iaith siSwati, aelod o'r ieithoedd Nguni. Iaith swyddogol Teyrnas Eswatini (Swaziland gynt) ac un o 11 iaith swyddogol De Affrica. Adnabyddir fel Swati, Swazi, siSwati neu seSwati. From Wikipedia, the free encyclopedia
Iaith Bantw o'r grŵp Nguni a siaredir gan bobl Swati (ceir hefyd y ffurf Swazi) yn nheyrnas annibynnol Eswatini a De Affrica yw Swazi neu siSwati neu Swati. Amcangyfrifir bod nifer y siaradwyr oddeutu 2.4 miliwn. Dysgir yr iaith yn Eswatini a rhai ysgolion yn Ne Affrica yn nhaleithiau Mpumalanga, yn enwedig cyn ardaloedd KaNgwane. Mae siswati yn iaith swyddogol Eswatini (ynghyd â Saesneg), ac mae hefyd yn un o un ar ddeg o ieithoedd swyddogol De Affrica. Mae'r rhagddodiad si (yn siSwati) yn golygu "iaith", fel mae'r olddodiad -eg yn y Gymraeg.
| Enw_iaith | ||
|---|---|---|
| Siaredir yn | Eswatini, De Affrica, Lesotho, Mosambic | |
| Cyfanswm siaradwyr | – | |
| Teulu ieithyddol |
| |
| Codau ieithoedd | ||
| ISO 639-1 | ss | |
| ISO 639-2 | ssw | |
| ISO 639-3 | ssw | |
| Wylfa Ieithoedd | – | |
| Swati | |
|---|---|
| Person | liSwati |
| Pobl | emaSwati |
| Iaith | siSwati |
| Gwlad | eSwatini |
Y term swyddogol yw "siSwati" ymhlith siaradwyr brodorol; yn Saesneg, Zulu, Ndebele neu Xhosa gellir cyfeirio ato fel Swazi . Mae Siswati yn perthyn agosaf i'r ieithoedd Tekela eraill, fel Phuthi a Gogledd Transvaal (Sumayela ) Ndebele, ond mae hefyd yn agos iawn at yr ieithoedd Zunda : Zulu, Ndebele De, Ndebele Gogleddol, a Xhosa .
Gellir rhannu'r Siswati a siaredir yn Eswatini yn bedair tafodiaith sy'n cyfateb i bedwar rhanbarth gweinyddol y wlad: Hhohho, Lubombo, Manzini, a Shiselweni.
Mae gan Siswati o leiaf ddau fath: yr amrywiaeth safonol, bri a siaredir yn bennaf yng ngogledd, canol a de-orllewin y wlad, ac amrywiaeth llai mawreddog a siaredir mewn mannau eraill.
Yn y de eithaf, yn enwedig mewn trefi fel Nhlangano a Hlatikhulu, mae isiZulu yn dylanwadu'n sylweddol ar amrywiaeth yr iaith a siaredir. Nid yw llawer o Swazis (lluosog emaSwati, unigol liSwati), gan gynnwys y rhai yn y de sy'n siarad yr amrywiaeth hwn, yn ei ystyried yn Swazi 'go iawn'. Dyma'r hyn y gellir cyfeirio ato fel yr ail dafodiaith yn y wlad. Mae nifer sylweddol o siaradwyr Swazi yn Ne Affrica (yn bennaf yn nhalaith Mpumalanga, ac yn Soweto ) yn cael eu hystyried gan siaradwyr Swazi Eswatini yn siarad ffurf ansafonol ar yr iaith.
Yn wahanol i'r amrywiad yn ne Eswatini, mae'n ymddangos bod Zulu yn dylanwadu llai ar amrywiaeth Mpumalanga, ac felly'n cael ei ystyried yn agosach at Swazi safonol. Fodd bynnag, gellir gwahaniaethu rhwng yr amrywiaeth Mpumalanga hwn gan oslef unigryw, ac efallai patrymau tôn gwahanol. Mae patrymau goslef (a chanfyddiadau anffurfiol o 'straen') yn Swazi Mpumalanga yn aml yn cael eu hystyried yn anghydnaws â'r glust Swazi. Ystyrir bod yr amrywiaeth De Affrica hwn o Swazi yn arddangos dylanwad o ieithoedd De Affrica a siaredir yn agos at Swazi.
Nodwedd o'r amrywiaeth bri safonol o Swazi (a siaredir yng ngogledd a chanol Eswatini) yw'r arddull frenhinol o ynganu araf, dan bwysau mawr, yr honnir yn anecdotaidd fod ganddo naws 'mellifaidd' i'w wrandawyr.
