ئۆزبەکستان

ئۆزبەکستان (بە ئۆزبەکی: Oʻzbekiston, Ўзбекистон)^[٧][٨] بە فەرمی کۆماری ئۆزبەکستان (بە ئۆزبەکی: Oʻzbekiston Respublikasi, Ўзбекистон Республикаси) وڵاتێکی دەورەدراو لە ئاسیای ناوەندییە. لەگەڵ پێنج وڵاتی کازاخستان لە باکوور، قرغیزستان لە باکووری ڕۆژھەڵات، تاجیکستان لە باشووری ڕۆژھەڵات، ئەفغانستان لە باشوور و تورکمانستان لە باشووری ڕۆژاواوە ھاوسنوورە. ئۆزبەکستان و لیختنشتاین دوو وڵاتی جیھانن کە خۆیان لەگەڵ ھاوسنوورەکانیان ھیچ کامیان ڕێگایان بە دەریاوە نییە. ئۆزبەکی زمانی فەرمی و زۆرینەی خەڵکی وڵاتەکەیە، لە کاتێکدا ڕووسی بەشێوەیەکی بەرفراوان قسەی پێدەکرێت و زۆربەی خەڵک تێیدەگەن. ئۆزبەکستان بەشێکی جیھانی تورکە کە لە ڕێکخراوەی دەوڵەتە تورکەکاندا ئەندامە. ئیسلام ئایینی سەرەکیی وڵاتەکەیە و زۆربەی ئۆزبەکستانییەکان لە ئیسلامی سوننە پەیڕەوی دەکەن.^[٩]

کۆماری ئۆزبەکستان O‘zbekiston Respublikasi Ўзбекистон Республикаси
سروود:  O‘zbekiston Respublikasining Davlat Madhiyasi Ўзбекистон Республикасининг Давлат Мадҳияси «سروودی نیشتیمانیی ئۆزبەکستان»
[[File: |250px |center |alt=ھەڵکەوتەی ئۆزبەکستان (سەوز)|ھەڵکەوتەی ئۆزبەکستان (سەوز) ]] ھەڵکەوتەی ئۆزبەکستان (سەوز)
پایتەخت		تاشکەند
گەورەترین شار		پایتەخت
زمانە فەرمییەکان		ئۆزبەکی[١][٢]
زمانە ناوچەییەکان		قەرەقالپاقی
گرووپە ڕەگەزییەکان (٢٠٢١)		٨٤٫٥٪ ئۆزبەکەکان ٤٫٨٪ تاجیکەکان ٢٫٤٪ کازاخەکان ٢٫٢٪ قەرەقالپاقەکان ٢٫١٪ ڕووسەکان ٤٫٠٪ ئەوانەی تر
ناوی هاووڵاتی		ئۆزبەکستانی
دەوڵەت		کۆماری تاکی سەرۆکایەتیی ژێر دیکتاتۆرییەتێکی دەسەڵاتخواز
-	سەرۆک کۆمار	شەوکەت میرزیایێڤ
-	سەرۆک وەزیران	عەبدوڵڵا ئەریپۆڤ
یاسادانەر		ئەنجومەنی باڵا
-	ئەنجومەنی باڵا	ئەنجومەنی پیران
-	ئەنجومەنی خواروو	ژووری یاسادانان
مێژوو
-	دامەزراندنی کۆماری سۆسیالیستی سۆڤیەتی ئۆزبەکستان	٢٧ی تشرینی یەکەمی ١٩٢٤
-	ڕاگەیاندنی سەربەخۆیی لە یەکێتیی سۆڤیەت	١ی ئەیلوولی ١٩٩١
-	دانپێدانرانی فەرمی	٢٦ی کانوونی دووەمی ١٩٩١
-	دەستووری ئێستا	٨ی کانوونی دووەمی ١٩٩٢
ڕووبەر
-	سەرجەم	٤٤٧،٤٠٠[٣] کیلۆمەتری چوارگۆشە (٥٥ەم) ١٧٣،٣٤٨ مایلی چوارگۆشە
-	ئاو (%)	٤٫٩
ژمارەی دانیشتوان
-	بەراوردی ٢٠٢٤	٣٧،٠٣٠،٨٨٤[٤] (٤٠ەم)
-	چڕی	٨٠٫٢ کەس لە کیلۆمەتری چوارگۆشە (١٣٨ەم) ٢٠٧٫٨کەس لە مایلی چوارگۆشە
GDP (PPP)		بەراوردی ٢٠٢٤
-	سەرجەم	٤٠١٫٨٣٨ ملیارد دۆلار[٥] (٥٧ەم)
-	سەرانە	١٠،٩٣٦ دۆلار[٥] (١٢٢ەم)
GDP (nominal)		بەراوردی ٢٠٢٤
-	سەرجەم	١٠٤٫٤١ ملیارد دۆلار[٦] (٧٠یەم)
-	سەرانە	٢،٦٦٧ دۆلار[٥] (١٣٨ەم)
Gini (٢٠١٣)		٣٦٫٧
HDI (٢٠٢٢)		٠٫٧٢٧ (١٠٦ەم)
دراو		سووم (UZS)
ناوچەی کاتی		کاتی ئۆزبەکستان (UTC+٥)
شێوازەکانی ڕێکەوتنووسین		ڕۆژ/مانگ ساڵc
لای لێخوڕین		ڕاست
پاوانی ئینتەرنێت		.uz
ماڵپەڕ gov.uz
کۆدی تەلەفۆن		+٩٩٨

