Ио (çулташ)

Ио (ав.гр. Ἰώ)  — Хĕвел системинчи спутник Галигей уçнă 4 Юпитер спутникĕнчен Юпитера чи çывăххи. Галилео Галилей уçнă. Курăнакан çăлтăр виçи - 5,02 (хирĕç тăни)^[4]. Ятне мифологири Герăн Ио ятлă апăсне тата Зевсăн савнине асăнса панă.

Ио

Галилео» 1999-мĕш çулта тунă ӳкерчĕк. Сарă тĕсĕ кӳкĕрт нумай пулнипе çыхăннă
Орбита пахалăхĕсем
категори	спутник
Уçни
уçакан	Галилео Галилей
уçнă вырăн	Падуа университечĕ
уçнă вăхăт	1610, кăрлач, 8[1]
Орбита пахалăхĕсем
Афели
Перигели
Мăн çуртĕнĕл
Орбитăллă эксцентриситет	0,0041
Орбитăллă тапхăрĕ
Сидери тапхăрĕ	1,769 137 786 д
Орбитăллă хăвăртлăхĕ	17,334 км/ç
Вăтам аномали
Тайăмĕ	2,21° (эклиптикăна) 0,05° (Юпитер экваторне)
Хăпаракан çыххин долготти
Перицентрăн аргуменчĕ
Спутниксем
Физика пахалăхĕсем
Размер	3 660,0 × 3 637,4 × 3 630,6 км
Экваториаллă радиус
Полярлă радиус
Планета пичĕн лаптăкĕ	41 910 000 км2
Хĕсĕнни
Калăпăшĕ	2,53·1010 км3
Йывăрăшĕ	8,9319·1022 кг
Вăтам тачăлăхĕ	3,528 г/см3
Экватăрти йывăрăшăн вăйĕ	1,796 м/ç2 (0,183
Иккĕмĕш космос хăвăртлăхĕ	2,558 км/ç
Сидерлĕ çаврăнăвăн тапхăрĕ	синхронлă (Юпитер патне пер енĕпеçавăрăннă)
Эквтăрти çаврăну йĕрлĕ хăвăртлăхĕ	271 км/ç
Çаврăну тĕнĕлĕ эклиптика тайăмĕ	паллă мар
Альбедо	0,63 ± 0,02[2]
Планета пичĕн температури
Чи сивĕ	90 K
Вăтам	110 K
Чи вĕри	130 K[3]
атмосферăн йышĕ
Планета питĕнчи пусăмĕ	питĕ сахал

Ку спутник Хĕвел системинче геологи енчен чи хастарри, ун çинче 400 ытла ĕçлекен вулкан ^[5][6]. Хăшпĕр вулканĕсем кӳкĕртпе кӳкĕрт оксидне 500 км ытла çӳлелле ывăтаççĕ. Ио çинче 100 ытла ту, вĕсем спутникăн силикатлă хуппи хĕсĕннипе пулнă. Хăшпĕр ту вĕçлексем çĕр çинчи Джомолунгмăран çӳллĕрех ^[7] — например, гора Южная Боосавла выше Джомолунгмы в два раза.

Космос аппарачĕсемпе сăнани

«Пионер»

Ио патне чи малтан йĕкĕреш аппратсем «Пионер-10» тата «Пионер-11» пулнă, вĕсем спутник патĕнче 1973-мĕш çулхи раштавăн 3-мĕшĕнче тата 1974-мĕш çулхи раштавăн 4-мĕшĕнче вĕçсе иртнĕ^[8]. Аппаратсем вĕçнине радиопа сăнаса Ион массине тата тачăлăхне тĕрĕслетме сай пулнă. Ио пăртан мар, силикат породисенчен тăнине палăртнă^[9]. Ку аппаратсем Ио çинче атмосферăн çӳхе сийне тата орбити патĕнче интенсивлă радиаци пиçихине курма май пулнă. «Пионер-11» çинчи камера çурçĕр поляр облаçне лайăх пахалахпа ӳкерме пултарнă^[10]. «Пионер-10» та ӳкермелле пулнă, анчах радиаци шайĕ пысăк пулнипе сăнавсем ăнăçла пулманн^[8].

«Вояджер»

«Вояджер-1» тунă ӳкерчĕксенчен тунă спутникăн мозаики

«Вояджер-1» тата «Вояджер-2» космос аппарачĕсем Ио патĕнче 1979 -мĕш çулта ĕçсе кайнă, вĕсен фотоаппаратури спутника лайăхрах пахалăхпа ӳкерме май панă. «Вояджер-1» Ио патенчен 20 600 километрта 1979-мĕш çулхи пушăн 5-мешĕнче иртсе кайнă ^[11]. Спутник çинчен тунă ӳкерчĕсем спутник çинче темĕскерле тĕрлĕ тĕслĕ кратерсем çук пейзаж кăтартнă^[12]. Пысăх пахалăхпа тунă фото çинче нумай тĕлĕнселле формăлла шăтăклă, Джомолунгмăран çӳлĕрех тулă çăмрăк си курăннă.

«Галилео»

«Галилео» космос аппарачĕ Ио патне 1995-мĕш çулта вĕçсе çитнĕ

Ио çийĕн «Галилео» тата «Çĕнĕ горизонтсем» КА тĕпченĕ вăхатри улшăнусем

Атмосфера

Тĕп статья: Ио атмосфери

Ио атмосферин çӳлти сийĕсенчи Çурçĕр шевли. Тĕрлĕ тĕççĕме атмосферăн тĕрлĕ компоненчĕсем çутатаççĕ. Натри - симĕс тĕс, кислород - хĕрлĕ, вулкан газĕсем- кăвак, сăмахран кӳкĕрт диоксчĕ^{[çăлкуç?]}. Ио тĕттĕмленнĕ вăхăтра ӳкернĕ

Ио питĕ çӳхе тĕпрен илсен кӳкĕрт диоксчĕнчен (SO₂) тăракан Атмосфера пур, унта тата кăштах кӳкĕрт моноиоксчĕ (SO), натри хлоричĕ (NaCl) тата кӳкĕрт кислород атомĕсем^[13].

