Βασιλική του Αγίου Βιταλίου

Η Βασιλική του Αγίου Βιταλίου (ιταλικά: Basilica di San Vitale) είναι χριστιανικός ναός στη Ραβέννα. Είναι ένα από τα σημαντικότερα παραδείγματα της παλαιοχριστιανική Βυζαντινής τέχνης και αρχιτεκτονικής στη δυτική Ευρώπη. Η κατασκευή της ξεκίνησε το 527, όταν η Ραβέννα ήταν υπό την εξουσία των Οστρογότθων και ολοκληρώθηκε το 546 επί του Βυζαντινού Εξαρχάτου της Ραβέννας. Είναι περισσότερο γνωστή για τον πλούτο των Βυζαντινών ψηφιδωτών της, τα μεγαλύτερα και καλύτερα διατηρημένα εκτός Κωνσταντινούπολης. Η εκκλησία είναι τεράστιας σημασίας για τη Βυζαντινή τέχνη, καθώς είναι η μόνη μεγάλη εκκλησία από την περίοδο του Αυτοκράτορα Ιουστινιανού Α΄ που σώζεται ουσιαστικά ανέπαφη μέχρι σήμερα. Έχει λάβει τον τιμητικό τίτλο βασιλική για την ιστορία της, αν και αρχιτεκτονικά δεν ανήκει στον τύπο της βασιλικής. Έχει χαρακτηριστεί μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς από την UNESCO, μαζί με άλλα εφτά μνημεία της πόλης.

Βασιλική του Αγίου Βιταλίου
basilica di San Vitale
Είδος	ελάσσονα βασιλική, τουριστικός προορισμός, πολιτισμική κληρονομιά και εκκλησία[1]
Αρχιτεκτονική	βυζαντινή αρχιτεκτονική
Διεύθυνση	via San Vitale, 17 ‒ 48121 Ravenna (RA)[2][3]
Γεωγραφικές συντεταγμένες
Θρήσκευμα	Καθολικισμός[4]
Θρησκευτική υπαγωγή	ρωμαιοκαθολική αρχιεπισκοπή της Ραβέννας-Τσέρβια
Διοικητική υπαγωγή	Ραβέννα[5][6]
Χώρα	Ιταλία[5][6]
Έναρξη κατασκευής	6ος αιώνας[7]
Προστασία	τμήμα μνημείου παγκόσμιας κληρονομιάς (από 1996) και ιταλικό πολιτισμικό αγαθό[2][6]
Ιστότοπος
Επίσημος ιστότοπος
Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Ιστορία

Η εκκλησία άρχισε να κατασκευάζεται από τον επίσκοπο Εκκλήσιο το 526, όταν η Ραβέννα βρισκόταν υπό την κυριαρχία των Οστρογότθων και ολοκληρώθηκε από τον 27ο επίσκοπο της Ραβέννας, τον Μαξιμιανό, το 547 επί του βυζαντινού Εξαρχάτου της Ραβέννας.

Η κατασκευή της εκκλησίας χρηματοδοτήθηκε από τον Ιούλιο Αργεντάριο, έναν τραπεζίτη και έναν αρχιτέκτονα, για τον οποίο ελάχιστα είναι γνωστά, εκτός από το ότι επίσης χρηματοδότησε την κατασκευή της Βασιλικής του Αγίου Απολλινάρου στο Κλάσε περίπου την ίδια εποχή^[8] Το πορτρέτο του διακρίνεται ανάμεσα στους αυλικούς στο μωσαϊκό του Ιουστινιανού. Το τελικό κόστος ανερχόταν σε 26.000 στερεά (χρυσά κομμάτια),^[9] ίσο με 36,11 λίβρες χρυσού. Έχει προταθεί ότι ο Ιούλιος προερχόταν από το ανατολικό τμήμα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, όπου υπήρχε μακρόχρονη παράδοση δημόσιων ευεργεσιών.

Η μπαρόκ ζωγραφική στον τρούλο.

