پەرسپۆلیس

پەرسپۆلیس (پارسی: تخت جمشید) پایتەختی ڕێوڕەسمی ئیمپراتۆرییەتیی ئەخمینی بوو (ز ٥٥٠–٣٣٠ پ. ز). لەدەشتەکانی مەرڤدەشدایە، لە خواروی چیای زاگرۆسە دەکەوێتە باشووری ئێران. ناوی سەردەمی ئێستای شیرازە دەکەوێتە ٦٠ کیلۆمەتری باشووری ڕۆژاوای شاری پەرسپۆلیس. کۆنترین شوێەواری ئێرانی سەردەمە دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی ٥١٥ی پ.ز. نموونەی شێوازی تەلارسازیی ئەخمەنی نیشان دەدات. یۆنسکۆ لە ساڵی ١٩٧٩ وێرانەکانی پەرسپۆلیسی بە شوێنەواری کەلەپووری جیھانی ناساند.^[1]

پەرسپۆلیس
دامەزران	٥١٠s BCE
ناونراوە لەدوای	فارسەکان، Jamshid
Culture	ئێرانی مەزن
وڵات	ئێران، ئیمپراتۆریەتیی ھەخامەنشی، Macedonian Empire
پایتەختی	ئیمپراتۆریەتیی ھەخامەنشی، پارسەکان
دابەشکاریی کارگێڕی	Kenareh Rural District
ناوچەی جوگرافی	Kuh-e Rahmat
پۆتانی شوێن
بەرزی لە ئاستی دەریا	١٬٦٢٧ مەتر
زانا	García de Silva Figueroa
کاتی دۆزینەوە	١ی کانوونی دووەمی ١٦٢١
ستایلی نژیاروانی	Achaemenid architecture
کۆتاییھاتن	٣٣٠ BCE
باری کەلەپووری	ئاسەوارە نیشتمانییەکانی ئێران، میراتی جیھانیی یوونێسکۆ
ڕووبەر	١٢٫٥ ھەکتار
وێبگە	https://persepolis.ir
پێوەری کەلەپووری جیھانی	(i)، (iii)، (vi)
Time of earliest written record	٥٠٩ BCE
لە ویکیدراوە دەستکاریی زانیارییەکان بکە

کۆشکە ئاڵۆزەکانی پەرسپۆلیس پێک ھاتووە لە پێنج کۆشک یان ھۆڵ بە قەبارەی جیاواز لەگەڵ دەروازەی گەورە. کارگێری پەسپۆلیس بە تەواوی ڕوون نییە. بەڵکو وا دەردەکەوێت کە ئاڵۆزێکی گەورەی بە ڕێوڕەسمی ھەیە؛ ھێشتا بە تەواوی ڕوون نییە کە لە ڕاستیدا گەڕەکە تایبەتەکانی پاشا لە کوێ بوون تا ئەو ھەوڵانەی ئەم دواییانە زۆربەی شوێنەوارناسان دەیانکرت کە بە تایبەتی بۆ بەرێوەبردنی ئاھەنگەکانیان ڕوون ببێتەوە.^[2]

ھەروەھا ڕوون نییە کە چ جۆرە پێکھاتەیەکی ھەمیشەیی لە دەرەوەی کۆشکە ئاڵۆزەکە ھەبووە، ڕەنگە باشتر وا بیر بکەینەوە کە تەنھا ئاڵۆزە لەوەی کە «شار» بێ.

ئاڵۆزییەکە لە ساڵی ٣٣٠ی پێش زایین لەلایەن سوپای ئەلێکساندەری مەزنەوە داگیر کرا، دوای بەشەکانی کە بە دار بوون بە تەواوی بە ئاگر تێکشکێنران.^[3]

ناو

(پەرسپۆلیس) لە یۆنانی کۆنەوە وەرگیراوە: Περσέπολις، بە ڕۆمانی: پەرشپۆلیس، کە پێکھاتەیەکی پێرسۆس (Πέρσης) و پۆلیس (πόλις)، واتە «شاری پارس»یان «شاری پارسەکان». بۆ پارسە کۆنەکان ئەو شارە بە Pārsa (پارسی کۆن: 𐎱𐎠𐎼𐎿) ناسراوە، کە ھەروەھا وشەی ھەرێمی پارس.

جوگرافیا

پەرسپۆلیس لە ناوچەکی وشکی بیابان باشووری وڵاتی سەردەم ئێرانە و دەکەوێتە نزیکەی ٣٠ میل (٥٠ کم) باکووری ڕۆژھەڵاتی شیراز.

شوێنەکەی بە ١٢٥٠٠٠ مەتری چوارگۆشە لەخۆ دەگرێت، کە بەشێکی دروست کراوەتەوە و بەشێکیان لە چیایەک دابڕێنراوە، لە لای ڕۆژھەڵاتیشی شاخی ڕەحمەتدا پێک دێ، کە لە بەرزاییدا لەگەڵ لێواری زەویدا جیاوازن.

مێژووی

بەڵگە شوێنەوارییەکان دەری دەخات کە کۆنترین شوێنەواری پەرسپۆلیس دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی ٥١٥ی پ.ز. دەندرێ گۆدارد شوێنەوارناسی فەرەنسی کە لە سەرەتای ١٩٣٠کاندا پەرسپۆلیس-ی ھەڵکۆڵیوە، بیروبۆچوونی وابوو کە سیروسی مەزن کە شوێنی پەرسپۆلیس -ی ھەڵبژارد بۆ نیشتەجێ بوون، بەڵام داریوس بوو کە کۆشکەکەی دروست کرد. ئەو نووسینانەی کە لەسەر ئەم بشوێنەوارەکان بەدی دەکرێن پشتگیری ئەو باوەڕە دەکەن.

لەگەڵ داریوسی یەکم، دەسەڵاتی پاشایەتی تێپەڕی بۆ لقێکی نوێی ماڵی شاھانە. پەرسپۆلیس لەوانەیە لە سەردەمی فەرمانڕەوایی خۆیدا بوبێ بە پایتەختی پێرسیا، بەھەر شێوەیەک، شوێنی شارەکە لە ناوچەیەکی دوورە لە شاخاکان وای کردووە کە نیشتەجێیەکی نالەبار بێت بۆ فەرمانڕەواکانی ئیمپراتۆرییەتی. لەوانەیە بۆ ئەوە بێت کە یۆنانییەکان ئاشنای شارەکە نەبوون تا ئەو کاتەی ئەلێکساندەری مەزن ھێرشی کردە سەر و تاڵانی کرد.

سەرجاوەکان

سەرچاوەکان

1. UNESCO World Heritage Centre (2006). «Pasargadae». لە ٢٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٠ ھێنراوە.
2. Mousavi، Ali (2012-04-19). Persepolis: Discovery and Afterlife of a World Wonder (بە ئینگلیزی). Walter de Gruyter. ISBN 978-1-61451-033-8.
3. Woods، Michael (2009). Seven wonders of the ancient Middle East. Internet Archive. Minneapolis: Twenty-First Century Books. ISBN 978-0-8225-7573-3.

• دەروازەی مێژوو
• دەروازەی ئێران
• دەروازەی نژیاروانی

کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە پەرسپۆلیس تێدایە.