Yr Eglwys Farmor

Eglwys ym Modelwyddan, Sir Ddinbych yw'r Eglwys Farmor neu Eglwys y Santes Fererid, Bodelwyddan, sy'n nodwedd amlwg yn nhirwedd Dyffryn Clwyd a welir o bell. Mae'n gorwedd ger priffordd yr A55. Mae'n cael ei hadnabod yn lleol fel 'Yr Eglwys Farmor' am iddi gael ei hadeiladu o farmor gwyn yn bennaf ac 14 math arall, gan gynnwys marmor Môn.

Yr Eglwys Farmor

Yr Eglwys Farmor

Math	eglwys
Daearyddiaeth
Lleoliad	Bodelwyddan
Sir	Bodelwyddan
Gwlad	Cymru
Uwch y môr	16.5 metr
Cyfesurynnau	53.2668°N 3.49484°W
Statws treftadaeth	adeilad rhestredig Gradd II*
Cysegrwyd i	Mererid o Antiochia
Manylion
Ffeiliau perthnasol ar Comin

Hanes a disgrifiad

Codwyd yr eglwys gan yr Arglwyddes Willoughby de Broke er cof am ei gŵr, Henry Peyto-Verney, 16eg Barwn Willoughby de Broke. Gosododd hi'r garreg sylfaen ar 24 Gorffennaf 1856 a chafodd yr eglwys newydd, a gynlluniwyd gan y pensaer John Gibson, ei gysegru gan Esgob Llanelwy ar 23 Awst 1860. Costiodd y gwaith adeiladu £22,000.^[1] Mewn canlyniad, crewyd plwyf newydd Bodelwyddan ar 3 Awst 1860, o gymunedau bychain Bodelwyddan, Faenol a Phengwern, a fuont tan hynny yn rhan o blwyf Llanelwy.^[2]

Mae'r eglwys wen drawiadol yn cynnwys pileri o farmor coch Belgaidd oddi mewn, ac mae'r mynedfa i gorff yr eglwys wedi'i gwneud o farmor o Ynys Môn. Mae'r tŵr yn cynnwys ffenestri gwydr lliw o'r Santes Fererid o Antiochia a Sant Cyndeyrn.^[3]

Mynwent yr eglwys

Mae'r fynwent yn cynnwys bedd Elizabeth Jones, mam yr arloeswr Fictoraidd enwog, Syr Henry Morton Stanley. Yn ychwanegol, gorwedd cyrff 83 o filwyr o Ganada yn y fynwent. Bu farw rhai o'r milwyr hyn o Wersyll Parc Cinmel ar ddiwedd y Rhyfel Byd Cyntaf oherwydd y ffliw, ond credir bod rhai o'r claddedigion yn filwyr a saethwyd ar ôl miwtini yn y gwersyll ar Fawrth 5ed, 1919.^[4]

Oriel

• 
  Ochr gyda phorth
• 
  Y tŵr a chroes bedd
• 
  Yr olygfa o'r drws
• 
  Cerflun o farmor
• 
  Colofn farmor
• 
  Cerflun ar ochr y pulpud
• 
  Ffenestr liw uwch yr allor
• 
  Yr allor
• 
  Ger yr allor
• 
  Tŵr
• 
  Cerflun ar wal ger y drws cefn
• 
  Tyrrau'r cefn
• 
  Yr eglwys o ochr yr A55
• 
  Cofeb i'r milwyr Canadaidd a saethwyd
• 
  Beddau milwyr o Ganada ym Modelwyddan

Cyfeiriadau

1. The Gentleman's Magazine and Historical Review: Vol 10; Sylvanus Urban, 1861, t.156
2.  Bodelwyddan - St. Margaret.
3. The Ecclesiologist; The Ecclesiological Society, Chwefror 1859, t. 350
4. Yr Eglwys Farmor, gwefan BBC Cymru.

Dolenni allanol

• Yr Eglwys Farmor, ar wefan BBC Cymru, Gogledd-ddwyrain Cymru.