From Wikipedia, the free encyclopedia
وتار (بە ئینگلیزی: Article (publishing)) کارێکی نوسراوەیە کە بە شێوەی چاپ یان ئەلکترۆنیدا بڵاو کراوەتەوە. لەوانەیە بۆ مەبەستی بڵاوکردنەوەی ھەواڵ، ئەنجامەکانی توێژینەوە، شیکردنەوەی ئەکادیمی، یان دیبەیت و گفتوگۆ بێت.
لە وتارێکی ھەواڵدا باس لە ھەواڵەکانی ئێستا یان ئەم دوایییە دەکات دەربارەی بەرژەوەندیی گشتی یان ڕۆژانە یان لە بابەتێکی دیاریکراودا (وەک گۆڤارەکانی ھەواڵی سیاسی یان بازرگانی، ھەواڵنامەکان یان ماڵپەڕەکانی ھەواڵی تەکنۆلۆژیا).
بابەتێکی ھەواڵ دەتوانێت حسابی شایەتحاڵەکانی ڕووداوێک بگرێتەوە. دەتوانێت وێنە، حیساب، ئامار، ھێڵکاری، بیرکەوتنەوە، چاوپێکەوتن، ڕاپرسی، دیبەیت لەسەر بابەتەکە و ھتد لەخۆ بگرێت. سەردێڕەکان دەتوانن بەکار بھێنرێن بۆ سەرنجدانی خوێنەر لەسەر بەشێکی تایبەت (یان سەرەکی) لە وتارەکە. ھەروەھا نووسەر دەتوانێت ڕاستییەکان و زانیاری ورد بدات بە دوای وەڵامدانەوە بۆ پرسیاری گشتی وەک کێ، چی، کەی، لە کوێ، بۆچی و چۆن.
سەرچاوە وەرگیراوەکان ھەروەھا دەتوانن یارمەتیدەر بن. ھەروەھا سەرچاوەکان بۆ خەڵک دەکرێت لە ڕێگەی حسابی نووسراوی چاوپێکەوتن و دیبەیتەکانەوە بکرێت کە ڕاستی زانیاریی نووسەر و پشتبەستنی سەرچاوەکەی پشتڕاست دەکاتەوە. نووسەر دەتوانێت ئاراستەکردنەوە بەکاربھێنێت بۆ دڵنیابوون لەوەی کە خوێنەر بەردەوام دەبێت لە خوێندنەوەی وتارەکە و سەرنجی خۆی ڕابکێشێت بۆ وتارەکانی تر. بۆ نموونە، دەستەواژەکانی وەک "بەردەوام بوون لە لاپەڕەی ٣" دووبارە ئاڕاستەکردنەوەی خوێنەر بۆ لاپەڕەیەک کە تێیدا وتارەکە بەردەوام بێت.
سەردێڕ دەقێکە لە سەرووی وتارێکی ڕۆژنامەوە، بابەتەکەی نیشان دەدات. سەردێڕ سەرنجی خوێنەر ڕادەکێشێت و بە باشی پەیوەندی بە بابەتەکەوە ھەیە. سەردێڕی مۆدێرن بە شێوەیەکی ئاسایی بە شێوازێکی کورتکراوە نوسراون کە زۆرێک لە توخمەکانی ناپێویستی ڕستەیەک تەواو لادەبەن.
سەرنووسەر و ڕۆژنامەوانان زۆرجار ئایدیۆلۆژیایەکیان ھەیە دەربارەی ئەو جۆرە چیرۆک و بابەتە ھەواڵانەی کە ھەڵیان دەبژێرن بۆ نووسین. ئەو بابەت و کێشانەی کە بە دراماتیکی و تراژیدی دادەنرێت، بە بەھایەکی ھەواڵی سەرەتایی دادەنرێت. لەبەر ئەوە، تاوان، بەتایبەتیی تاوانی توندوتیژ، لە ڕاستیدا بە جێی ھەواڵ دادەنرێت.[1]
لەکاتێکدا ھەندێک لە ڕۆژنامەکان، وەک خشتە، ھەوڵ دەدەن ھەستێکی زۆر تێکەڵ بکەن بۆ ڕاکێشانی خوێنەر. ئەوان چیرۆکەکان ڕادەکێشن دەربارەی ئابڕووچوون و تاوان و توندوتیژی، بەھەمان شێوە بە پرەنسیپی «ئەگەر خوێنی لێ ببارێت، بەڕێوەی دەبات». ئەل گۆری جێگری سەرۆکی پێشووی ئەمریکا لە میانەی وتارێکدا لە ساڵی ٢٠٠٥ ڕوونکردنەوەی خۆی پێشکەش کرد:
ڕاگەیاندنی بەردەوامیی ھەڵمەتە سیاسییەکان سەرنج دەخاتە سەر «پێشبڕکێی ئەسپ» و کەمێکی تر و ئەو بیرکارییە ناسراوەی کە زۆربەی ھەواڵی تەلەڤیزیۆنی ناوخۆیی ڕێنوێنی دەکات ئەوەیە: «ئەگەر خوێنی لێ بێت، ئەوە بەڕێوەی دەبات.» کە ھەندێک لە ڕۆژنامەنووسانی دڵڕەق زیادی دەکەن «ئەگەر بیری لێ بکاتەوە، بۆنی ناخۆشی لێ دێت».[2]
سەردێڕی ژێردەستە، ناسراوە بە سەرێکی لاوەکی، تایبەتمەندییەکی ستانداردی دەقی ھەواڵەکانە. لە ھەواڵەکانی ئۆنلاین، سەرە لاوەکییەکانیش جاروبار لە لاپەڕەکانی وێبی وتاردا دەدۆزرێنەوە. لە ھەندێک حاڵەتدا، دوو سەرە لاوەکی ھەیە. زۆرێک لە وتارە ئۆنلاینەکان ھەروەھا وێنەیەکی ژێر ناونیشانی ژێرەوەیان ھەیە. سەردێڕ و سەرە لاوەکییەکان و سەردێڕییەکان چەندین ئاستی پوختەی وتارەکە دابین دەکەن کە ھەمان زانیاریی چاک دەکاتەوە و ھەروەھا وردە وردە پەرە بە چیرۆکەکە دەدات بە ناساندنی ھەندێک زانیاریی نوێ.[3]
ھێڵی لاوەکی ناو و پێگەی نووسەر دەدات، لەگەڵ کاتی نووسینی وتارەکە.
