Юхма Мишши

Юхма Мишши (çуралнă чухнехи ят - Ильин Михаил Николаевич, 10.4.1936, Сăкăт ялĕ, Патăръел районĕ, Чăваш Ен çур.) — чăваш çыравçи, историкĕ, сăвăçи, драматургĕ.

Ку терминăн урăх пĕлтерĕшсем пур, Юхма (пĕлтерĕшсем) пăхăр.

Юхма Мишши
Çуралнă чухнехи ят:	Ильин Михаил Николаевич
Çуралнă вăхăт:	1936, ака, 10
Çуралнă вырăн:	Сăкăт, Патăрьел районĕ, Чăваш Ен, РСФСР, ССРП
Ĕçлев тĕсĕ:	чăваш çыравçи, сăвăçĕ, драматургĕ
Парнесем:	Нимĕçсен «Çĕнĕ çурт ĕçĕ» парни, Тĕнчери Андерсон ячĕллĕ диплом-парне, Тĕнчери ПНО Ылтăн медалĕ тата премийĕ, «Тĕрĕк тĕнчишĕн хастар ĕçленĕшĕн» (Турци)
Чыславсем:	Ӳкерчĕк:Почётный гражданин Чебоксар.png

Чăваш Республикин халăх çыравçи (1993). Чăваш çыравçисен пĕрлешĕвĕн председателĕ. ССРП ÇП пайташĕ (1964), Чăваш Енĕн тава тивĕçлĕ культура ĕçченĕ, Тутарстанăн тава тивĕçлĕ культура ĕçченĕ, Мари Элĕн тава тивĕçлĕ культура ĕçченĕ, Удмурт Республикин тава тивĕçлĕ культура ĕçченĕ.

Пĕрлĕшӳллĕ Нацисен Организацин премипе ылтăн медальне (1986) тивĕç пулнă. Ăна Тĕнчери литературăн К. Симонов, В. Пикуль, А. Фадеев ячĕллĕ, эрменсен Паруйр, азербайджансен Самед Варгун ячĕллĕ парнине, нимĕçсен «Çĕнĕ йĕркелĕх» парнине, турккăсен «Тĕрĕк тĕнчишĕн тунă пысăк ĕçсемшĕн» хисеп парнине тивĕçтернĕ^[1].

Биографи

1936 çулхи ака уйăхĕн 10-мĕшĕнче Чăваш Енĕн Патăръел районĕнчи Сăкăт ялĕнче çуралнă.

Патăрьелĕнчи вăтам шкулта вăтам пĕлӳ илсен Чăваш патшалăх педагогика институтне вĕренме кĕнĕ. Педагог дипломне тивĕçсен шкулта ачасене вĕрентнĕ, пĕр хушă Чăваш кĕнеке кăларавăшĕнче редакторта ĕçленĕ.

Хальхи вăхăтра Чăвашсен пĕрлĕхпе культура центрне тата Чăваш çыравçисен пĕрлешĕвне ертсе пырать. И. Я. Яковлев ячĕллĕ Пĕрлĕхпе "77 Комитетне" никĕсленĕ.

Çыравçăн кĕнекисене 114 чĕлхене куçарса пичетленĕ.

Халĕ Юхма Мишши шкулсем валли чĕлхене вĕренме пулăшакан кĕнекене хатĕрлет^[2].

Пултарулăх ĕçĕсем

Халиччен унăн икçĕре яхăн кĕнеке тухнă. Паллăраххисем:

• «Çăлтăрсем чĕнеççĕ» (1965),
• «Мускав çулĕ» (1966),
• «Эльпи чечекĕсем» (1969),
• «Кăвак çĕмрен» (1971),
• «Еткер» (1986),
• «Термен» (1990),
• «Анне çăкăрĕ» (1991),
• «Атте пахчи» (1992),
• «Авалхи чăвашсем» (1996),
• «Авалхи чăваш туррисемпе паттăрĕсем» (1996).

