From Wikipedia, the free encyclopedia
شه‌ست و سێ ساڵ له‌مه‌وبه‌ر، زانایه‌كی ناودارو كه‌سایه‌تییه‌كی ناسراوی كورد له هه‌موو لایه‌كی كوردستان ، مه‌لا فهندی له ڕۆژی 1942.12.31دا كۆچی دواییكرد و كه‌لێنێكی گهورهی له گۆڕه‌پانی زانست و ئایین و چاکه‌خوازی به‌جێهێشت، ئه‌م كه‌سایه‌تییه له ساڵی 1280ی كۆچی به‌رامبه‌ر به 1863ی زایینی هاتۆته دنیاوه، ناوی ته‌واوی مه‌لا ئه‌بو به‌كر ئه‌فه‌ندی كوڕی حاجی مه‌لا عومه‌ر ئه‌فه‌ندی كوڕی مه‌لا ئه‌بو به‌كری سێیه‌مه، له ته‌مه‌نی حه‌وت ساڵیدا مه‌لا فهندی له مزگه‌وتی گهورهی قه‌ڵاتی هه‌ولێر ده‌ستی به خوێندنی قورئان كردووه و له ماوه‌یه‌كی كه‌مدا به ته‌جویده‌وه له‌به‌ری كردووه، ئینجا كه‌وتووه‌ته سه‌ر فێربوونی وانه‌ی سه‌رف و نه‌حو و فیقهـ و مه‌تنیق و ڕه‌وانبێژی و فه‌لسه‌فه و بیركاریی و له ته‌مه‌نی 20 ساڵیدا خوێندنی مه‌لایه‌تی ته‌واو كردووه و مۆڵه‌تی زانستی له حاجی مه‌لا عومه‌ر ئه‌فه‌ندی باوكی وه‌رگرتووه و بووه‌ته زانایه‌كی گه‌وره. كه له ساڵی 1892دا حاجی مه‌لا عومه‌ر ئه‌فه‌ندی باوكی كۆچی دوایی ده‌كات مه‌لا فهندی ته‌مه‌نی نزیكه‌ی 30 ساڵ ده‌بێ و له‌و ته‌مه‌نه‌دا بووه‌ته جێنشینی باوكی و زانایانی ده‌ڤه‌ری هه‌ولێر و، به زیاده‌وه جێگه‌ی چۆڵی باوكی پڕكردۆته‌وه و هه‌موو كاتێكی خۆی بۆ وانه گوتنه‌وه له مزگه‌وتی گهورهی قه‌ڵات ته‌رخان كردووه. له‌‌ماوه‌ی 50 ساڵی مامۆستاییدا پتر له 300 فه‌قێ و موسته‌عیدی وانه داوه و ژماره‌ی ئه‌وانه‌ی مۆڵه‌تی زانستیان له سه‌رده‌ستی وه‌رگرتووه گه‌یشتۆته 100 زانی ئایینی له هه‌موو لایه‌كی كوردستاندا، مه‌لا فهندی هه‌ر زانایه‌كی ئایینی نه‌بوو، به‌ڵكو له‌پاڵ ئه‌م پایه به‌رزه‌یشی كه‌سایه‌تییه‌كی كۆمه‌ڵایه‌تی و خاوه‌ن هه‌ستێكی نه‌ته‌وایه‌تی و هه‌ڵوێستێكی چاكه خوازیی بوو، له‌سه‌رده‌می عوسمانیدا به‌تایبه‌تی له‌سه‌رده‌می فه‌رمانڕوایی سوڵتان عه‌بدولحه‌میدی دووه‌مدا به فه‌رمانی سوڵتان كرا به نێوبژیوان بۆ كوژانه‌وه‌ی دووزمانی و شه‌ڕی نێوان خێڵه كوردییه‌كانی ناوچه‌كه و توانی ئه‌و ناخۆشی و پشێوییه چاره‌سه‌ر بكات و له پاداشتی ئه‌و كاره باشه‌‌ی سوڵتان مه‌دالیایی "حامی الحرمین الشریفین"ی پێدا، كه به‌رزترین و مه‌دالیایی ده‌وڵه‌تی خه‌لافه‌تی عوسمانی بوو.
