Нётер теореми

Нётер теореми, — Эмми Нётер 1918-мĕш çулта ĕнентернĕ теорема. Ăна чăн малтан Гёттинген шкулĕн ăславçисем (Д. Гильберт, Ф. Клейн тата Эмми Нётер хăй) палăртнă. Эмми Нётер — питĕ паллă хĕрарăм-математик.

Эмми Нётер хăйĕн теоремине ĕнентерсе çырнă статьян пуçламăшĕ. Статьяна нимĕçле çырнă

Нётер теореми ак çакна кăтартса парать: Çутçанталăкра пур кашни сыхланав саккунне физикăлла системăн пĕр-пĕр татти-сыпписĕр симметрийĕ пырса тивет. Е тепĕр май: физикăлла системăн татти-сыпписĕр кашни симметрине çутçанталăкра пур пĕр-пĕр сыхланав саккунĕ пырса тивет.

• Вăхăт пĕртикĕслĕхĕ энерги сыхланнин саккунĕпе çыхăннă,
• Уçлăх пĕртикĕслĕхĕ импульс сыхланнин саккунĕпе çыхăннă,
• Уçлăх изотропийĕ импульс саманчĕ сыхланнин саккунĕпе çыхăннă,
• Калибровкăлла симметри электро каплам сыхланнин саккунĕпе çыхăннă.

Тата ытти те.

Калас пулать, масса сыхланнин саккунĕ энерги сыхланнин саккунĕн уйрам палăрăмĕ çеç пулать^[1]. Мĕншĕн тесен энергипе масса эквивалентлă:

${\displaystyle \ E=mc^{2}}$,

кунта ${\displaystyle E}$ — объектăн энергийĕ, ${\displaystyle m}$ — унăн масси, ${\displaystyle c}$ — çутăн вакуумри хăвăртлăхĕ, вăл 299 792 458 м/с.

Вуламалли

• Арнольд В. И. Математические методы классической механики, изд. 5-ое, — М.: Едиториал УРСС, 2003, ISBN 5-354-00341-5
• Ибрагимов Н. Х. Группы преобразований в математической физике. — М.: Наука, 280 с., 1983 г.

Асăрхавсем

1. Einstein A. Das Prinzip von der Erhaltung der Schwerpunktsbewegung und die Trägheit der Energie (ним.) // Ann. Phys.. — 1906. — Vol. 20. — P. 627–633.

Каçăсем

• Нётер статйине акăлчанла куçарни
• Статья о Теореме Нётер, by John Baez(акăлч.)
• E. Noether’s Discovery of the Deep Connection Between Symmetries and Conservation Laws by Nina Byers^[en]
• Теорема Нётер на MathPages.(акăлч.)
• Symmetric energy-momentum tensor in Maxwell, Yang-Mills, and Proca theories obtained using only Noether’s theorem.(акăлч.)
• Giachetta G., Mangiarotti L., Sardanashvily G. On the notion of gauge symmetries of generic Lagrangian field theory. — J. Math. Phys. 50 (2009) 012903; arXiv 0807.3003.
• Физикăлла энциклопеди, статья Кварки.
• K. Nakamura et al. (Particle Data Group). PDGLive Particle Summary 'Quarks (u, d, s, c, b, t, b', t', Free)'. Particle Data Group (2011).

Ку вĕçлемен статья. Эсир статьяна тӳрлетсе тата хушса проекта пулăшма пултаратăр. Çак асăрхаттарнине май пулсан тĕрĕсреххипе улăштармалла.