Hafod Garegog

Plasdy yn Nanmor ger Beddgelert, Gwynedd yw Hafod Garegog (hefyd: Hafodgaregog). Mae'r safle yn eiddo’r Ymddiriedolaeth Genedlaethol. Yn wreiddiol, roedd yn gartref i'r bardd Rhys Goch Eryri (fl. 1385 - 1448). Gellir dyddio’r adeilad presennol i 1622 gydag ychwanegiadau yn y 18g ac eto yn 1970. Mae’r nodweddau hanesyddol yn cynnwys lle tân mawr, ffwrn fara, grisiau llechi troellog, a blodionau cerfiedig ar banel derw.

Hafod Garegog

Math	ffermdy
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	Ystad Hafod Garegog
Lleoliad	Beddgelert
Sir	Beddgelert
Gwlad	Cymru
Uwch y môr	12.6 metr
Cyfesurynnau	52.978319°N 4.080537°W
Cod post	LL55 4YN
Statws treftadaeth	adeilad rhestredig Gradd II, Henebion Cenedlaethol Cymru
Manylion

Safle

Saif Hafod Garegog ar godiad o dir creigiog uwchben pen uchaf y Traeth Mawr. Fel rheol mae hafotai Eryri i'w cael yn y bryniau ar uchder o 600 troedfedd neu fwy, ond isel yw safle Hafod Garegog. Awgrymir iddo gael yr enw am fod bugeiliaid yn arfer mynd â phreiddiau yno ddechrau'r haf i fanteisio ar y tyfiant newydd ar y tir creigiog. Does dim yn weddill o blasdy canoloesol Rhys Goch heddiw, a safai rhwng y tŷ presennol ac Afon Nanmor, yn ôl pob tebyg.^[1]

Traddodiadau

Ceir sawl traddodiad am Hafod Garegog yng nghyfnod Rhys Goch Eryri. Dywedir fod un o ddwy gadair garreg a gysylltir ag ef yn gorwedd ar fryn ger y plasdy. O dan y tŷ mae 'Llwybr Rhys Goch', a enwir felly am iddo gael ei adeiladu gan y bardd, yn ôl traddodiad lleol.^[2]

O safle'r tŷ gwelir yr haul yn codi ar gopa y Cnicht ac yn machlud ar gopa Moel Hebog ar hirddydd haf.

Cadwraeth

Mae'r tir o gwmpas y plasdy yn cael ei ddynodi yn Warchodfa Natur Cenedlaethol ac yn cynnwys safleoedd lle ceir gloÿnnod byw prin.^[3]

Cyfeiriadau

1. Dylan Foster Evans (gol.), Gwaith Rhys Goch Eryri (Aberystwyth, 2007), tud. 2.
2. Dylan Foster Evans (gol.), Gwaith Rhys Goch Eryri (Aberystwyth, 2007), tud. 21.
3. BBC Wales