Pwnc yr erthygl hon yw'r ystyr o fudiad crefyddol newydd. Am y term yn yr ystyr grefyddol draddodiadol, gweler cwlt (addoliad). Am y term mewn diwylliant poblogaidd, gweler cwlt (diwylliant poblogaidd).
Term difrïol[1] yw cwlt sy'n cyfeirio at fudiad crefyddol newydd neu grŵp debyg sydd efo chredoau neu arferion a ystyrir yn anarferol neu'n eithafol.[2][3] Ceir diffiniadau amrywiol, ac mae rhai yn ei ystyried yn derm propaganda.[4] Yn aml ystyrir gorfodaeth seicolegol yn dacteg sy'n diffinio mudiad yn gwlt,[5] a hefyd arweinydd neu grŵp o arweinwyr sy'n mynnu ufudd-dod llwyr gan ddilynwyr y mudiad, a'r dilynwyr yn byw gyda'i gilydd mewn ffordd annarferol.[6] Oherwydd y ddadl dros ystyr y term, mae rhai academyddion yn ei weld yn ddiystyr.[1][7]
Yn yr 20g daeth mudiadau crefyddol newydd yn bwnc llosg i'r sectorau crefyddol a seciwlar yng nghymdeithasau Ewrop a Gogledd America, a defnyddiwyd y gair "cwlt", term crefyddol sy'n golygu addoliad at endid penodol, er enghraifft "cwlt y Forwyn Fair", i ddisgrifio rhai o'r mudiadau hyn. Ymddangosodd nifer ohonynt yn sgil gwrthddiwylliant y 1960au, rhai ohonynt efo syniadau apocalyptaidd neu sy'n credu mewn milflwyddiaeth. Datblygodd y mudiad gwrth-gyltiau yn y 1970au yn sgil troseddau gan aelodau o gyltiau, yn bennaf llofruddiaethau'r Teulu Manson a'r llofruddiaethau ac hunanladdiadau torfol yn Jonestown gan aelodau'r Peoples Temple. Mae'r mudiad gwrth-gyltiau yn cynnwys nifer o gyn-aelodau'r fath mudiadau a theuluoedd aelodau presennol, a hefyd nifer o Gristnogion sy'n pryderu am fudiadau crefyddol "ffug-Gristnogol" sy'n dysgu credoau sy'n groes i uniongrededd Cristnogaeth.[8] Yn ôl y mudiadau a labelir yn gyltiau, mae'r mudiad gwrth-gyltiau yn dystiolaeth o erledigaeth a gormes grefyddol yn eu herbyn.[4]
Ceir nifer o ddadleuon rhwng y mudiad gwrth-gyltiau ac academyddion. Mae nifer o wrthwynebwyr yn cyhuddo cyltiau o bwylldreisio'u haelodau, ond mae'r mwyafrif o ymchwilwyr academaidd yn gwrthod hyn.[9] Mae cymdeithasegwyr yn ceisio llunio damcaniaethau i esbonio cyltiau. Mae nifer o ysgolheigion yn gytûn taw seciwlareiddio ac enciliad crefyddau traddodiadol yn y Gorllewin sydd wedi creu lle i fudiadau crefyddol newydd ffynnu,[10] a bod anffyddwyr, agnostigiaid a dilynwyr hen grefyddau yn gwrthod hyn. Yn ôl un ddarlun o gyltiau, mae rhieni sy'n anhapus a'u plant mewn oed sy'n ymuno â mudiadau crefyddol newydd yn ailfynnu eu hawdurdod trwy wrthwynebu'r mudiadau. Cafodd hyn ei waethygu gan y cyfryngau'n cyhoeddi straeon cyffrogarol am gyltiau rhyfedd, yn enwedig yn ystod panig y 1980au dros gamdrin defodol Satanaidd, a berswadiodd y cyhoedd o fygythiadau cyltiau. Datblygodd diwydiant oedd yn "datbwylldreisio" aelodau mudiadau crefyddol newydd, ac felly tyfodd nifer o grwpiau oedd yn cael budd o wrthwynebu cyltiau.[11][12]
Defnyddir y label "cwlt" i feirniadu nifer o fudiadau crefyddol, gan gynnwys Scientoleg, Eglwys yr Uniad (y "Moonies"), ac hyd yn oed y Mormoniaid. Mae'r gair yn llai dadleuol wrth ddisgrifio mudiadau sydd yn hyrwyddo tor-cyfraith a hunanladdiad, megis Aum Shinrikyo,[13] Ordre du Temple Solaire,[14] y Branch Davidians, a Heaven's Gate. Gelwir y fath grwpiau yn "gyltiau peryglus" neu "gyltiau distrywiol", hynny yw mudiadau sy'n annog camdriniaeth, llofruddiaeth ac hunanladdiad,[3] ac mae llywodraethau a heddluoedd wedi cymryd camau yn erbyn grwpiau a ystyrir yn beryglus.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
