![cover image](https://wikiwandv2-19431.kxcdn.com/_next/image?url=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6e/Portrait_of_Sultan_%2527Ala-ud-Din%252C_Padshah_of_Delhi.jpg/640px-Portrait_of_Sultan_%2527Ala-ud-Din%252C_Padshah_of_Delhi.jpg&w=640&q=50)
عەلائەدین خەلجی
From Wikipedia, the free encyclopedia
عەلائەدین خەلجی، کە پێی دەوترێت عەلائەدین خیلجی یان عەلائەدین غیلجی، لەدایکبووی عەلی گورشەسپ ، ئیمپراتۆر لە شانشینی خەلجی کە حوکمڕانی سوڵتانی دەلھییان لە کیشوەری ھیندستان کرد. عەلائەدین کۆمەڵێک گۆڕانکاری بەرچاوی ئیداری دامەزراند، کە پەیوەندییان بە داھاتەکان، کۆنتڕۆڵکردنی نرخەکان، ھەروەھا بە سەرکەوتوویی بەرپەرچی چەندین لەشکرکێشییەکانی مەنگۆلەکان بۆ ھیندستان داوە.
شێوازی ئەم زمانی وتارەکە ناڕەوانە و لە وەرگێڕانێکی لاواز دەچێت. بڕوانە وتووێژ. لەگەڵ پێوەرە فەرمییەکانی ویکیپیدیا ناگونجێت. لەوانەیە پەڕەی وتووێژ پێشنیاری گونجاوی بۆ ئەم مەبەستە لەخۆ گرتبێت. بۆ ڕێنوێنیی زیاتر بڕوانە شێوازی ستانداردی نووسینی ویکیپیدیا. |
عەلائەدین خاڵجی عەلائەدین خالجی | |||||
---|---|---|---|---|---|
سوڵتان سیکاندەر سانی (ئەلێکساندەری دووەم) | |||||
![]() وێنەیەکی سەدەی ١٧ی عەلائەدین خاڵجی | |||||
سوڵتانی دەلھییان | |||||
پێشوو | جەلالەدین فیرۆز خاڵجی | ||||
جێگر | شیھابوددین عومەر | ||||
ماوەی کارکردن | 1296–19 تەممووزی 1296 | ||||
حاکمی کارا | |||||
ماوەی کارکردن | 1266–1316 | ||||
پێشوو | مەلیک چاجو | ||||
ئەمیری توزوک (ھاوتا بە وەستای ڕێوڕەسمەکان) | |||||
ماوەی کارکردن | 1290–1291 | ||||
منداڵ(ەکان) | داڕێژە:لیستی ساختە | ||||
| |||||
لەدایکبوون | قەلاتی خاڵجی (ئێستا ئەفغانستان)[1] | ||||
مردن | ٤ی کانوونی دووەمی ١٣١٦(١٣١٦-٠١-٠٤) (٤٩–٥٠ ساڵ ژیاوە) | ||||
ناشتن | مەدرەسا و گۆڕی عەلائەدین خاڵجی، دەھلی[2] |
عەلائەدین کوڕەزا و زاوای پێش خۆی جەلالەدین بووە. کاتێک جەلالەدین بوو بە سوڵتانی دەھلی دوای لەکارخستنی ماملووکەکان، عەلائەدین پۆستی ئەمیری توزوک (ھاوتا لەگەڵ وەستای ڕێوڕەسمەکان)ی پێدرا. دوای سەرکوتکردنی ڕاپەڕینێک لە دژی جەلالەدین، عەلائەدین لە ساڵی ١٢٩١دا پۆستی پارێزگاری کارای بەدەستھێنا، و لە ساڵی ١٢٩٦دا پۆستی پارێزگاری ئاوادی بەدەستھێنا، دوای ھەڵکوتانە سەر بەیلساھەڵکوتانە سەر بەیلسا کە قازانجێکی زۆری ھەبوو. لە ساڵی ١٢٩٦دا عەلائەدین ھێرشی کردە سەر دێڤاگیری، و تاڵانی بەدەستھێنا بۆ ئەنجامدانی ڕاپەڕینێکی سەرکەوتوو لە دژی جەلالەدین. دوای کوشتنی جەلالەدین، دەسەڵاتی خۆی لە دەھلی چەسپاند، و کوڕەکانی جەلالەدینی لە مولتان لەلایەن عەلائەدین خالجی ژێردەستە کرد.
