Remove ads
Вăхăт, — физикăпа философин тĕп ăнлавĕсенчен пĕри, уçлăх-вăхăт координчĕсенчен пĕри. Унăн тăрăхĕпе физика кĕлеткисен тĕнче йĕрĕсем иртеççĕ.
Ку терминăн урăх пĕлтерĕшсем пур, Вăхăт (пĕлтерĕшсем) пăхăр.| Паян — 2024 çулхи Раштав уйӑхӗн 8-мĕшĕ, 14:48 (UTC) |
|---|
Ку терминăн урăх пĕлтерĕшсем пур, Вăхăт (пĕлтерĕшсем) пăхăр.Философире — тавăрайманлă куçăм (пĕр еннелле кăна куçакан — иртнĕлĕхрен, хальлĕлĕх витĕр пуласлăха)[1], кулленхи пурнăç ăшĕнче фактсем ятлă мĕнпур процессем.
Шутлав (метрологи) йĕркипе вăхăт ăнлавĕн иккĕ аспектне палăртнă:
- Вăхăт тĕнĕлĕĕн пулăмсен координачĕсем.
Remove ads
Чи малтанах, вăхăтăн тĕлĕллĕх пур («Вăхăт сăнни» пăхăр).
Рудольф Карнап Глава 3. Измерения и количественный язык // Философские основания физики: Введение в философию науки. = R. Carnap. Philosophical Foundations of Physics: an introduction to the philosophy of science. — М.: Прогресс, 1971. — 392 с.</ref>.
Вăхăтăн тĕлĕллĕхĕ
Хальхи ăсчахсен чылайрахăшĕн шухăшĕпе, малтанлăхпа пуласлăхăн уйрăмлăхĕ принциплă шутланать. Хальхи ăслăх хыпарĕсемпе килĕшӳллĕ, информаци малтанлăхран пуласлăха куçать, каялла пулаймасть. Термодинамикăн иккĕмĕш пуçламăшĕ те пуласлăхра энтропи нумайланса пырасса пĕлтерет.
Тепĕр енчен, хăшпĕр тĕпчевçĕсем урăхла калаççĕ.
Remove ads
Астрономире тата навигацире вăхăта шутлани
Вăхăт виçисем
- Пинçуллăх
- Çĕрçуллăх
- Çулталăк
- Уйăх
- Декада
- Эрне
- Талăк
- Сехет
- Минута
- Çеккунтă
- Терци — кивел., халĕ усă курмаççĕ
- Миллиçеккунтă 10−3çек (пульăн кĕске татăкри вĕçевĕ)
- Микроçеккунтă 10−6çек (поведение перешейка при отрыве капли)
- Зептоçеккунтă 10−21çек (йĕтре реакцисен динамики)
- Йоктоçеккунтă 10−24çек (тăнăçлă мар элементарлă пĕрчĕсен çуралăвĕ-арканăвĕ)
Геологире
- Акрон
- Эон
- Самана
- Тапхăр
- Ĕмĕр (геологи) — çĕрçуллăхпа пăтраштармалла мар
- Фаза
Историре
- Самана (Чĕрĕлӳ, Застоя самани)
- Тапхăр
- Ĕмĕр — çĕрçуллăхпа (чуллă ĕмĕр, бронзă ĕмĕрĕ) пăтраштармалла мар
Метрологи
Эталонсем
- Патшалăхăн вăхăт, тăтăшлăх, вăхăтăн наци шкалин виçисен пĕрремĕш эталонĕ ГЭТ 1-98 — ВНИИФТРИ-ре упранать
- Вăхăтăн, тăтăшлăхăн виçисен иккĕмĕш эталонĕ ВЭТ 1-10-82 — СНИИМ (Çĕн Çĕпĕр) упранать
- Тĕнчери эталонсем
Юхакан вăхăта шутламалли хатĕрсем (автономлисем)
- Календарь (пичет кăларăмĕ) (кун/çулталăк шутлавĕ)
- Сехет
- Тăтăшлăх стандарчĕ
Вăхăт интервалĕсене туса кăтартмалли хатĕрсем
- Таймер;
- Хăйăр сехечĕ;
- Метроном;
- Калибрланă линия задержки;
- Вăхăт интервалĕсен синтеинтезаторĕ
Вăхăт интервалĕсене виçмелли хатĕрсем
- Секундомер
- Электронлă-шутлав частотомерĕ интервалсене виçмелли блокпа
- Осциллограф
Remove ads
- пирĕн эрăччен 1500 ç. тĕлне. Хĕвел сехетне шутласа кăларнă. Икĕпат;[2]
- 1500 ç. тĕлне. Кĕсье (пружинăллă) сехете шутласа каларнă. Петр Генлейн, Германи;[2]
- 1656 ç. маятник сехетне шутласа тунă. Христиан Гюйгенс, Нидерландсем;[2]
- 1686 ç. Исаак Ньютонăн «Математические начала натуральной философии» ĕçне пичетленĕ. Вĕсенче ньютон механикин абсолютлă вăхăчĕн теорине шутласа кăларнă.
- 1865 ç. Р. Клазиус термодинамикăн иккĕмĕш пуçламăшне тĕпчeсе уçать. Установлено наличие в природе фундаментальной асимметрии во времени всех происходящих в ней самопроизвольных процессов.[3]
- 1927 Шыва, тусана кĕртмен сехет корпусĕ. «Ролекс» компани, Швейцари;[2]
- 1960 çулта Çĕрĕн туртăмĕнче вăхăт епле куçнине тĕпчемелли Паундпа Ребка экспериментне ирттернĕ.[4]
- 1964 çулта K0 мезон арканнă чухне CP-инвариантлăхпа T-инвариантлăх пăсăлнине асăрханă. Нобель парни, физика, 1980 ç.[5]
- 1970 ç. цифрăллă ал сехетне шутласа кăларнă. Джон М. Берже, АПШ;[2]
Remove ads
- Вăхăт виçисем
- Пĕтĕм тĕнчери Атом Вăхăчĕ
- Динамикăллă вăхăт
- Эфимерлă вăхăт
- Сехет поясĕсем
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads