İngılızki

İngılızki (English; wendış: İngliş^[1]), yew zıwanê Hind û Ewropao. Dınya sero 1.8 milyar merdımi İngılızki qısey kenê. İngılızki, dewletanê zey Britanya Gırde, Dewletê Amerikaê Yewbiyaey, Kanada û Awıstralya de zıwano resmio. Dewletê ke wextê verêni de hetê İngılızan ra kolonize biyê, zey Hindıstan, Pakıstan û dewletê binan de İngılızki zıwano dıyıno. Yew zi zaf organizasyoni zi İngılızki kenê zıwanê xo, gırwenenê.

İngılızki
Zıwano tabii
Melumat
Dewlete û mıntıqeyi	American Samoa, Anguilla, Antigua u Barbuda, Aruba, Australya, Bahama, Behreyn, Barbados, Beliz, Bermuda, Butan, Botswana, British Indian Ocean Territory, British Virgin Islands, Bruney, Kamboçya, Kamerun, Kanada, Adey Kaymani, Cook Islands, Dominika, Eritreya, Etyopya, Falkland Islands, Fici, Gambiya, Gana, Cebelitarıq, Grenada, Dewletê Yewbiyaeyê Amerika, Guernsey, Guyana, Hindıstan, İrlanda, Adey Mani, İsrail, Cameika, Jersey, Kenya, Kiribati, Lubnan, Lesotho, Liberya, Madagaskar, Malawi, Malêzya, Maldiwi, Malta, Adeyê Marşali, Maurityus, Dewletê Mikronezyayê Federali, Montserrat, Namibya, Nauru, Zelandaya Newiye, Nicerya, Niue, Uman, Pakıstan, Palau, Papua Gineya Newiye, Fılipin, Pitcairn Islands, Rwanda, Saint Helena, Ascension and Tristan da Cunha, Saint Kitts u Nevis, Saint Lucia, Saint-Martin, Saint Vincent u Grenadinan, Samoa, Seyşeli, Sierra Leone, Singapur, Sint Maarten, Adey Solomani, Afrikaya Veroci, Sudanê Veroci, Sri Lanka, Sudan, Eswatini, Tanzanya, Tokelau, Tonga, Trinidad u Tobago, Turks and Caicos Islands, Tuvalu, United States Virgin Islands, Uganda, Yewina Emiranê Erebi, Qraliya Yewbiyayiye, Vanuatu, Zambiya, Zimbabwe û İndonezya
Amarê qıseykerdoğan	379 007 140
Ware	İngıltere
Diyalekti	Received Pronunciation, İngılızkiyo Amerikan, Australian English, Indian English, Canadian English, British English, Scottish English, Hiberno-English, Welsh English, Quebec English, Caribbean English, African American Vernacular English, European English, South African English, Pakistani English, Nigerian English, New Zealand English, Jamaican English, Belizean English û Hong Kong English
Kodê zıwani
ISO 639-1	En
ISO 639-2	Eng
ISO 639-3	Eng
Glottolog	Stan1293
Ethnologue	Eng
Xısusiyetê zıwani
Topolociye	Kes-Fiil-Obce, Zıwanê Akusativ-Nominativ, stress-timed language, Ca-Muamele-zeman û zıwanê pêamyayey
Gramer	Genitif, halê namey û vırandıre vatış
Modo gramatik	Indikativ, subjonktiv û interrogative
Cınsiyeto gramatik	Neriki, mayki û notr
Alfabe	Alfabey Latinki û English orthography
Keye	Anglic

İngılızki henzar û çehar sey serre ra ver veciyo miyan. Formê kıhani ê İngılızki diyalektê Almankiyê Rocawani biyê ke Anglo-Saksonan ardo Britanya Gırde seserra pancıne de yew gruba û pê nameyê İngılızkiyê Kıhani şınasiyeno. İngılızkiyo Miyanên seserra yewendesıne de veciyo miyan pê işğalanê Normanan. No periyod de xeylê çekuyan û vatışan kewtê zerrey bunya İngılızki, Franızki û İngılızki kewtê têmiyan. İngılızkiyo Moderno Verên zi seserra pancêsıne (15.) de veciyo miyan pê matbea Londra.^[2]

İngılızkiyo Modern yew zıwano internasyonalo ke pêro dınya sero qısey beno, merdımê ke zıwanê ma û piyê xo İngılızki niyê zi qısey kenê.^[3][4] Yew zi İngılızki yew zıwano ke peşti dano lızganê komunikasyon, şınasi, ticaret, sistemê heway, radyo, diplomasi, xaxi.^[5] Senên ke zıwan adeyanê Britanya ra biyo vıla sınya sero, İmperatoriya Britanya kerdo, zıwanê xo kerdo hira, caê ke vıstê a xo dest uca de İngılzıki kerdo mecbur. Dewletê Amerikaê Yewbiyaey ke Cengê Dınyao Dıyın ra tepeya biyo numre yew, tesirê cı zi biyo hirabiyayış û vılabiyayışê zıwanê İngılızki sero.