Ο κεντρικός τρούλος χρησιμοποίησε τη δυτική τεχνική κοίλων σωλήνων που ο ένας περιβαλλόταν από έναν άλλο, αντί για τούβλα. Αυτή η μέθοδος ήταν η πρώτη καταγεγραμμένη δομική χρήση των μορφών τερακότας, οι οποίες αργότερα εξελίχθηκαν στα σύγχρονα δομικά πλακίδια αργίλου. Η περιπατητική και η στοά καλύφθηκαν με θολωτή οροφή αργότερα κατά τον Μεσαίωνα.^[10]

Οι μπαρόκ τοιχογραφίες στον τρούλο έγιναν μεταξύ 1778 και 1782 από τους Σ. Μπαρότσι, Ου. Γκαντόλφι και E. Γκουαράνα.^[11]

Αρχιτεκτονική

Η εκκλησία έχει οκταγωνικό σχέδιο. Το κτίριο συνδυάζει ρωμαϊκά στοιχεία: τον θόλο, το σχήμα των θυρών και τους βαθμωτούς πύργους, με βυζαντινά στοιχεία: το πολυγωνικό ιερό, τα κιονόκρανα, τα στενά τούβλα και ένα πρώιμο παράδειγμα τόξων αντηρίδων. Η εκκλησία είναι γνωστή για τον πλούτο των βυζαντινών ψηφιδωτών, τα μεγαλύτερα και καλύτερα διατηρημένα πέρα από την Κωνσταντινούπολη. Η εκκλησία είναι εξαιρετικά σημαντική στη βυζαντινή τέχνη, καθώς είναι η μοναδική μεγάλη εκκλησία από την εποχή του αυτοκράτορα Ιουστινιανού Α΄ που έχει επιβιώσει σχεδόν ανέπαφη μέχρι σήμερα. Επιπλέον, θεωρείται ότι αντικατοπτρίζει το σχέδιο του Χρυσοτρίκλινου του αυτοκρατορικού παλατιού, από το οποίο δεν σώζεται τίποτα. Το καμπαναριό έχει τέσσερις καμπάνες. Σύμφωνα με την παράδοση, η εκκλησία ανεγέρθηκε στο χώρο του μαρτυρίου του Αγίου Βιτάλη.^[12] Ωστόσο, υπάρχει κάποια σύγχυση ως προς το αν πρόκειται για τον Άγιο Βιτάλη του Μιλάνου ή για το Άγιο Βιτάλιο, του οποίου το σώμα ανακαλύφθηκε μαζί με τον Άγιο Αγκρικόλα, από τον άγιο Αμβρόσιο στη Μπολόνια το 393.

Μωσαϊκά

Ο μωσαϊκός θόλος του πρεσβυτέριου.

Το κεντρικό τμήμα περιβάλλεται από δύο υπερυψωμένα περιπατητικά. Το ανώτερο, ο γυναικωνίτης, ήταν πιθανώς αποκλειστικά για τις έγγαμες γυναίκες. Μια σειρά από μωσαϊκά στις λουρίδες πάνω από τα τριφόρια απεικονίζουν θυσίες από την Παλαιά Διαθήκη:^[13] η ιστορία του Αβραάμ και του Μελχισεδέκ και η Θυσία του Ισαάκ, την ιστορία του Μωυσή και της καιόμενης βάτου, του Ιερεμία και του Ησαΐα, των εκπροσώπων των δώδεκα φυλών του Ισραήλ και της ιστορίας του Άβελ και του Κάιν. Ένα ζευγάρι αγγέλων, κρατώντας ένα μενταγιόν με ένα σταυρό, στέφει κάθε αψίδα. Στους πλευρικούς τοίχους, οι γωνίες, δίπλα στα πολλαπλά παράθυρα, έχουν ψηφιδωτά των Τεσσάρων Ευαγγελιστών, κάτω από τα σύμβολά τους (άγγελος, λιοντάρι, βόδι και αετός), και ντυμένοι στα λευκά. Ιδιαίτερα η απεικόνιση του λιονταριού είναι αξιοσημείωτη στην αγριότητα του.