 | لەوانەیە ئەم وتارە بۆ گەییشتن بە ئاستی ستانداردی شێوازی نووسینی وتار لە ویکیپیدیادا، ویکیسازی پێویست ببێت. تکایە ئەگەر دەتوانن ئەم پەڕەیە باشتر بکەن. |
 | ئەم وتارە لەوانەیە پێویستی بە خاوێنکردن ھەبێت تا بگات بە شێوازی ستانداردی نووسین. |
له‌گه‌ڵ شكانی سوپای عوسمانی له دوا دوای جه‌نگی یه‌كه‌می جیهانی له 1918دا به‌رامبه‌ر هێزه‌كانی به‌ریتانیا ، هه‌ندێ له تورك خوازه‌كان ویستیان به ناوی ئاینی ئیسلامه‌وه له داخی ئینگلیزه‌كان هێرش ببه‌نه سه‌ر شارۆچكه‌ی عه‌نكاوه و كوشتاری زۆریان لێ بكه‌ن به‌بیانووی ئه‌وه‌ی ئینگلیز و عه‌نكاوه‌ییه‌كان مه‌سیحین. به‌ڵام یه‌كێكی ڕیش سپی له‌و كه‌له گه‌رمانه پێی گوتن بابچین بۆ باداوه تا پرسێك به مه‌لا فهندی بكه‌ین، كه ئه‌م باسه‌ی تێده‌گه‌یه‌نن، یه‌كسه‌ر پێیان ده‌‌ڵێ نه‌كه‌ن ئه‌م كاره نابه‌جێیه بكه‌ن، چونكه "ئه‌و ئایینانه‌ی كه له گه‌ڵماندا ده‌ژین، ئاینی ئیسلام فه‌رمانمان پێده‌كات بیان پارێزین و گه‌ر له دژمان نه‌جه‌نگن ده‌بێ پارێزگارییان بكه‌ین!" و بۆ ئێواره له‌گه‌ڵ ده‌مڕاستی هه‌موو بنه‌ماڵه‌كانی شاری هه‌ولێر و ده‌وروبه‌ری كۆده‌بێته‌وه گه‌لێك ئامۆژگارییان ده‌كات و له‌و جۆره شه‌ڕ و دووبه‌ره‌كییه دووریان ده‌خاته‌وه. خوالێخۆشبوو مه‌لا فهندی له‌سه‌ره‌تای بزووتنه‌وه‌كه‌ی شێخ مه‌حموودی مه‌لیكی كوردستان پشتگیریی كرد، به‌ڵام هه‌ڵوێسته ڕامیارییه‌كه‌ی له چوارچێوه‌ی هه‌ڵوێسته ئاینییه‌كه‌ی ده‌رنه‌چوو، پتر پیاوی ئایین و شه‌ریعه‌ت بوو له‌وه‌ی وه‌ك ڕامیارییه‌كی سه‌رده‌م ڕه‌فتار بكات.
له بیسته‌كان تاكو سه‌ره‌تای چله‌كانی سه‌ده‌ی ڕابوردوودا پشتیوانی بزووتنه‌وه‌ی لاوانی كورد بوو، له كۆتایی بیسته‌كاندا گه‌لێك لاوی كوردی خوێن گه‌رم كه له "پارتی خۆیبوون" بوون له گرتن و ڕاوه دوونانی پاراستن له‌وانه: ڕه‌مزی فه‌تا‌ح و ئاسه‌ف ڕه‌ئووفی كۆیی و مسته‌فا چیچۆ و ئه‌حمه‌د فه‌خری و ڕه‌شید موفتی و چه‌ندانی دیكه بوون. مه‌لا فهندی له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دا بوو، كه هه‌ر مافێكی نه‌ته‌وه‌یی كه ڕێكخراوی "كۆمه‌ڵی نه‌ته‌وه‌كان" بۆ كوردی ده‌ستنیشان كردووه، میری ئێراق دابینی بكات. به‌كورتی ئه‌و كه‌سه كه‌سایه‌تییه‌كی گهورهی كوردستان بوو، له دوای كۆچی داوییدا گه‌لێك نووسه‌ر و شاعیر له‌سه‌ریان نووسی و هه‌ریه‌كه له ڕوانگه‌ی خۆیه‌وه كه‌سایه‌تیی ئه‌و كه‌سه‌یان شیكرده‌وه وه‌ك ئه‌مانه‌ی خواره‌وه:
نووسویه‌تی: "مه‌لا فهندی به زانیاریی و چاكه‌خوازی ناوبانگی ده‌ركرد و له مزگه‌وتی گهورهی قه‌ڵای هه‌ولێر به درێژایی ژیانی وانه‌ی به قوتابیان گوت و پتر له 100 مۆڵه‌تی داوه به مه‌لای چاك كه به هه‌موو كوردستان بڵاو بوونه‌ته‌وه."
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
