Roedd Intifada Cyntaf Palesteina, Intifada Cyntaf y Palesteiniaid, neu'r Intifada Gyntaf neu "intifada") yn [1] wrthryfel gan Arabiaid Palestinaidd yn erbyn meddiant Israel o diriogaeth Palestina ac yn enwedig y Lan Orllewinol,[2] a barhaodd o fis Rhagfyr 1987 tan Gynhadledd Madrid 1991.[3] Mae'r gair Arabeg 'intifada' ei hun yn derm am wrthryfel a dynodir i sawl gwrthryfel torfol.
 | |
| Enghraifft o'r canlynol | Intifada  |
|---|---|
| Gwlad |  Palesteina |
| Rhan o | Gwrthdaro Israelaidd-Palesteinaidd, Intifada |
| Dechreuwyd | 8 Rhagfyr 1987 |
| Daeth i ben | 13 Medi 1993 |
| Olynwyd gan | Ail Intifada'r Palesteiniaid |
| Lleoliad | y Lan Orllewinol |
| Rhanbarth | y Lan Orllewinol, Llain Gaza, Israel |
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
Hanes
Dechreuodd y gwrthryfel ar 9 Rhagfyr 1987,[4] yng ngwersyll ffoaduriaid Jabalia yn ôl y math o fesurau a marwolaeth yn cynyddu. Ar ochrau Palestina ac Israel, fe gyrhaeddodd y tensiynau rhwng dinasyddion ferwbwynt pan ddamwain byddin Israel i mewn i gar gyda thryc, gan ladd pedwar Palesteiniad.[5] Roedd sibrydion bod y drychineb yn weithred a gyflawnwyd yn fwriadol wedi lledaenu’n gyflym ledled Gaza, y Lan Orllewinol, ac ar draws Dwyrain Jerwsalem (rhan Arabaidd y ddinas).
Mewn ymateb cafwyd streic gyffredinol, boicot sefydliadau gweinyddol sifil Israel yn Gaza a’r Lan Orllewinol, anufudd-dod sifil ar ffurf gorchmynion milwrol a’r boicot economaidd, a arweiniodd at wrthod cynhyrchion Israel, gwrthod talu trethi, gwrthod gyrru ceir Palestina gyda platiau trwydded Israel, graffiti, a barricadau.[6][7] Yn ychwanegol at y boicot, taflwyd cerrig a choctêls Molotov (poteli gwydr yn llawn petrol gyda chlwtyn yn y ceg wedi ei danio) at fyddin Israel a'i seilwaith o fewn tiriogaethau Palestina.
Anfonodd Israel 80,000 o filwyr i chwalu'r gwrthryfel. Yn y ddwy flynedd gyntaf, yn ôl sefydliad Achub y Plant y Cenhedloedd Unedig, cafodd tua 7% o’r holl Balesteiniaid o dan 18 oed anafiadau o ganlyniad i saethu a churiadau. Fe wnaethant fabwysiadu polisi o “dorri esgyrn Palestiniaid” trwy ddefnyddio bwledi go iawn yn erbyn sifiliaid, rhwygo nwy.
Effaith Dynol
Ymhlith Israeliaid, lladdwyd 100 o sifiliaid a 60 o bersonél IDF [8] yn aml gan filwriaethwyr y tu hwnt i reolaeth UNLU (Arweinyddiaeth Genedlaethol Unedig y Gwrthryfel, Arabeg al-Qiyada al Muwhhada) yr Intiffada,[9] ac anafwyd mwy na 1,400 o sifiliaid Israel a 1,700 o filwyr. Roedd trais o fewn Palestina hefyd yn nodwedd amlwg o'r Intifada, gyda dienyddiad o amcangyfrif o 822 o Balesteiniaid wedi'u lladd fel cydweithredwyr honedig Israel (1988-Ebrill 1994).[10] Ar y pryd, yn ôl pob sôn, cafodd Israel wybodaeth gan ryw 18,000 o Balesteiniaid a oedd dan fygythiad,[11] er bod gan lai na hanner unrhyw gyswllt profedig ag awdurdodau Israel.[12] Cynhaliwyd yr Ail Intifada i ddod rhwng Medi 2000 a 2005.