Ο σταυρωτός θόλος στο πρεσβυτέριο είναι πλούσια διακοσμημένος με ψηφιδωτές γιρλάντες από φύλλα, φρούτα και λουλούδια, που συγκλίνουν σε μια στεφάνη που περιβάλλει τον Αμνό του Θεού. Το στέμμα υποστηρίζεται από τέσσερις αγγέλους και κάθε επιφάνεια καλύπτεται από άφθονα λουλούδια, αστέρια, πουλιά και ζώα, συμπεριλαμβανομένων πολλών παγωνιών. Πάνω από την αψίδα και από τις δύο πλευρές, δύο άγγελοι κρατούν ένα δίσκο και δίπλα τους απεικονίζονται η Ιερουσαλήμ και η Βηθλεέμ. Συμβολίζουν την ανθρώπινη φυλή (η Ιερουσαλήμ που εκπροσωπεί τους Εβραίους και η Βηθλεέμ τους Εθνικούς).

Τα μωσαϊκά στη θριαμβική αψίδα.

Όλα αυτά τα μωσαϊκά είναι σύμφωνα με την ελληνιστική-ρωμαϊκή παράδοση: ζωντανά και φανταστικά, με πλούσια χρώματα και ορισμένη προοπτική, και με ζωντανή απεικόνιση του τοπίου, των φυτών και των πτηνών. Ολοκληρώθηκαν όταν η Ραβέννα ήταν ακόμα υπό γοτθική κυριαρχία. Το ιερό πλαισιώνεται από δύο παρεκκλήσια, την πρόθεση και το διακονικό, χαρακτηριστικό της βυζαντινής αρχιτεκτονικής.

Στο εσωτερικό του, το εσωτερικό της μεγάλης θριαμβικής αψίδας είναι διακοσμημένο με δεκαπέντε μωσαϊκά στηθάρια, που απεικονίζουν τον Ιησού Χριστό, τους δώδεκα Αποστόλους και τον Άγιο Γεβασίου και τον Άγιο Πρωτασίου, τους γιους του Αγίου Βιτάλη. Η θεοφανία άρχισε το 525 υπό τον επίσκοπο Εκκλήσιο. Φέρει χρυσά ψηφιδωτά με λουλούδια, πουλιά και κέρατα αφθονίας. Ο Ιησούς Χριστός εμφανίζεται καθισμένος πάνω σε μια μπλε σφαίρα στην κορυφή της οροφής, με μοβ γραμμές, και με το δεξί του χέρι να προσφέρει το στέμμα του μάρτυρα στον Άγιο Βιτάλη. Αριστερά, ο επίσκοπος Εκκλήσιος προσφέρει ένα μοντέλο της εκκλησίας.

Μωσαϊκά του Ιουστινιανού και της Θεοδώρας

Τα μωσαϊκά του Ιουστινιανού και της Θεοδώρας.

Στο κάτω τμήμα των πλευρικών τοίχων του ιερού βρίσκονται τα δύο αυτά περίφημα μωσαϊκά, που ολοκληρώθηκαν το 547. Στα δεξιά υπάρχει ένα ψηφιδωτό που απεικονίζει τον Βυζαντινό Αυτοκράτορα Ιουστινιανό Α΄, ο οποίος φοράει πορφύρα και φέρει χρυσό φωτοστέφανο, να στέκεται δίπλα στους αξιωματούχους της αυλής, τον Επίσκοπο Μαξιμιανό, τους παλατινούς φρουρούς και διακόνους. Το φωτοστέφανο γύρω από το κεφάλι του δίνει τον ίδιο χαρακτήρα με τον Χριστό στον τρούλο της αψίδας, αλλά αποτελεί μέρος της παράδοσης που απεικονίζει την αυτοκρατορική οικογένεια με φωτοστέφανα. Ο ίδιος ο Ιουστινιανός βρίσκεται στη μέση, με στρατιώτες στα δεξιά του και κληρικούς στα αριστερά του, τονίζοντας ότι ο Ιουστινιανός είναι ο ηγέτης τόσο της εκκλησίας όσο και του κράτους της αυτοκρατορίας του. Η μεταγενέστερη εισαγωγή του ονόματος του Επίσκοπου Μαξιμιανού πάνω από το κεφάλι του υποδηλώνει ότι το ψηφιδωτό μπορεί να έχει τροποποιηθεί το 547, αντικαθιστώντας την εκπροσώπηση του προηγούμενου επισκόπου με εκείνη του Μαξιμιανού.