Çавăн пекех пăхăр

Çавăн пекех пăхăр: Ио облаçĕсен ят-йшĕ, Ио вулканĕсен ят-йшĕ тата Ио тăвĕсен ят-йшĕ.

Литература

• Бурба Г. А. Номенклатура деталей рельефа галилеевых спутников Юпитера. — Наука.
• Силкин Б. И. В мире множества лун. — Наука. — 150000 экз.

Асăрхавсем

1. Силкин Б. И. В мире множества лун. — М.: Наука, 1982, с. 208. — Стр. 38.
2. Yeomans, Donald K. Planetary Satellite Physical Parameters. JPL Solar System Dynamics (July 13, 2006). çăлкуçран архивланă 18 Кӑрлач уйӑхӗн 2010. Тĕрĕсленĕ 5 Чӳк уйӑхӗн 2007.
3. Rathbun, J. A. (2004). «Mapping of Io's thermal radiation by the Galileo photopolarimeter-radiometer (PPR) instrument». Icarus 169 (1): 127–139. DOI:10.1016/j.icarus.2003.12.021.
4. Classic Satellites of the Solar System. Observatorio ARVAL. çăлкуçран архивланă 25 Ҫурла уйӑхӗн 2011. Тĕрĕсленĕ 28 Авӑн уйӑхӗн 2007.
5. / Lucy-Ann McFadden, Paul R. Weissman, Torrence V. Johnson. — Academic Press, 2006. — С. 419–431. — ISBN 978-0-12-088589-3
6. Lopes, R. M. C.; et al. (2004). «Lava lakes on Io: Observations of Io’s volcanic activity from Galileo NIMS during the 2001 fly-bys». Icarus 169 (1): 140–174. DOI:10.1016/j.icarus.2003.11.013.
7. Schenk, P.; et al. (2001). «The Mountains of Io: Global and Geological Perspectives from Voyager and Galileo». Journal of Geophysical Research 106 (E12): 33201–33222. DOI:10.1029/2000JE001408.
8. Fimmel, R. O.; et al. First into the Outer Solar System. Pioneer Odyssey. NASA (1977). çăлкуçран архивланă 25 Ҫурла уйӑхӗн 2011. Тĕрĕсленĕ 5 Ҫӗртме уйӑхӗн 2007.
9. Anderson, J. D.; et al. (1974). «Gravitational parameters of the Jupiter system from the Doppler tracking of Pioneer 10». Science 183 (4122): 322–323. DOI:10.1126/science.183.4122.322. PMID 17821098.
10. Pioneer 11 Images of Io. Galileo Home Page. çăлкуçран архивланă 25 Ҫурла уйӑхӗн 2011. Тĕрĕсленĕ 21 Ака уйӑхӗн 2007.
11. Voyager Mission Description (акăлч.). The Planetary Rings Node — Planetary Data System (НАСА). Институт SETI (1997-02-19). çăлкуçран архивланă 25 Ҫурла уйӑхӗн 2011. Тĕрĕсленĕ 19 Ака уйӑхӗн 2014.
12. Smith, B. A.; et al. (1979). «The Jupiter system through the eyes of Voyager 1». Science 204 (4396): 951–972. DOI:10.1126/science.204.4396.951. PMID 17800430.
13. E.; et al. Lellouch / Lopes, R. M. C.; and Spencer, J. R.. — Springer-Praxis, 2007. — С. 231–264. — ISBN 3-540-34681-3

Каçăсем

• Профиль спутника 2014 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 28-мӗшӗнче архивланӑ. на сайте НАСА об исследовании Солнечной системы (акăлч.)
• Профиль спутника на веб-сайте Билла Арнетта «Девять планет»(акăлч.)
• Описание Ио 2010 ҫулхи Ака уйӑхӗн 13-мӗшӗнче архивланӑ. в проекте Мичиганского университета «́Окна во Вселенную 2010 ҫулхи Ака уйӑхӗн 13-мӗшӗнче архивланӑ.»(акăлч.)
• Страница Ио на сайте Кальвина Хамильтона «Виды Солнечной системы» (акăлч.)

Видео о вращении Ио от Национального управления океанических и атмосферных исследований (акăлч.)

• 3D-изображения и видео со спутников Солнечной системы, включая и Ио (акăлч.)

Ӳкерчĕксем

• Каталог НАСА изображений Ио (акăлч.)
• Изображения со спутника «Галилео» (акăлч.)

|

Карттăсем

• Глобальная карта Ио на сайте планетной геологии USGS, основанная на снимках с «Вояджеров» и «Галилео» (акăлч.)
• Список наименованных деталей поверхности Ио и карта с их названиями на сайте планетной номенклатуры USGS (акăлч.)

• The Conundrum Posed by Io’s Minimum Surface Temperatures (акăлч.)
• Список гор Ио (акăлч.)
• Снимки полярных сияний на Ио, сделанные «Кассини» (акăлч.)
• Сайт об Ио 2010 ҫулхи Ака уйӑхӗн 7-мӗшӗнче архивланӑ. (выр.)
• Популярная статья о вулканизме планет 2008 ҫулхи Нарӑс уйӑхӗн 27-мӗшӗнче архивланӑ. (выр.)