Rhyfel Algeria

Rhyfel rhwng Ffrainc a mudiadau cenedlaetholgar Algeriaidd o 1 Tachwedd 1954 i 19 Mawrth 1962 oedd Rhyfel Algeria (Arabeg: ثورة جزائرية; Ffrangeg: Guerre d'Algérie), a arweiniodd at annibyniaeth Algeria oddi ar Ffrainc. Roedd yn rhyfel pwysig yng nghyfnod datrefedigaethu (decolonization war), ac yn wrthdaro cymhleth a nodir gan ryfela herwfilwrol, terfysgaeth, artaith, a gwrthchwyldroadaeth.

Rhyfel Algeria
Rhan o gyfnod datrefedigaethu ar ôl yr Ail Ryfel Byd
o'r chwith i'r dde, rhes 1af: colofn o wrthryfelwyr Mwslemaidd yr ALN; patrôl gan M8 Greyhound o Fyddin Ffrainc; pieds-noirs Constantine yn arfogi eu hunain. 2il res: anerchiad Charles de Gaulle ar 4 Mehefin 1958; gwrthdystiad pieds-noirs o blaid de Gaulle yn Algiers ar 13 Mai 1958; cyn-filwyr Mwslemaidd harki ym 1958. 3edd res: Wythnos yr Atalgloddiau yn Ionawr 1960; pieds-noirs yr FAF yn taflu cerrig at Fyddin Ffrainc ar 9 Rhagfyr 1960; milwr Ffrengig yn defnyddio canfodydd metel wrth archwilio menywod Mwslimaidd am fomiau. 4edd res: terfysg yr FLN yn Bab el Oued, 10 Rhagfyr 1960; milwyr Ffrengig yn defnyddio gynnau nwy dagrau yn Algiers; cefnogwyr yr FLN yn wynebu awyr-filwyr Ffrengig yn ystod protestiadau 10 Rhagfyr 1960.
Dyddiad 1 Tachwedd 1954 – 19 Mawrth 1962 Lleoliad Algeria Canlyniad Cytundebau Évian Annibyniaeth Algeria oddi ar Ffrainc Ymadawiad y pieds-noirs
Cydryfelwyr
FLN MNA	Ffrainc	FAF (1960–61) Organisation de l'armée secrète (OAS) (1961–62)
Arweinwyr
Mohamed Si Moussa Benahmed Saadi Yacef Mustapha Benboulaïd† Ferhat Abbas Houari Boumedienne Hocine Aït Ahmed Ahmed Ben Bella Krim Belkacem Larbi Ben M'Hidi† Rabah Bitat Mohamed Boudiaf Messali Hadj	Paul Cherrière (1954–55) Henri Lorillot (1955–56) Raoul Salan (1956–58) Maurice Challe (1958–60) Jean Crepin (1960–61) Fernand Gambiez (1961) Guilain P. Denoeux (1961–62)	Said Boualam Pierre Lagaillarde Raoul Salan Edmond Jouhaud Jean-Jacques Susini
Nerth
15,000 ar ei anterth, 45,000 ar gyfer yr holl ryfel	670,000 90,000 Harki	3,000 (OAS)
Anafusion a cholledion
153,000 yn marw, 160,000 wedi'u hanafu 1,500,000 yn marw yn ôl llywodraeth Algeria	25,600 yn marw 65,000 wedi'u hanafu	100 yn marw (OAS) 2,000 mewn carchar (OAS)
Sifiliaid wedi'u lladd neu wedi'u hanafu: 800,000+

Ym Mawrth 1954 sefydlwyd y Ffrynt Rhyddid Cenedlaethol (FLN) gan naw Algeriad oedd yn byw'n alltud yn yr Aifft, gan gynnwys Ahmed Ben Bella. Ar 1 Tachwedd 1954 dechreuodd yr FLN rhyfel herwfilwrol ac ymgyrch derfysgol yn erbyn Ffrainc gyda'r nod o ennill annibyniaeth i Arabiaid Mwslimaidd Algeria. Anfonodd llywodraeth Ffrainc lluoedd Ffrengig i Algeria Ffrengig i frwydro'r FLN gan ddefnyddio strataegaeth wrthchwyldroadol a gwrthderfysgol, oedd yn cynnwys cyflafanau, artaith, a chyrchoedd ar bentrefi Mwslimaidd.

