Cell (bioleg)

Uned sylfaenol pob organeb fyw yw cell. Y gell yw'r uned fiolegol leiaf sy'n gallu dyblygu'n annibynnol, drwy broses cellraniad. Bioleg cell yw'r gangen o'r gwyddorau bywyd sy'n astudio celloedd. Mae rhai nodweddion cyffredin i bob cell, a nifer o gelloedd arbennig yn dangos nodweddion ychwanegol. Mae i bob cell cytoplasm y tu mewn i gellbilen, sy'n cynnwys biomoleciwlau megis proteinau ac asidau niwclëig.^[1] Y gellbilen sy'n amddiffyn y gell ac yn gweithredu fel hidlydd o'i hamgylch, gan adael sylweddau i ddianc o'r gell neu ddod i mewn iddi trwy broses o drylediad neu osmosis. Cludir sylweddau hanfodol ar draws y gellbilen trwy gludiant actif, sef proses sy'n defnyddio ynni i symud sylwedd yn erbyn y graddiant crynodiad. Mae i bob cell hefyd DNA sy'n cynnwys ei wybodaeth genetig. Yn ogystal â chellraniad, mae tasgau cyffredin sylfaenol y gell yn cynnwys metabolaeth, sy'n newid defnydd newydd i ynni ac yn gwaredu defnydd gwastraff, a synthesis protinau trwy drawsgrifio DNA i mRNA ac mRNA i brotinau.

Cell

Enghraifft o'r canlynol	dosbarth o strwythurau anatomegol, math o gell
Math	cydadran neu elfen fiolegol, strwythur anatomegol
Rhan o	strwythur amlgellog, group of cells, meinwe
Yn cynnwys	cydran cellog
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Celloedd ym mlaenwreiddyn y nionyn.

Dosbarthir organebau yn fodau ungellog ac amlgellog. Organebau ungellog procaryotig megis bacteria oedd y ffurf gyntaf ar fywyd ar y Ddaear. Mae planhigion, anifeiliaid, ffyngau, protosoaid, llwydni llysnafeddog, ac algâu i gyd yn ewcaryotau. Gall ewcaryot fod yn ungellog neu'n amlgellog, ond y peth sy'n ei hynodi yw'r cnewyllyn. Amrywia'r nifer o gelloedd o un rywogaeth i'r llall, er enghraifft mwy na 10 triliwn (10¹²) sydd gan y corff dynol.^[2] Mae angen microsgop i weld y mwyafrif o gelloedd planhigion ac anifeiliaid, sy'n mesur rhwng 1 a 100 micrometr.^[3]

Adeiledd cell

Diagram syml o gell anifail:

1. Cytoplasm
2. Cnewyllyn
3. Cellbilen
4. Mitocondrion

Diagram syml o gell planhigyn:

1. Cytoplasm
2. Cnewyllyn
3. Cellbilen
4. Mitocondrion
5. Cellfur
6. Gwagolyn
7. Cloroplast

Diagram syml o gell burum (ffwng):

1. Cytoplasm
2. Cnewyllyn
3. Cellbilen
4. Mitocondrion
5. Cellfur
6. Gwagolyn

Mae celloedd anifeiliaid a chellau blanhigion dipyn yn wahanol, ond dyma'r prif organynnau:

• Celloedd anifeiliaid a phlanhigion
  • Y cellbilen o gwmpas y gell sy'n cadw'r cyfan wrth ei gilydd
  • Y cnewyllyn mae'n cynnwys y cromosomau gyda'r DNA
  • Y cytoplasm o gwmpas y cnewyllyn ac i mewn y pilen
  • Y gwagolyn cell llawn hylif
  • Y mitocondria sy'n cynhyrchu ynni
  • Y ribosom sy'n trawsgrifio mRNA
• Celloedd Planhegion
  • Y cloroplast sy'n cynnwys y cloroffyl
  • Y cellfur wedi i wneud o gellwlos ac yn cynnal ffurf y planhigion

Hanes y ddamcaniaeth

Y tro cyntaf i rywun ddod o hyd i gelloedd oedd ym 1665 pan ddarganfu Robert Hooke gelloedd pren corc ac wedyn celloedd planhigion byw. Roedd yn defnyddio'r un o'r microsgopau cyntaf i wneud hynny ac erbyn 1675 roedd Anton van Leeuwenhoek yn dadansoddi gwaed a deunydd cyffelyb.

Yn y bedwaredd ganrif ar bymtheg darganfu Theodor Schwann gelloedd anifeiliaid a phlanhegion. Darganfu Louis Pasteur nad yw'r celloedd yn dod o'r dim (generatio spontanea) - a Rudolf Virchow fod pob cell yn geni o gell arall (omni cellula ex cellula).

Cyfeiriadau

1. Cell Movements and the Shaping of the Vertebrate Body in Chapter 21 of Molecular Biology of the Cell fourth edition, edited by Bruce Alberts (2002) published by Garland Science.
2. Alberts, t. 2.
3. Campbell, Neil A.; Brad Williamson; Robin J. Heyden (2006). Biology: Exploring Life. Boston, Massachusetts: Pearson Prentice Hall. ISBN 0-13-250882-6.