| Blaen | Yn ol | |
|---|---|---|
| Cau | i | u |
| Canolbarth | ɛ ~ e | ɔ ~ o |
| Agored | a | |
Nid yw Swazi yn gwahaniaethu rhwng mannau o fynegiant yn ei gliciau. Maent yn ddeintyddol (fel [ǀ] ) neu gallant hefyd fod yn alfeolaidd (fel [ǃ] ). Y mae, fodd bynnag, yn gwahaniaethu rhwng pump neu chwe dull o ynganu a seinyddiaeth, yn cynnwys tenuis, dyhead, 'aspirated', llais anadlol, trwynol, a thrwynol llais anadl. [1]
| Labial | Deintyddol / </br> Alfeolaidd |
ochrol | Post- </br> alfeolaidd |
Velar | Glowt | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| plaen | trwynol | plaen | trwynol | ||||||
| Cliciwch | plaen | ᵏǀ | ᵑǀ | ||||||
| dyheu | ᵏǀʰ | ᵑǀʰ | |||||||
| anadl | ᶢǀʱ | ᵑǀʱ | |||||||
| Trwynol | m | n | ɲ | ŋ ~ ŋɡ | |||||
| Plosive | ejective | pʼ | tʼ | kʼ~k̬ | |||||
| dyheu | pʰ | tʰ | kʰ | ||||||
| anadl | bʱ | dʱ | ɡʱ | ||||||
| byrbwyll | ɓ | ||||||||
| Affricate | di-lais | tf | tsʼ ~ tsʰ | tʃʼ | kxʼ | ||||
| lleisiwyd | dv | dz | dʒʱ | ||||||
| Ffricative | di-lais | f | s | ɬ | ʃ | h | h̃ | ||
| lleisiwyd | v | z | ɮ | ʒ | ɦ | ɦ̃ | |||
| Bras | w | l | j | ||||||
Mae gan y cytseiniaid /ts k ŋɡ/ ddwy sain yr un. Gall /ts/ a /k/ ddigwydd fel synau alldafliad, [tsʼ] a [kʼ], ond eu ffurfiau cyffredin yw [tsʰ] a [k̬] . Mae'r sain /ŋɡ/ yn gwahaniaethu pan ar ddechrau'r coesynnau fel [ŋ], ac yn gyffredin fel [ŋɡ] o fewn geiriau. [1] [2] [3]
Mae Swazi yn arddangos tair naws arwyneb: uchel, canolig ac isel. Mae tôn yn anysgrifenedig yn yr orgraff safonol. Yn draddodiadol, dim ond y tonau uchel a chanolig a gymerir i fodoli yn ffonemig, gyda'r tôn isel wedi'i chyflyru gan gytsain iselydd flaenorol . Fodd bynnag, mae Bradshaw (2003) yn dadlau bod y tair naws yn bodoli yn y bôn.
Mae'r cytseiniaid iselydd i gyd yn atalyddion lleisiol ac eithrio /ɓ/ . Mae'n ymddangos bod yr alloffon [ŋ] o /ŋɡ/ yn ymddwyn fel iselydd ar gyfer rhai rheolau ond nid eraill. [4]
Fel y Gymraeg a sawl iaith Nguni arall, mae gan siSwati y sain ll [ɬ] a sillefir hl.
|
|
|
Yr enw Swazi ( libito ) yn cynnwys dwy ran hanfodol, sef y rhagddodiad ( sicalo ) a'r coesyn ( umsuka ). Gan ddefnyddio'r rhagddodiaid, gellir grwpio enwau yn ddosbarthiadau enwau, sy'n cael eu rhifo'n olynol, er mwyn hwyluso cymhariaeth ag ieithoedd Bantw eraill .
Yr enghraifft ganlynol o destun yw Erthygl 1 y Datganiad Cyffredinol o Hawliau Dynol:
Bonkhe bantfu batalwa bakhululekile balingana ngalokufananako ngesitfunti nangemalungelo. Baphiwe ingcondvo nekucondza kanye nanembeza ngakoke bafanele batiphatse futsi baphatse nalabanye ngemoya webuzalwane. [6]
Mae'r Datganiad yn darllen yn Gymraeg:
Mae pob bod dynol yn cael ei eni'n rhydd ac yn gyfartal mewn urddas a hawliau. Mae ganddyn nhw reswm a chydwybod a dylen nhw ymddwyn tuag at ei gilydd mewn ysbryd brawdoliaeth.” [7]
Ceir Bwrdd Iaith siSwati (siSwati Language Board) sy'n ymgeisio i roi statws, sefydlogi orgraff, dysgu siSwati o fewn sefydliadau addysgol a thu hwnt. Bwriedir bod yr iaith yn cael ei dysgu yn holl ysgolion y Deyrnas. Rhoddwyd statws arbennig i'r Bwrdd yn 2017.[8]
Ceir gorsafoedd radio yn yr iaith gan gynnwys yn Eswatini a hefyd De Affrica. Enw'r orsaf sy'n rhan o Gorfforaeth Ddarlledu De Affrica yw Ligwalagwala.[9] Ceir darlledu 24 awr yn yr iaith ar orsaf radio genedlaethol Eswatini (Swaziland gynt).[10]
Ymddengys bod ymdrechion i gynnal gwasg brint yn yr iaith yn Eswatini yn wynebu trafferthion, er bod yr iaith Swlweg yn llwyddo. Methodd ymdrechion i greu papurau newydd mewn siSwati er bod Ilanga Lase Natal (Haul Natal) a Isolezwe (Llygad y Genedl), Isolezwe yn isiZulu yn llwyddiannus. Ymddengys bod meddwl isel gan y siaradwyr o'r iaith a doedd cwmniau ddim yn gweld budd hysbysebu yn yr iaith.[11]
Ychwanegwyd yr iaith fel iaith wyneb Facebook dim ond ym mis Ionawr 2023.[12] Ceir ymwybyddiaeth a dyheuad i godi statws a defnydd yr iaith fel iaith genedlaethol ymysg sectorau o gymdeithas sifig Eswatini.[13]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
