From Wikipedia, the free encyclopedia
U Regnu di Gaddura (o Regnu di Gallura) hè unu di i quattru regni suvrani è indipindenti chì nascìni in Sardegna à u seculu VIII par rimpiazzà un Imperu rumanu divintatu troppu luntanu (quiddu di Bisanza) è par pruteghja si in particulari di i razzii arabi.[1]
U Regnu di Gaddura si sviluppeti in a parti norduriintali di a Sardegna, dapoi u cursu di u fiumu Coghinas insin'à u golfu d'Orosei, accupendu i rigioni di a Gaddura è di i Barunii (tredici curatorii), oghji incurpurati in i pruvincii di Olbia è Tempiu è Nuoru. U regnu cunfinaia à punenti incù u Regnu di Logudoru è d'Arburea è à u sudu incù u Regnu di Cagliari.
U Regnu di Gaddura, com'è d'altrondi l'altri trè Regni era un riamu suvranu siont'è u principu ghjuridicu Superiorem micca recognoscens, incù un tarritoriu suddivisu in u 13 Curatorii, i distritti dirighjiti da un curatori è cumpridindu centri abitati chjamati Cità. U Regnu avia u so parlamentu probbiu, a Curona di Logu, cumpostu da i rapprisintanti di i Curatorii. Pussidia u so probbiu duminiu publicu, u Rennu, vutaia i leghji, avia i fruntieri è fabbricaia a so muneta.
U so capu era u Judex ius dicens ("quiddu chì dici a leghji"). U Ghjudici tinia a so auturità non solu da l'eredità ma dinò da u ricunniscimentu di u so Imperium da a Curona di Logu.
À u IXu seculu, l'arabi è i berberi ani fattu una pulitica aggrissiva d'espansioni è di pirataria in u Mari Tarraniu chì finì incù a cunquista di a Cicilia in u 827 par taddà a Sardegna da u guvernu cintrali di l'Imperu bizantinu. In l'assenza di struzzioni i rispunsevuli pruvinciali Bizantini sardi, chjamati ghjudici, ani cuminciatu à guvirnà di manera autunoma.
À u seculu X l'isula hè stata divisa in u quattru "ghjudicati, frà i quali dui, Logudoru è Arburea sò stati ragruppati à u principiu di u seculu XI. Versu u 900, 'ssi tarritorii sò divintati di fattu Stati indipindenti, i so principi à u puteri essendu "ghjudici" succidindu à i so pridicissori, funziunarii imperiali.
A so capitala era situata à Civita, ricustruita annantu à i ruvini di l'antica cità rumana d'Olbia, di a quali u nomu apparisci par a prima volta in u 1113.
U Regnu di Gaddura hè unitu à quiddu di u Logudoro in u 1238 eppo ridiventa indipindenti in u 1257 incù Chiano Visconti di Pisa. À u principiu di u XIVu seculu a famidda Doria di Genuva si ni rendi maestra. I Visconti di Milanu pruclamani i dritti ch'iddi pratendini tena in qualità d'eredi di Giovanna Visconti l'ultima "Ghjudici ereditariu" ma i devini ceda à u riamu d'Aragona in u 1447[2].
Eccu u listinu di i Ghjudici di Gaddura:[3] :
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.