Canlyniad a Gwaddol
- Cydnabuwyd yr Intiffada fel achlysur lle gweithredodd y Palestiniaid yn gydlynol ac yn annibynnol ar eu harweiniad neu gymorth gan wladwriaethau Arabaidd cyfagos.[13]
- Torrodd yr Intifada ddelwedd Jerwsalem fel dinas unedig Israeli. Cafwyd sylw rhyngwladol digynsail, a beirniadwyd ymateb Israel mewn allfeydd cyfryngau a fforymau rhyngwladol.[14]
- Rhoddodd llwyddiant yr Intifada yr hyder yr oedd ei angen ar Arafat a'i ddilynwyr i gymedroli eu rhaglen wleidyddol: Yng nghyfarfod Cyngor Cenedlaethol Palestina yn Algiers ganol mis Tachwedd 1988, enillodd Yasser Arafat fwyafrif am y penderfyniad hanesyddol i gydnabod cyfreithlondeb Israel; derbyn yr holl benderfyniadau perthnasol gan y Cenhedloedd Unedig sy'n mynd yn ôl i 29 Tachwedd 1947; a mabwysiadu egwyddor datrysiad dwy wladwriaeth.[15]
- Torrodd Gwlad yr Iorddonen ei gysylltiadau gweinyddol ac ariannol gweddilliol â'r Lan Orllewinol yn wyneb cefnogaeth boblogaidd ysgubol i'r PLO. Achosodd bolisi draddodiadol "Dwrn Haearn" Israel (athroniaeth sy'n deillio o ysgrifau'r Seionydd, Ze'ev Jabotinsky, o ymateb yn chwyrn ac yn galed yn erbyn yr Arabiaid er mwyn iddynt, yn ôl yr athroniaeth, ddeall bod Israel yno i aros a bod rhaid i'r Arabiaid gydnabod a pharchu/ofni hyn a gwneud heddwch o rhyw fath gyda'r Iddewon), danseilio a niweidio delwedd ryngwladol Israel. Torrodd yr Gwlad yr Iorddonen gysylltiadau cyfreithiol a gweinyddol â'r Lan Orllewinol, a chydnabyddiaeth yr Unol Daleithiau o'r PLO fel cynrychiolydd pobl Palestina i Yitzhak Rabin geisio rhoi diwedd ar y trais trwy gyd-drafod a deialog â'r PLO.[16]
- Yn y maes diplomyddol, roedd y PLO yn gwrthwynebu Rhyfel y Gwlff yn erbyn Irac yr unben Saddam Hussein. Wedi hynny, ynyswyd y PLO yn ddiplomyddol, gyda Kuwait a Saudi Arabia yn torri cymorth ariannol i ffwrdd, a ffodd 300,000-400,000 o Balesteiniaid neu eu diarddel o Kuwait cyn ac ar ôl y rhyfel. Arweiniodd y broses ddiplomyddol at Gynhadledd Madrid a Chytundebau Oslo (Oslo Accords).[17]
- Roedd yr effaith ar sector gwasanaethau Israel, gan gynnwys diwydiant twristiaeth pwysig Israel, yn hynod negyddol.[18]
Llinell Amser
Graff gyda chyfodau llywodraethu Prif Weindiogion Israel a chyfnodau'r ddau intiffada fel llinell lliw lelog Første Intifada (Intiffada Cyntaf), gwyrdd Andre Intifada (ail intiffada).
Dilynwyd hyn gan yr Ail Intiffada, a ddigwyddodd rhwng Medi 2000 a 2005.
Dolenni
Cyfeiriadau
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
