Christophe, Ennetières-en-Weppes, Éditions invenit, 2010, 40 σελ. (ISBN 9782918698104).
- André Piron, Joachim Le Patinier, Henri Blès : Leurs vrais visages, Gembloux, J. Duculot, 1971, 64 p.
- Maurice Pons et André Barret, Patinir ou l'harmonie du monde, Paris, Robert Laffont, 1980, 128 σελ. (ISBN 2-221-50196-9).
- (ang) Robert A. Koch, Joachim Patinir, Princeton, Princeton University Press, 1968, 116 σελ. (ISBN 978-0691038261).
- Henrik Stangerup, Joachim Patinir, Paris, Flohic éditions, 1992, 80 σελ. (ISBN 9782908958492).
- Henrik Stangerup, L'Idée du bleu, Paris, Flohic éditions, 2000, 89 σελ. (ISBN 284234104X).
- Jacques Stiennon, Jean-Patrick Duchesne et Yves Randaxhe, Cinq siècles de peinture en Wallonie, Bruxelles, Les éditeurs d'art associés, 1988 (ISBN 287148-0168).
- Karel Van Mander et Henri Hymans (trad. notes et commentaires de Henri Hymans), « Joachim Patenier. Peintre de Dinant », dans Le livre des peintres de Carel van Mander : vie des peintres flamands, hollandais et allemands (1604), Tome 1, Paris, 1884, σσ. 192-196.
- Michel Weemans, Herri met de Bles : Les ruses du paysage au temps de Bruegel et d'Érasme, Paris, Hazan, 2013, 320 σελ. (ISBN 978 2 7541 0689 4).
- Battistini, Matilde. Symbols & Allegories in Art: The Hereafter. Los Angeles: The J. Paul Getty Museum, 2005. 210, 212-13.
- Falkenburg, Reindert. Joachim Patinir: Landscape as an Image of the Pilgrimage of Life. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing Company, 1988.
- Smith Chipps, Jeffery. The Northern Renaissance. Phaidon. Arts & Ideas, 2004. 321
Ψηφιακές εκδόσεις
- * Devisscher, Hans. "Patinir, Joachim" Grove Art Online. Oxford University Press, [accessed 6 September 2007].
- Base de données BALaT (Belgian Art Links and Tools) : Dominique Allart, Patinier, Joachim, in Dictionnaire des peintres belges..
- DVD Patinir. La invención del paisaje, Realizado por Angular Producciones con la colaboración del Museo del Prado y el Centro de Estudios Europa Hispánica, durée : 50 min, Idiomas: castellano, inglés y francés.
- Ball-Krückmann, Babette, Landschaft zur Andacht: die Weltlandschaften Joachim Pateniers. Munich 1977 (microfiche)
Σχετικά πολυμέσα