Το χρυσό υπόβαθρο του μωσαϊκού δείχνει ότι ο Ιουστινιανός και το περιβάλλον του βρίσκονται μέσα στην εκκλησία. Τα σχήματα τοποθετούνται σε σχήμα V. Ο Ιουστινιανός τοποθετείται μπροστά και στη μέση για να αποδείξει τη σημασία του με τον Επίσκοπο Μαξιμιανό στα αριστερά του και λιγότερα άτομα που βρίσκονται πίσω από αυτά. Αυτή η τοποθέτηση μπορεί να φανεί μέσα από τα επικαλυπτόμενα πόδια των ατόμων που υπάρχουν στο μωσαϊκό.^[14]

Ένα άλλο μωσαϊκό δείχνει την αυτοκράτειρα Θεοδώρα με χρυσό φωτοστέφανο, στέμμα και κοσμήματα, καθώς και μια ομάδα αυλικών γυναικών και ευνούχων. Η αυτοκράτειρα κρατάει το Ευχαριστιακό σκεύος για το κρασί και το μωσαϊκό διαφέρει από αυτού του Ιουστινιανού, καθώς έχει πιο περίπλοκο υπόβαθρο, με ένα σιντριβάνι, τρούλο και πλούσια κρεμαστά.

Εικόνες

• 
  Κάτοψη του ναού
• 
  Μωσαϊκό του ιερού
• 
  Ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός και η ακολουθία του
• 
  Η αυτοκράτειρα Θεοδώρα
• 
  Το μωσαϊκό της Θυσίας του Αβραάμ
• 
  Άποψη του εσωτερικού
• 
  Το πρεσβυτέριο

Παραπομπές

1. (Γερμανικά, Αγγλικά, Γαλλικά, Ισπανικά, Ιταλικά) archINFORM. 3956. Ανακτήθηκε στις 8  Αυγούστου 2023.
2. Tourer.it.
3. Wiki Loves Monuments Italia.
4. Ανακτήθηκε στις 6  Ιανουαρίου 2021.
5. (Γερμανικά, Αγγλικά, Γαλλικά, Ισπανικά, Ιταλικά) archINFORM. 3956. Ανακτήθηκε στις 31  Ιουλίου 2018.
6. catalogo.beniculturali.it.
7. Tourer.it. 15964. Ανακτήθηκε στις 18  Μαρτίου 2021.
8. Rivoira, Giovanni Teresio (1910). Lombardic Architecture: Its Origin, Development and Derivatives. Volume 1. trans. Rushford, G.M. London: William Heinemann. σελίδες 64–65.
9. Kleiner and Mamiya. Gardner's Art Through the Ages, p. 332.
10. Krautheimer, Richard (1986). Early Christian and Byzantine Architecture (4 έκδοση). New Haven, CT: Yale University Press. σελ. 234. ISBN 978-0-300-05294-7.
11. Basilica of S. Vitale: Justification for the inclusion to the World Heritage List. Αρχειοθετήθηκε October 29, 2007, στο Wayback Machine. Retrieved on May 30, 2015.
12. Kleiner, Fred, Fred S.· Christin J. Mamiya (2008). Gardner's Art Through the Ages: Volume I, Chapters 1-18 (12th έκδοση). Mason, OH: Wadsworth. σελ. 332. ISBN 0-495-46740-5.
13. Kleiner and Mamiya. Gardner's Art Through the Ages, p. 333.
14. Kleiner and Mamiya. Gardner's Art Through the Ages, pp. 333, 336.