Юлашки çулсенче çыравçă «Хуркайăк çулĕ» ятлă историллĕ романсен ярăмпа ĕçлет. Вăл ярăмра халĕ тухнă:

• «Хĕвел хапхи» (иккĕмĕш ячĕ «Тамарислу — амаçынсен патши»);
• «Юрăçăпа патша» (иккĕмĕш ячĕ «Сăкăт пики — сар пике», 2002);
• «Ылттăнту — тăван кил» (иккĕмĕш ячĕ «Метте — хунсен çарпуçĕ», 2001);
• «Аттил-патша» (иккĕмĕш ячĕ «Çын куççулĕ çĕре ӳкмест», 2003);
• «Купрат патша» (иккĕмĕш ячĕ «Пурнăç çулĕ — вăрăм çул», 2003);
• «Атăл шывĕ юха тăрать» (иккĕмĕш ячĕ «Пуласлăха курас тесе», 2004);

Куçарнă ĕçĕсем

• ""Тигăр тирĕпе витĕннĕ паттăр", 2008, Шупашкар.

Вуламалли

1. Арустамян Э. С. Михаил Юхма (Миши Юхма) – Все отдаю людям : Размышления и философские обобщения о жизни и творчестве. – М. : ООО «РиоМакс», 2006. – 319 с.
2. «Чăваш литературин антологийĕ», Д. В. Гордеев, Ю. А. Силэм хатĕрленĕ, Шупашкар, 2003. ISBN 5-7670-1279-2.
3. Ахтимирова, Р. Юхма Мишши пултарулăхĕ тата халăх педагогики / Р. Ахтимирова. – Шупашкар, 1996. – 64 с.
4. Димитриев, В. Д. Ятăр çĕр пин çула тăсăлтăр / В. Д. Димитриев. – Шупашкар, 2002. – 24 с.
5. Зурнай, М. Çилçунат – пултарулăх урхамахĕ / М. Зурнай. – Шупашкар, 1996. – 79 с.
6. Кириллов, Г. В. Чăваш халăх писателĕ Юхма Мишши тата пукане театрĕ / Г. В. Кириллов. – Шупашкар : «Вучах» хаçат биб-ки, 1997. – 64 с.
7. Петрова-Ахтимирова, Р. Ăсталăх тÿпинче : (Юхма Мишин «Куккук куççулĕ» романĕ) / Р. Петрова-Ахтимирова. – Шупашкар : «Вучах» хаçат биб-ки, 1998. – 64 с.
8. Петрова, Р. Н. Чăвашлăх управĕ : Чăваш халăх писателĕ Юхма Мишши пултарулăхĕ пирки çырнă хайлавсем / Р. Н. Петрова, Н. Столяров ; Г. Г. Ларионова пухса хатĕрленĕ. – Шупашкар, 2002. – 52 с.
9. Тафаев, Г. И. Чăнлăха ялав туса : Чăваш халăх писателĕ Юхма Мишши пултарулăхĕ тата обществăлла-наукăлла ĕçĕ пирки çырнă хайлавсем / Г. И. Тафаев, А. Хум ; Г. Г. Ларионова пухса хатĕрленĕ. – Шупашкар, 2002. – 28 с.
10. Доброта памяти : (Мишши Юхма и его творчество в оценках писателей и читателей мира) / сост. Г. Г. Ларионова [и др.]. – Чебоксары 2001. – 261 с.
11. Петрова, Р. Н. Мишши Юхма : моногр. / Р. Н. Петрова. – Чебоксары, 1998. – 153 с.
12. Пушкин, В. Н. Торжество правды и красоты : (гражданская устремленность творчества М. Юхмы) / В. Н. Пушкин. – Чебоксары, 2002. – 77 с.
13. Ханбеков, Л. В. Не левее сердца / Л. В. Ханбеков. – Чебоксары, 1996. – 144 с.
14. Григорьев, Н. Г. Кункăш – туслăх кайăкĕ // Григорьев, Н. Г. Сăмах вăйне туйса / Н. Г. Григорьев. – Шупашкар, 1992. – С. 114-126.
15. Гурьева, М. «Ман çутă халь çутаттăр тĕнчене» / М. Гурьева // Тантăш. – 2001. – 19 ака (№ 16). – С. 7.
16. Кулакова, С. П. Юхма Мишши – иртнине куҫ умне кӑларакан шухӑшлавҫӑ / С. П. Кулакова // Чувашский язык и литература: теория и методика : сб. ст. – Чебоксары, 2014. – Вып. 20. – С. 122-127.
17. Ордем, Г. Ик çĕре яхăн кĕнеке авторĕ / Ордем Гали // Тантăш. – 2006. – 20 ака (№ 15). – С. 3.
18. Манякова, Л. Юхма Мишши пĕтĕм тĕнчери ордена тивĕçнĕ / Л. Манякова // Хыпар. – 2008. – 30 кăрлач. – С. 2.
19. Петров, А. Халăх писателĕ – хисеплĕ профессор / А. Петров // Хыпар. – 2008. – 17 раштав. – С. 1.
20. Петрова, Р. Юхма Миши – комеди ăсти / Р. Петрова // Юхма, М. Арçынпа хĕрарăм / М. Юхма. – Шупашкар, 2001. – С. 230-237.
21. Печников, О. Аваллăхран – паянччен / О. Печников // Тăван Атăл. – 2006. – №. 11. – С. 154.
22. Савельев-Саруй, В. Чăваш кăйкăрĕ / В. Савельев-Саруй // Пирĕн сăмах (Сĕнтĕрвăрри р-нĕ). – 2006. – 8 ака. – С. 3.
23. Сӑмах вӑйӗ // Чӑваш хӗрарӑмӗ. – 2014. – 20 раштав (№ 51). – С. 4.
24. Степнов, А. «Шарал» романшăн – тĕнче премийĕ / А. Степнов // Хыпар. – 2009. – 30 çу. – С. 3.
