Cyngor Sir Gaerfyrddin

Cyngor Sir Gaerfyrddin yw'r cyngor lleol ar gyfer Sir Gaerfyrddin, Cymru, sy'n darparu ystod o wasanaethau o dan reolaeth cynghorwyr sir etholedig sy'n cynnwys addysg, cynllunio, trafnidiaeth, gwasanaethau cymdeithasol a diogelwch y cyhoedd. Mae'r cyngor yn un o ddau ar hugain o awdurdodau unedol a ddaeth i fodolaeth ar 1 Ebrill 1996 o dan ddarpariaethau Deddf Llywodraeth Leol (Cymru) 1994 . Cymerodd drosodd swyddogaethau llywodraeth leol a ddarparwyd yn flaenorol gan Cyngor Dosbarth Caerfyrddin, Cyngor Bwrdeistref Dinefwr, Cynghor Bwrdeistref Llanelli ac ardal Sir Gaerfyrddin o'r hyn a oedd yn Gyngor Sir Dyfed.

Cyngor Sir Gaerfyrddin

Math	awdurdod unedol yng Nghymru
Daearyddiaeth
Gwlad	Cymru

Mae'r cyngor wedi'i leoli yn Neuadd y Sir yng Nghaerfyrddin.

Rhagflaenydd

Mae'r erthygl hon yn sôn am Cyngor Sir Gaerfyrddin presenol. Am y cyngor Sir cyn-1974, gweler Cyngor Sir Gaerfyrddin, 1889–1974.

Dyma'r ail gorff o'r enw hwn; ffurfiwyd Cyngor Sir blaenorol ar 1 Ebrill 1889 gan Ddeddf Llywodraeth Leol 1888 ac fe'i diddymwyd ar 31 Mawrth 1974 gan Ddeddf Llywodraeth Leol 1972.

Cynhaliwyd yr etholiad cyntaf i'r cyngor gwreiddiol ym mis Ionawr 1889 ac enillodd y Rhyddfrydwyr fwyafrif y seddi.^[1] Parhaodd y patrwm hwn tan y 1920au ac o'r adeg honno roedd yr Annibynwyr yn dal y mwyafrif o seddi gwledig tra bod y Blaid Lafur yn dominyddu rhan ddiwydiannol y sir.

Trefniant

Mae'r awdurdod wedi mabwysiadu'r system Gabinet o redeg y sir, ac rhwng 2004 a 2015 cafodd ei rhedeg gan y grwpiau Annibynwyr a Llafur.

Ymddiswyddodd Kevin Madge fel arweinydd y Cyngor ym mis Mai 2015 ar ôl colli arweinyddiaeth y grŵp Llafur.^[2] Dau ddiwrnod yn ddiweddarach cyhoeddwyd y byddai Plaid Cymru yn ffurfio clymblaid newydd gyda'r Annibynwyr.^[3] Arweinydd presennol y Cyngor yw'r Cynghorydd Emlyn Dole (Plaid Cyrmu).^[4]

Yn 2019, cyhoeddodd Mark James ei fwriad i ymddeol fel Prif Weithredwr y Cyngor ar ôl 17 mlynedd yn y swydd. Daeth ei ymddeoliad ar ôl amser dadleuol yn ei swydd gydag achos enllib yn erbyn blogiwr yn ogystal â ffrae dros daliadau pensiwn yn glwm iddo.^[5] Cymerodd Wendy Walters yr awenau fel Prif Weithredwr newydd y cyngor ym mis Mehefin 2019.^[6]

Cyfansoddiad cyfredol

Cynhelir etholiadau bob pedair blynedd. Cynhaliwyd yr etholiad diwethaf ar 4 Mai 2017.

Cysylltiad grŵp		Aelodau
	Plaid Cymru	38
	Llafur Cymru	17
	eraill	19
cyfanswm		74

Canlyniadau hanesyddol

Blwyddyn	Plaid Cymru	Llafur	Dems Rhydd	Ceidwadwyr	Annibynnol
2017	36	22	0	0	16
2012	28	23	0	0	23
2008	31	12	1	0	30
2004	16	25	0	1	33
1999	13	28	1	0	32*
1995[7]	7	37	3	1	32*

• Yn cynnwys ymgeiswyr ag etholwyd dros Lafur Annibynnol a/neu'r Gymdeithas Drethdalwyr.

Wardiau etholiadol

Map wardiau etholiadol Sir Gaerfyrddin

Mae'r sir wedi'i rhannu'n 58 ward etholiadol sy'n dychwelyd 74 o gynghorwyr. Mae gan y mwyafrif o gymunedau yn Sir Gaerfyrddin gyngor cymunedol, yn ogystal mae yna gyngor tref yng Nghaerfyrddin, Llanelli, Castellnewydd Emlyn, Cwmaman, Cydweli, Llandeilo, Llanelli, Llanymddyfri, Rhydaman, Pen-bre a Phorth Tywyn, Sanclêr a Talacharn.^[8]

Gweler hefyd

• Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru