Thoth

Duw o'r Hen Aifft yw Thoth (o'r Roeg Θώθ thṓth; sy'n dod o'r Aiffteg ḏḥw.ty). Yn y celfyddydau, gwelir ef fel arfer yn ddyn gyda phen ibis neu fabŵn, anifeiliaid sy'n sanctaidd iddo. Seshat oedd ei wrthran fenywaidd, a Maat oedd ei wraig.^[3]

ḏḥwty Thoth
Thoth, fel dyn pen ibis
Canolfan gwlt bwysig	Hermopolis
Symbolau	Ibis, disg y lleuad, sgrôl papurfrwyn, ysgrifbinnau cyrs, palet ysgrifennu, stylus, babŵn, gloriannau
Cymar	Seshat,[1] Ma'at, Nehemtawy[2]
Rhieni	Neb (creodd ef ei hun); fel arall Neith neu Ra neu Horws ac Hathor
Plant	Seshat yn ôl ambell ffynhonnell

Lleolwyd prif deml Thoth yn ninas Khmun,^[4][5] a alwyd yn Hermopolis Magna yn ystod cyfnod y Groeg-Rufeinig^[6] (roeddent yn ei gysylltu â'u duw nhw, Hermes) a ϣⲙⲟⲩⲛⲉⲓⲛ Shmounein yn y Gopteg. Dinistriwyd Khmun yn rhannol ym 1826.^[7] Yn y ddinas honno, Thoth oedd arweinydd yr Ogdoad, wyth duw pwysig a gafodd eu haddoli yn Hermopolis. Roedd hefyd ganddo nifer o gysegrfeydd yn ninasoedd Abydos, Hesert, Urit, Per-Ab, Rekhui, Ta-ur, Sep, Hat, Pselket, Talmsis, Antcha-Mutet, Bah, Amen-heri-ab, a Ta-kens.

Roedd Thoth yn chwarae llawer o rolau pwysig ac amlwg ym Mytholeg yr Aifft, megis cynnal y bydysawd, a bod yn un o ddau dduw ( Maat oedd y llall) a oedd yn sefyll ar naill ochr cwch Ra.^[8] Yn hwyrach yn hanes yr Hen Aifft, daeth Thoth yn gysylltiedig â chyflafareddu rhwng duwiau,^[9] hudoliaeth, y system o ysgrifennu, datblygu gwyddoniaeth,^[10] a beirniadu'r meirw.^[11]

Cyfeiriadau

1. Wilkison, Richard H. (2003). The Complete Gods and Goddesses of Ancient Egypt, p. 166
2. Bleeker, C. J. (1973). Hathor and Thoth: Two Key Figures of the Ancient Egyptian Religion, pp. 121–123
3. Eric H Cline, David O'Connor, Thutmose III: A New Biography (University of Michigan Press, 2006), t.127
4. Peidier â'i chymysgu â'r duw o'r enw Khnum.
5. National Geographic Society: Egypt's Nile Valley Supplement Map. (Cynhyrchwyd gan Cartographic Division)
6. National Geographic Society: Egypt's Nile Valley Supplement Map: Western Desert portion. (Cynhyrchwyd gan Cartographic Division)
7. Miroslav Verner, Temple of the World: Sanctuaries, Cults, and Mysteries of Ancient Egypt (2013) 149
8. Budge, The Gods of the Egyptians, cyf.1, t.400
9. Budge, The Gods of the Egyptians, cyf.1, t.405
10. Budge, The Gods of the Egyptians, cyf.1, t.414
11. Budge, The Gods of the Egyptians, cyf.1, t.403

Llyfryddiaeth

• E. A. Wallis Budge, Egyptian Religion (Kessinger Publishing, 1900)
• E. A. Wallis Budge, The Gods of the Egyptians, cyf.1 (1904)
• Patrick Boylan, Thoth, the Hermes of Egypt: A Study of Some Aspects of Theological Thought in Ancient Egypt (Llundain: Oxford University Press, 1922)
• Aleister Crowley, The Book of Thoth (1944)
• Claas Jouco Bleeker, Hathor and Thoth: Two Key Figures of the Ancient Egyptian Religion, Studies in the History of Religions 26 (Leiden: E. J. Brill, 1973)
• Jaroslav Černý, "Thoth as Creator of Languages", Journal of Egyptian Archæology 34 (1948):121–122.
• Garth Fowden, The Egyptian Hermes: A Historical Approach to the Late Mind (Caergrawnt: Cambridge University Press, 1986)
• Mark Collier a Bill Manley, How to Read Egyptian Hieroglyphs: Revised Edition (Berkeley: [niversity of California Press, 1998)