25. Юхма, М. «Кĕнеке вăл – пурнăç, пуласлăх паракан вăй...» / М. Юхма ; А. Шербустанова калаçнă // Хыпар. – 2006. – 28 чӳк. – С. 6.
26. Чувашская Республика. Президент (1994 – ; Н. В. Федоров). О награждении медалью ордена «За заслуги перед Чувашской Республикй Юхмы М. Н. : указ Президента Чувашской Республики: [от 26 мая 2006 года № 41] // Вести Чувашии. – 2006. – 31 мая. – С. 1.
27. Андреев, Д. Признание сочинений / Д. Андреев // Рос. газета. – 2006. – 22 июня. – С. 10. – (Волга-Урал).
28. Арустамян, Э. Первое знакомство / Э. Арустамян // Дом Ростовых. – 2006. – Июнь. – С. 12.
29. Афанасьев, П. Юхма Михаил Николаевич // Афанасьев, П. Писатели Чувашии / П. Афанасьев. – Чебоксары, 2006. – С. 537-539.
30. Афанасьева, Е. Р. Юхма Михаил Николаевич / Е. Р. Афанасьева // Чувашская энциклопедия. – Чебоксары, 2011. – Т. 4 : Си-Я. – С. 699-700.
31. Васильев, В. Свой среди своих / В. Васильев // Совет. Чувашия. – 2008. – 10 января. – С. 5.
32. Викторов, В. Премия народному писателю / В. Викторов // Совет. Чувашия. – 2009. – 5 июня. – С. 1.
33. Егоров, А. Книга – лучший подарок писателю / А. Егоров // Совет. Чувашия. – 2006. – 23 ноября. – С. 6.
34. Eсть пророки и в своем Отечестве / подгот. Л. Филиппова, Л. Ракитина, М. Никонов // Столица Ч. – 2003. – 30 янв.
35. Зайцева, Е. Истории связующая нить / Е. Зайцева // Совет. Чувашия. – 2015. – 13 февр. – С. 3.
36. Илларионов, И. E. Гордость нашей науки и литературы / И. E. Илларионов // Изв. Инж-технол. акад. Чуваш. Респ. – 1996. – № 1. – С. 254-259.
37. Ильин Михаил Николаевич (Юхма Мишши) // Энциклопедия чувашской журналистики и печати. – Чебоксары, 2014. – С. 180.
38. Львова, В. Чувашская нация – это редкий цветок / В. Львова // Молодёж. курьер. – 2006. – 4-10 июля (№ 26). – С. 3.
39. Прогалин, П. 200 книг Михаила Юхмы / П. Прогалин // Республика. – 2006. – 12 апреля (№ 15). – С. 8.
40. Пушкин, В. Н. Михаил Николаевич Юхма: 1936. Зов далеких предков / В. Н. Пушкин // Писатели. – Чебоксары, 2008. – С. 385-396. – (Б-ка Президента Чуваш. Респ. ; т. 6).
41. Пушкин, В. Н. Феномен творчества Михаила Юхмы как духовная ценность России / В. Н. Пушкин // Вестн. Чебоксар. фил. Москов. гос. открытого пед. ун-та им. М. А. Шолохова. – 2005. – № 2. – С. 248-253.
42. Тимуков, А. Н. Юхма Михаил Николаевич / А. Н. Тимуков // Краткая чувашская энциклопедия. – Чебоксары, 2001. – С. 511.
43. Филиппова, Л. Гражданин Мира / Л. Филиппова // Республика. – 2014. – 6 авг. (№ 33). – С. 7 : фот.
44. Хум, А. В поисках птицы бессмертия / А. Хум // Чăваш ен. – 2001. – 7-14 апр. (№ 14). – С. 3.
45. Шитлаева, З. На поляне возле дуба / З. Шитлаева // Чебоксар. новости. – 2006 – 21 апр. – С. 3.
46. Юхма Мишши (Ильин Михаил Николаевич) // Батыревская энциклопедия. – Чебоксары, 2005. – С. 276.
47. Юхма Мишши (Юхма Михаил Николаевич) // Союз чувашских писателей. – Чебоксары, 2002. – С. 54.
48. Юхма, М. Михаил Юхма: «Eсть что вспомнить...» / М. Юхма ; записал И. Гирин // Республика. – 2001. – 10 янв. – С. 5.
49. Юхма, М. Михаил Юхма: Чтоб каждый верил в высшую справедливость! / М. Юхма ; записала Н. Игнатьева // Республика. – 2001. – 29 авг. – С. 7.
50. Юхма, М. «Президенты – тоже люди» / М. Юхма // Чебоксар. новости. – 2000. – 5 авг. – С. 7.
51. Юхма, М. Стоять на своем / М. Юхма // Рос. газета. – 2008. – 3 июля. – С. 17. – (Волга-Урал. Школа).
52. Ялгир, П. Юхма Михаил Николаевич // Ялгир, П. Литературный мир Чувашии / П. Ялгир. – Чебоксары, 2005. – С. 149.