Cokao ke hetê 1,8 milyar merdımi ra qısey beno, İngılızki ewro zıwanê dınyao, merdımê ciya İngılızki musenê û qısey kenê. Ewro xeylê gure de gani merdım İngılızki bımuso. Dınya sero pancas û çehar (54) dewletan de zıwano resmio, dewletê ke zıwanê resmi tede niyo de zi zıwano dıyıno ke musniyeno. Mıletanê Yewbiyaeyan de zi zıwano resmio. Vaciyeno û ida beno ke İngılızki zaf zıwananê binan kışeno, merdım zıwanê xo verdano, terk keno û İngılızki museno. Heto bin ra ida bine esta ke gorê cı İngılızki şeno zıwananê newan vırazo.

Tarix

İngılızki be xo bestiyeno a gruba zıwananê Cemenkiyan. Pê goçê şaran mıletanê Cermeni caê xo vırnao, şiyê adey Britanya ser. Cermenan inca de Kelti diyê, ê Britanya ra vetê û zıwanê xo ardo inca. Hama İngılızki nameyê xo no mıleto Cermeno newe Saksonan ra nêgırewto, mıleto bin Anglusan ra gırewto. Nê şari 'Anglik' vato zıwanê xo rê. Gorê taê filologan, cokao ke Cermeni İngılızki qısey kenê û inan o ardo Britanya, çımey zıwanê İngılızki Almankio.

Demê İmperatoriya Roma de rahibi erşawiyaê adeyanê Britanya ser. İnan İncil ardo tiya, no İncil pê zıwanê Latinki biyo û wıni tesirê Latinki başle kerdo. Dıme ra şarê Normani ke dıme ra Fransız biyê erdê İngıltere vısto xo dest. No dem de 'Normanki' û İngılızki zaf kewtê têmiyan. İdarekaran û merdımanê serayi Normanki ra qısey kerdo, şari û dewıcan zi İngılızkiyo Kıhan ra qısey kerdo. Qıral Williami pê Lecê Hastingsi adê Britanya vıstê a xo dest serra 1066 de, zaf serri xo dest de tepıştê, Normanki zi vıla biyo adeyan ser. Key Normanan herrê İngılıtere vıstê a xo dest, no hediseo peyên biyo ke yew mıleti İngılıtere kerdo xo dest. İnan ra tepeya reyna nêbiyo.

Ewro Dewletê Amerikaê Yewbiyaey, Britanya Gırde, Australya, Kanada, letanê verocê Asya, Mısır û taê cayanê Afrika de ya zıwano resmio û ma û piyê merdımano ya zi zıwano dıyıno ke qısey beno. Kışta bin ra İngılızki Mandarinki (Çinki) û İspanyolki ra zıwano hirêyıno ke qısey beno, zıwano resmiyo.

Vılabiyayışo coğrafi

Merdımê ke zıwanê ma û piyê xo İngılızkiyo vêşêr Amerika, Australya û Britanya Gırde de weşiya xo ramenê. Yew zi Okyanusya de zi xeylê (bol) qısey beno.

İngılızki zey zıwano resmi, zıwano hirêyıno ke zaf qısey beno hama teberê resmiyeti de zıwano yewıno ke qısey beno dınya sero. Dınya sero zıwanê komunikasyonio, coka ke yew milyar ra vêşêr merdımi sewiyaya basite ra İngılızki zanenê.

	Ca	Amarê merdımê ke zıwanê ma û piyê xo İngılızkiyo
1	Dewletê Amerikaê Yewbiyaey	214.809.000[6]
2	Britanya Gırde	58.200.000[7]
3	Kanada	17.694.830[8]
4	Australya	15.581.334[9]
5	İrlanda	4.200.000+[7]
6	Afrikay Veroci	3.673.203[10]
7	Zelanda Newiye	3.500.000+[11]
8	Singapur	665.087[12]

Çımey

1. "English, a. and n." The Oxford English Dictionary. 2nd ed. 1989. OED Online. Oxford University Press. 6 September 2007 http://dictionary.oed.com/cgi/entry/50075365
2. https://www.bbc.co.uk/news/magazine-12017753 BBC. 20 December 2010. resniyao 9 August 2015
3. Global English: gift or curse? Archived 2016-02-05 at the Wayback Machine, URL erişim tarihi: 4 Nisan 2005.
4. The Future of English? Archived 2014-06-28 at the Wayback Machine, David Graddol, The British Council, URL tarixê resayışi: 15 Nisan 2007.
5. The triumph of English, The Economist, 20 Aralık 2001, URL tarixê resayışi: 26 Mart 2007.
6. U.S. Census Bureau, Statistical Abstract of the United States: 2003, Section 1 Population, U.S. Census Bureau, Tablo 47.
7. The Cambridge Encyclopedia of the English Language, Second Edition, Crystal, David; Cambridge, UK: Cambridge University Press, 1995.
8. Mother Tongue, 2001 Counts for Both Sexes, for Canada, Provinces and Territories - 20% Sample Data Archived 2018-10-16 at the Wayback Machine, 2001 Sayımı, Statistics Canada.
9. Archived 2008-03-06 at the Wayback Machine Main Language Spoken at Home.
10. Census in Brief Archived 2007-08-09 at the Wayback Machine, 15. sayfa (Tablo 2.5), 2001 Sayımı, Statistics South Africa.
11. Languages spoken Archived 2007-03-29 at the Wayback Machine, 2006 Sayımı, Statistics New Zealand.
12. Native speakers aged 5 or more Archived 2007-07-10 at the Wayback Machine, 2000 Sayımı

Wikipediya, be zıwanê İngılızki esta.