Ymunodd setlwyr Ewropeaidd Algeria, y pieds-noirs, â swyddogion Byddin Ffrainc i ddymchwel llywodraeth Ffrainc yn ystod argyfwng Mai 1958, a dychwelodd Charles de Gaulle, arweinydd Ffrainc Rydd yn ystod yr Ail Ryfel Byd, i arwain Ffrainc. Croesawyd de Gaulle gan y pieds-noirs, ond ym 1959 datganodd y bydd yn sicrháu hunan-benderfyniad ar gyfer holl boblogaeth Algeria.

Ymdrechodd y pieds-noirs i wrthryfela yn erbyn de Gaulle yn Wythnos yr Atalgloddiau ym 1960 a Putsch y Cadfridogion yn Ebrill 1961, ond arhosodd mwyafrif y fyddin y ffyddlon i de Gaulle yn y ddwy achos. Ym Mawrth 1962 cytunwyd ar gadoediad rhwng llywodraeth Ffrainc a chynrychiolwyr yr FLN yn Évian, Ffrainc. Pleidleisiodd yr Algeriaid dros annibyniaeth mewn refferendwm yng Ngorffennaf 1962. Yn sgîl hyn ymfudodd y mwyafrif o pieds-noirs i Ffrainc.

Ffynonellau

• Behr, E. The Algerian Problem (Llundain, Hodder and Stoughton, 1961).
• Berstein, S. The Republic of de Gaulle, 1958–1969 (Caergrawnt, Gwasg Prifysgol Caergrawnt, 1993). Cyfieithwyd gan Peter Morris.
• Cairns, J. C. 'De Gaulle as President: First Triumphs and Last Memoirs', The American Historical Review, 78(5) (1973), t. 1406–20.
• Connelly, M. A Diplomatic Revolution: Algeria’s Fight for Independence and the Origins of the Post–Cold War Era (Rhydychen, Gwasg Prifysgol Rhydychen, 2002).
• Crozier, B. De Gaulle: The Statesman (Llundain, Eyre Methuen, 1973).
• De Gaulle, C. 'Excerpts from address by General Charles de Gaulle on Sept. 16, 1959', Africa Today, 6(5) (1959) tt. 16–7.
• De Gaulle, C. Memoirs of Hope: Renewal 1958–62, Endeavour 1962– (Llundain, Weidenfeld and Nicolson, 1971). Cyfieithwyd gan Terence Kilmartin.
• Gordon, D. C. The Passing of French Algeria (Llundain, Gwasg Prifysgol Rhydychen, 1966).
• Harrison, A. Challenging de Gaulle: The O.A.S. and Counterrevolution in Algeria, 1954–1962 (Westport, CT, Praeger, 1989).
• Heggoy, A. A. Insurgency and Counterinsurgency in Algeria (Llundain, Gwasg Prifysgol Indiana, 1972).
• Horne, A. A Savage War of Peace: Algeria 1954–1962 (Efrog Newydd, New York Review Books, 2006).
• Lacouture, J. De Gaulle: The Ruler, 1945–1970 (Llundain, Harvill, 1992). Cyfieithwyd gan Alan Sheridan.
• O'Ballance, E. The Algerian Insurrection, 1954–62 (Llundain, Faber and Faber, 1967).
• Pickles, D. 'General de Gaulle and Algeria', The World Today, 17(2) (1961) tt. 49–58.
• Sulzberger, C. L. The Test: De Gaulle and Algeria (Llundain, Rupert Hart-Davis, 1962).
• Talbott, J. 'French Public Opinion and the Algerian War: A Research Note', French Historical Studies, 9(2) (Hydref, 1975), tt. 354–61.