لە چەند ساڵی داھاتوودا، عەلائەدین بە سەرکەوتوویی بەرپەرچی لەشکرکێشییەکانی مەغۆلەکان لە خاناتی چاگاتای، لە جاران-مەنجور (١٢٩٧) گرت -١٢٩٨)، سیڤیستان (١٢٩٨)، کیلی (١٢٩٩)، دەلھی (١٣٠٣)، و شەڕی ئەمرۆھا (١٣٠٥). لە ساڵی ١٣٠٦ ھێزەکانی سەرکەوتنێکی یەکلاکەرەوەیان لە دژی مەغۆلەکان بەدەستھێنا لە نزیک کەناری ڕووباری ڕاڤی، و دواتر خاکەکانی مەغۆلەکانیان لە ئێستا ئەفغانستان تاڵان کرد. ئەو فەرماندە سەربازیانەی کە سەرکەوتووانە سەرکردایەتی سوپاکەی کرد دژی مەغۆلەکان بریتین لە زەفەر خان، ئولوغ خان، و جەنەڕاڵ کۆیلەکەی مەلیک کافور. عەلائەدین شانشینییەکانی گوجارات (لە ساڵی ١٢٩٩ ھەڵیانکوتایە سەر و لە ساڵی ١٣٠٤دا لکێندرا)، جایسالمێر (١٢٩٩)، ڕانتەمبۆر داگیرکرد. ١٣٠١)، چیتۆر (١٣٠٣)، ماڵوا (١٣٠٥)، سیوانا (١٣٠٨)، و فەتحکردنی جەلۆر لەلایەن عەلائەدین خاڵجی (١٣١١). ئەم سەرکەوتنانە کۆتایی بە چەندین شانشینی ھیندۆسی ھێنا، لەوانە پاراماراەکان، ڤاگێلاس، چاھامانەکانی ڕاناستامباپورا و جالۆر، لقی ڕاوال له گوھیلا، و لەوانەیە یاجڤاپالا. کۆیلەی جەنەڕاڵەکەی مەلیک کافور سەرکردایەتی چەندین ھەڵمەتی کرد بۆ باشووری ڤیندھیا، بڕێکی بەرچاو سامانێکی لە دێڤاگیری لەلایەن عەلائەدین خاڵجی (١٣٠٨)، وارانگاڵ (١٣١٠) و دواراسامودرا (١٣١١). ئەم سەرکەوتنانە یاداڤا پاشا ڕاماچاندرا، پاشای کاکاتیا پراتاپارودرا، و پاشای ھۆیسالا باللەی سێیەم بۆ ئەوەی ببێتە لقی عەلائەدین. ھەروەھا کافور ھێرشی کردە سەر شانشینی پاندیا (١٣١١)، گەنجینەی زۆر و فیل و ئەسپی بەدەستھێنا.
لە ساڵانی کۆتایی ژیانیدا عەلائەدین نەخۆشییەکی ھەبوو، و پشتی بە مەلیک کافور بەستبوو بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ ئیدارە. دوای مردنی لە ساڵی ١٣١٦، مەلیک کافور شیھابەدین، کوڕی عەلائەدین و ھاوسەرە ھیندۆسەکەی ژاتیاپالی، وەک پاشا بووکەڵە دەستنیشان کرد. کوڕە گەورەکەی قوتبەدین موبارەک شا پاش ماوەیەکی کەم لە مردنی دەستی بەسەر دەسەڵاتدا گرت.