Blaen-gwrach

Pentref a chymuned ym mwrdeisdref sirol Castell-nedd Port Talbot, Cymru, yw Blaen-gwrach,^[1] hefyd Blaengwrach.^[2] Saif ar lan ddwyreiniol afon Nedd, i'r gogledd-ddwyrain o Resolfen. Roedd poblogaeth y gymuned yn 2001 yn 1,148.

Blaen-gwrach

Math	cymuned
Poblogaeth	1,141, 1,071
Daearyddiaeth
Sir	Castell-nedd Port Talbot
Gwlad	Cymru
Arwynebedd	1,466.21 ha
Cyfesurynnau	51.734°N 3.6406°W
Cod SYG	W04000602
Cod OS	SN868052
Gwleidyddiaeth
AS/au Cymru	Jeremy Miles (Llafur)
AS/au y DU	Carolyn Harris (Llafur)
Ffeiliau perthnasol ar Comin

Mae'r ardal yn un fryniog, yn cynnwys Mynydd Resolfen (383 medr), Mynydd Pen-y-Cae (573 m) a Chraig-y-Llyn (600 m). Mae dwy ran i'r pentref, Blaen-gwrach a Cwm-gwrach, ond yn aml defnyddir Cwm-gwrach am y pentref a Blaen-gwrach ar gyfer yr ardal ehangach.

Ceir olion o gangen o Gamlas Nedd yma, ac roedd gwaith haearn Penallt ar agor rhwng 1839 ac 1854. Roedd capel Anghydffurfiol cynnar yma, a sefydlwyd yn 1662; troes yn achos Undodaidd yn 1772 a chaeodd yn 1878.

Cynrychiolir yr ardal hon yn Senedd Cymru gan Jeremy Miles (Llafur)^[3] ac yn Senedd y DU gan Carolyn Harris (Llafur).^[4]

Cyfrifiad 2011

Yng nghyfrifiad 2011 roedd y sefyllfa fel a ganlyn:^[5][6][7][8]

Cyfrifiad 2011
Poblogaeth cymuned Blaen-gwrach (pob oed) (1,141)			100%
Y nifer dros 3 oed sy'n siarad Cymraeg (Blaen-gwrach) (162)			14.5%
:Y ganran drwy Gymru			19%
Y nifer sydd wedi'u geni yng Nghymru (Blaen-gwrach) (998)			87.5%
:Y ganran drwy Gymru			73%
Y nifer mewn gwaith rhwng 16 a 74 oed(Blaen-gwrach) (174)			37.7%
:Y ganran drwy Gymru			67.1%

Cyfeiriadau

1. Defnyddir sillafiad safonol Cymdeithas Enwau Lleoedd Cymru; Gwyddoniadur Cymru (Gwasg Prifysgol Cymru, 2008), tud. 81; a "Rhestr o Enwau Lleoedd Safonol Cymru". Llywodraeth Cymru. 14 Hydref 2021.
2. British Place Names; adalwyd 30 Hydref 2021
3. "Gwefan Senedd Cymru". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2021-11-10. Cyrchwyd 2021-12-23.
4. Gwefan Senedd y DU
5. "Ystadegau Allweddol ar gyfer Cymru". Swyddfa Ystadegau Gwladol. Cyrchwyd 2012-12-12.. Poblogaeth: ks101ew. Iaith: ks207wa - noder mae'r canran hwn yn seiliedig ar y nier sy'n siarad Cymraeg allan o'r niferoedd sydd dros 3 oed. Ganwyd yng Nghymru: ks204ew. Diweithdra: ks106ew; adalwyd 16 Mai 2013.
6. Canran y diwaith drwy Gymru; Golwg 360; 11 Rhagfyr 2012; adalwyd 16 Mai 2013
7. Gwefan Swyddfa Ystadegau Gwladol; Niferoedd Di-waith rhwng 16 a 74 oed; adalwyd 16 Mai 2013.
8. Gwefan Llywodraeth Cymru; Ystadegau Economaidd Allweddol, Tachwedd 2010; Mae'r gyfradd gyflogaeth ymhlith pobl 16 – 64 oed yng Nghymru yn 67.1 y cant.; adalwyd 31 Mai 2013^{[dolen farw]}

gw • sg • go

Trefi a phentrefi Castell-nedd Port Talbot

Trefi
Aberafan  · Castell-nedd  · Glyn-nedd  · Llansawel  · Pontardawe  · Port Talbot
Pentrefi
Aberdulais  · Abergwynfi  · Alltwen  · Baglan  · Banwen  · Bedd y Cawr  · Blaendulais  · Blaen-gwrach  · Blaengwynfi  · Bryn  · Cil-ffriw  · Cilmaengwyn  · Cilybebyll  · Y Clun  · Y Creunant  · Cwmafan  · Cymer  · Cwm-gors  · Cwmllynfell  · Dyffryn Cellwen  · Efail-fach  · Glyncorrwg  · Godre'r-graig  · Gwauncaegurwen  · Llandarcy  · Llangatwg  · Llan-giwg  · Margam  · Melin-cwrt  · Morfa Glas  · Onllwyn  · Pentreclwydau  · Pontrhydyfen  · Pwll-y-glaw  · Resolfen  · Rheola  · Rhos  · Rhyd-y-fro  · Sgiwen  · Tai-bach  · Ton-mawr  · Tonna  · Trebannws  · Ynysmeudwy  · Ystalyfera