ئامانجی بەشی ڕابەری (lead) ئەوەیە کە سەرنجی خوێنەر بگرێت و بیرۆکە سەرەکییەکانی چیرۆکەکە کورت بکاتەوە. ئەم ھێڵە کراوەیە مەبەست لێی ڕاکێشانی خوێنەرە بۆ ناوەڕۆکی وتارەکە. ڕابەری بابەتەکە دادەمەزرێنێت و خوێنەر بەرەو وتارەکە ڕابەری دەکات.
لە چیرۆکێکی ھەواڵدا، پەرەگرافی ناساندن گرنگترین ڕاستییەکان دەگرێتەوە، ھەروەھا وەڵامی پرسیارە سەرەکییەکانیش دەداتەوە: کێ، چی، لە کوێ، کەی، بۆچی و چۆن. لە چیرۆکێکی تایبەتدا، نووسەرەکە لەوانەیە بە بەکارھێنانی بابەتێکی سەرنجڕاکێش وەک چیرۆکێک، لێدوانێکی سەرسووڕھێنەر یان دەستپێکەر، گشتاندن، زانیاریی پاک، وەسف، وتە، پرسیارێک یان بەراوردێک، وتارەکە دەس پێ بکات.[4]
بۆ چیرۆکی وتاری ھەواڵەکە، وردەکاری و درێژەدانی ھەواڵەکە لە دەقی سەرەکییەکەیدا دیارە و بە نەرمی بەرەو پێش دەچێ. وتە بەکاردێت بۆ زیادکردنی بەرژەوەندی و پشتگیری بۆ چیرۆکەکە. زۆربەی چیرۆکە ھەواڵییەکان بە بەکارھێنانی ئەو شتەی پێی دەوترێت ھەڕەمی ھەڵگەڕاو پێکدێن.[5] وتارێکی تایبەت دوای فۆرماتێک دەکەوێت کە گونجاوە بێ بۆ جۆری وتارەکە. پێکھاتەکان بۆ وتارە تایبەتەکان لەوانەیە ئەمانە لەخۆ بگرێت، بەڵام سنووردار نین پێی:
تێکڕای درێژی وتارە ھەواڵییەکە دەتوانێت لە ھەر شوێنێک بێت لە نێوان ٢٠٠ بۆ ٨٠٠ وشە، بە تێکڕایی نزیکەی ٥٠٠ وشەکان. لەگەڵ ئەوەی کەمتر، دروستکردنی چیرۆکێک زەحمەتە، بەڵام لەگەڵ ئەوەی زیاتر، زەحمەتە زانیاریی نوێ و تازە بخرێتە ناو پارچەکەوە وتارەکە دەبێت بەردەوام سەرنجی خوێنەری بگرێت.
ئەنجامەکە پاشکۆیەکی کورتە لە کۆتاییی وتارێکی ھەواڵدا کە ھەموو شتێک لە وتارەکە کورت دەکاتەوە. ئەمە لەوانەیە بریتیی بێت لە وتەیەکی داخستن، دیمەنێکی وەسفی، شانۆیەک لەسەر ناونیشان یان ڕابەری، کورتە وتەیەک یان بیروڕای تایبەتیی نووسەر لەسەر بابەتەکە. ئامانجەکە ڕاکێشانی سەرنج و خوێندنەوەی ماددە گرنگەکانە لە وتارەکەدا.
وتارەکە عادەتەن دەربارەی بابەتێکی تەواو پێناسەکراو یان ئەو بابەتانەیە کە بە شێوەیەک پێکەوە گرێدراون، وەک ڕاپۆرتی ڕاستەقینەی ڕووداوێکی بەنرخ. نووسەری وتارێکی بە باشی نووسراوە بابەتییە و ھەموو لایەک بۆ یەک بابەت نیشان دەدات سەرچاوەکانی چیرۆکی ھەواڵ دەبێت بناسرێنەوە و جێی متمانە بن. تەکنیکی «پیشان بدە، مەڵێ جێبەجێکراوە» بە کار دێت.
بڵاوکراوەکان بە چەندین شێوازی جیاواز وتار وەردەگرن:
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.