تاتارەکان

خەڵکی تاتار (بە تاتاری: tatarlar / татарлар) نەتەوەیەک لە تورکەکانن کە بە زمانی تاتاری قسە دەکەن.^[27] زۆرینەی ئەم خەڵکە لە کۆماری تاتارستان کە ژمارەیان لەم ناوچەیە ٢٫٠١٢٫٥٧١ کەسە دەژین.^[28]

  ئەم وتارە سەبارەت بە نەتەوەی تاتار نووسراوە. بۆ بینینی وتارە هاوشێوەکان بڕوانە تاتار (ڕوونکردنەوە).

تاتارەکان

татарлар, tatarlar
تاتارەکانی سیبریا
ژمارەی سەرجەمی دانیشتووان
تاتارەکانی ڤۆڵگا: نز. ٦٫٤ – ٦٫٦ ملیۆن[1][2] تاتارەکانی کەریمە: نز. ٥٠٠ ھەزار – ٦ ملیۆن[3][4][5]
ناوچەکان بە ژمارەی دانیشتووانی بەرچاو
ڕووسیا	٥٫٣١٩٫٨٧٧[6]
ئۆزبەکستان	تاتارەکانی ڤۆڵگا: ~١٩٥٫٠٠٠؛[7][8] تاتارەکانی کەریمە: ~٢٣٩٫٠٠٠[9]
ئوکراینا	٣١٩٫٣٧٧[10]
کازاخستان	٢٠٣٫٣٧١[11]
تورکیا	١٥٠٫٠٠٠–٦٫٠٠٠٫٠٠٠[3][4][5][12]
تورکمانستان	٣٦٫٣٥٥[13]
قرغیزستان	٢٨٫٣٣٤[14]
ئازەربایجان	٢٥٫٩٠٠[15]
ڕۆمانیا	٢٤٫١٣٧[16]
مەنگۆلیا	١٨٫٥٦٧[ژێدەر پێویستە]
ئیسرائیل	١٥٫٠٠٠[ژێدەر پێویستە]
بیلاڕووس	٧٫٣٠٠[ژێدەر پێویستە]
فەڕەنسا	٧٫٠٠٠[ژێدەر پێویستە]
لیتوانیا	٣٫٠٠٠–٧٫٢٠٠[17][18][19]
چین	٥٫١٠٠[20]
کەنەدا	٤٫٨٢٥[21]
ئیستۆنیا	١٫٩٨١[ژێدەر پێویستە]
پۆڵەندا	١٫٩١٦[ژێدەر پێویستە]
بولگاریا	١٫٨٠٣[22]
فینلاند	١٫٠٠٠[ژێدەر پێویستە]
ژاپۆن	٦٠٠–٢٫٠٠٠[23]
ئوسترالیا	٥٠٠+[24]
کۆماری چیک	٣٠٠+[25]
سویس	١٥٠[26]
زمانەکان
تاتاری، ڕووسی
ئایین
زۆرینەی: ئیسلامی سوننە کەمینە: ئۆرتۆدۆکسی ڕۆژھەڵات
گرووپە ڕەگەزییە پێوەندیدارەکان
خەڵکانی تورک

واتای وشەی تاتار

کۆمەڵێک ھۆزی مۆنگۆل کە لە سەدەی دوازدە و سێزدەی زایینیدا ھێرشیان کردە سەر ڕۆژھەڵاتی عەرەبی و وڵاتانی تری ئیسلامیی. واتای وشەی تاتار دیاری نەکراوە، بەو پێیەی بۆ چینییەکان واتای کۆچەری ھەیە و لە زمانی تورکی کۆنیشدا وشەی «تاترای» دەبینینەوە کە بە واتای ئەو سوارە دێت کە خاوەنی پۆستەیە، وا دیارە وشەی تاتار پەیوەست بووە بە سوارچاکی و بوێرییەوە، ئەمەش ھاوتایە لەگەڵ ئەو شێوازە ژیانەی کە ئەم کەسانە لە یەکەم قۆناغەکانی دەرکەوتنیان لەسەر شانۆی ڕامیاری جیھانیدا ژیاون.^[29][30][31]

زمانی تاتاری

وتاری سەرەکی: زمانی تاتاری

تابلۆیەکی مێترۆ بە دوو زمانی تاتاری (لەسەرێ) و ڕووسی (لەخوارە)

زمانی تاتاری (tatar tele, tatarça) زمانێکە لە بنەماڵەی زمانە تورکییەکان و زمانی فەرمیی ناوچەی تاتارستانی ڕووسیایە. ئەم زمانە لەلای تاتارەکان قسەی پێدەکرێت و لە ساڵی ٢٠١٥ نزیکەی ٥٬٢٠٠٬٠٠٠ کەس بەم زمانەیان قسە دەکرد.^[32]