Асăрхавсем

1. Писатели : Юхма (Ильин) Михаил Николаевич
2. Юхма Мишши шкулсем валли чĕлхе пособине хатĕрлет

Каçăсем

• Юхма Мишшипе калаçни(выр.)
• Юхма Мишши (Юхма Михаил Николаевич) 2011 ҫулхи Нарӑс уйӑхӗн 16-мӗшӗнче архивланӑ.(выр.)
• Михаил Юхма - Книжный Клуб 2008 ҫулхи Юпа уйӑхӗн 29-мӗшӗнче архивланӑ.(выр.)
• Юрă пултăр... хитре (Юхма Мишши)
• Юхма Мишши пирки Чăваш халăх канашлăвĕнче 2016 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 10-мӗшӗнче архивланӑ.
• ЮХМА МИШШИ (Ильин Михаил Николаевич)(выр.)
• Юхма Мишши : «Я свято верю, что по моим произведениям будет формироваться дух чувашского народа...»(выр.)
• Юхма Мишши каçалăкĕн мăнаçлă каçĕ 2016 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 18-мӗшӗнче архивланӑ.
• Хисеплӗ Юхма Мишши тата чӑвашлӑх шӑпи
• Юхма Мишши Чӑваш Енӗн пӗрремӗш президентне И.Яковлев премине панӑ
• ЮХМА МИШШИ ОТКРЫЛ КЛУБ ЛЮБИТЕЛЕЙ ЧУВАШСКОЙ ИСТОРИИ 2019 ҫулхи Ҫӗртме уйӑхӗн 3-мӗшӗнче архивланӑ.