ئەمانەش ببینە

• زمانی تاتاری
• تاتارستان

سەرچاوەکان

1. «Tatars facts, information, pictures – Encyclopedia.com articles about Tatars». www.encyclopedia.com.
2. «Tatar».
3. Henryk Jankowski. Crimean Tatars and Noghais in Turkey // a slightly edited version of the paper with the same title that appeared in Türk Dilleri Arastirmalari [Studies on the Turkic Languages] 10 (2000): 113—131, distributed by Sanat Kitabevi, Ankara, Turkey. A Polish version of this paper was published in Rocznik Tatarów Polskich (Journal of Polish Tatars), vol. 6, 2000, 118—126.
4. Мусафирова, О. «Мустафа, сынок, прошу тебя — прекрати…» // Новая газета. || Archive copy
5. В Турции проживают до 6 миллионов потомков крымских татар
6. Russian Census 2010: Population by ethnicity ٤ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٣ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە. (بە ڕووسی)
7. «Как изменился состав населения независимого Узбекистана?» [How has the composition of the population of independent Uzbekistan changed?]. Kaktakto.com (بە ڕووسی). ١٨ی ئازاری ٢٠١٩. لە ڕەسەنەکە لە ٢٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٩ی کانوونی دووەمی ٢٠٢١ ھێنراوە.
8. «Uzbekistan – Ethnic minorities» (PDF). لە ٣ی حوزەیرانی ٢٠١١ ھێنراوە.^{[بەستەری مردووی ھەمیشەیی]}
9. Крымские татары ٨ی ئازاری ٢٠٢١ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە. Big Russian Encyclopedia (بە ڕووسی)
10. «About number and composition population of Ukraine by data All-Ukrainian census of the population 2001». Ukraine Census 2001. State Statistics Committee of Ukraine. لە ٢٧ی ئەیلوولی ٢٠١٢ ھێنراوە.
11. Агентство Республики Казахстан по статистике: Численность населения Республики Казахстан по отдельным этносам на 1 января 2012 года ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠١٢ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
12. In Turkey, the census does not indicate the nationality, because all residents of Turkey are considered Turks, so it is impossible to name at least the approximate number of Turkish citizens, considering themselves as Crimean Tatars.
13. Asgabat.net-городской социально-информационный портал:Итоги всеобщей переписи населения Туркменистана по национальному составу в 1995 году. 2013-03-13 لە وەیبەک مەشین ئەرشیڤ کراوە.
14. «National composition of the population» (PDF). لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ١٣ی تشرینی دووەمی ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢١ی شوباتی ٢٠٢١ ھێنراوە.
15. http://www.azstat.org/statinfo/demoqraphic/en/AP_/1_5.xls ٣٠ی تشرینی دووەمی ٢٠١٢ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
16. «Recensamant Romania 2002». Agentia Nationala pentru Intreprinderi Mici si Mijlocii (بە ڕۆمانی). 2002. لە ڕەسەنەکە لە ١٣ی ئایاری ٢٠٠٧ ئەرشیڤ کراوە. لە ٥ی ئابی ٢٠٠٧ ھێنراوە.
17. Адас Якубаускас: Я всегда говорю крымским татарам не выезжайте, оккупация не вечна - новости Еспресо TV | Украина
18. «Как крымские татары оказались в Литве 600 лет назад? | Новости и аналитика: Украина и мир: EtCetera». لە ڕەسەنەکە لە ١٢ی ئابی ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢١ی شوباتی ٢٠٢١ ھێنراوە.
19. Национальный состав населения Литвы. Перепись 2011.
20. http://www.fmprc.gov.cn/eng/premade/9052/autonomy.htm
21. «Census Profile, 2016 Census – Canada [Country] and Canada [Country]». ٨ی شوباتی ٢٠١٧.
22. Перепись населения Болгарии 2001 г.
23. Представитель культурной ассоциации «Идель-Урал» считал, что количество татар в Японии в 1930-е годы могло достигать 10000 человек (بە ڕووسی)
24. «Archived copy». لە ڕەسەنەکە لە ١٦ی ئابی ٢٠١٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٧ی نیسانی ٢٠١٨ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: archived copy as title (بەستەر)
25. «Президент РТ». لە ڕەسەنەکە لە ٥ی ئازاری ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢١ی شوباتی ٢٠٢١ ھێنراوە.
26. «Rustam Minnikhanov meets representatives of the Tatar Diaspora in Switzerland». لە ڕەسەنەکە لە ٢٤ی شوباتی ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢١ی شوباتی ٢٠٢١ ھێنراوە.
27. «Tatar – people». لە ڕەسەنەکە لە ٣٠ی تەممووزی ٢٠١٧ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢١ی شوباتی ٢٠٢١ ھێنراوە.
28. http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/croc/perepis_itogi1612.htm ١٥ی ئازاری ٢٠١٣ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
29. Orekhov، V؛ Poltoraus، A؛ Zhivotovsky، LA؛ Spitsyn، V؛ Ivanov، P؛ Yankovsky، N (1999). "Mitochondrial DNA sequence diversity in Russians". FEBS Lett. 445: 197–201. PMID 10069400.
30. https://web.archive.org/web/20191214192327/https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/j.1744-313X.2012.01117.x
31. http://www.chinaknowledge.de/History/Altera/tatars.html
32. «Institute of Language, Literature and Arts of the Academy of Sciences of the Republic of Tatarstan». لە ڕەسەنەکە لە ٣ی شوباتی ٢٠١٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٢ی شوباتی ٢٠٢١ ھێنراوە.

بەستەرە دەرەکییەکان

کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە تاتارەکان تێدایە.

• دەروازەی ئاسیا
• دەروازەی ڕووسیا
• دەروازەی ئەورووپا
• دەروازەی ڕۆژھەڵاتی ناوین
• دەروازەی چین
• دەروازەی تورکیا