دانیشتووان

بەپێی ئامارەکانی ساڵی ٢٠١٤ ژمارەی دانیشتووانی وڵاتی ئۆزبەکستان ٢٩،٣٢٤،٩٢٠ کەس بووە کە دەکاتە ٠٫٤٪ی ڕێژەی ژمارەی دانیشتووانی جیھان. تەمەنی مام‌ناوەندی خەڵکی ئەم وڵاتە ٢٥٫٦ ساڵە. ھەروەھا ٣٦٪ی دانیشتووانی وڵاتەکە لە شارەکاندا دەژین.^[١٠]

ئایین

٩٦٪ی دانیشتووانی ئۆزبەکستان پەیڕەوی ئایینی ئیسلامن (زۆرینە: سوننە و کەمینە: شیعە). ھەروەھا ٢٫٣٪ لە ئۆرتۆدۆکسی ڕۆژھەڵات و ١٫٧٪ لە ئایینەکانی تر پەیڕەوی دەکەن.

سەرچاوەکان

1. «Uzbekistan: Law "On Official Language"». Refworld. لە ٨ی ئایاری ٢٠١٩ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٦ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
2. «Constitution of the Republic of Uzbekistan». constitution.uz. لە ١٥ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٥ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٦ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
3. «Uzbekistan». Central Intelligence Agency. ٢٧ی شوباتی ٢٠٢٣. لە ١٠ی کانوونی دووەمی ٢٠٢١ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٤ی شوباتی ٢٠٢٣ ھێنراوە – via CIA.gov.
4. «Demographic situation in the Republic of Uzbekistan - 9/5/2024». Statistics Agency of Uzbekistan. لە ٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٩ی ئایاری ٢٠٢٤ ھێنراوە.
5. «World Economic Outlook Database, November 2023 Edition. (Uzbekistan)». IMF.org. International Monetary Fund. ١٠ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٣. لە ١٢ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
6. «World Economic Outlook Database, October 2023». IMF.org. International Monetary Fund. لە ١٢ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
7. Wells، John C. (2008). Longman Pronunciation Dictionary (3rd ed.). Longman. ISBN 978-1-4058-8118-0.. This source gives the British pronunciation as /ˌʊzbɛkɪˈstɑːn, ʌz-, -ˈstæn/, rather than /ʊzˌbɛk-/ found in CEPD. It also does not list the /ʊzˈbɛkɪstɑːn/ variant in American English.
8. Roach، Peter (2011). Cambridge English Pronouncing Dictionary (18th ed.). Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-15253-2. This source does not list the /-ˈstæn/ pronunciation in British English.
9. "Chapter 1: Religious Affiliation". The World's Muslims: Unity and Diversity. Pew Research Center's Religion & Public Life Project. 9 August 2012. Retrieved 4 September 2013.
10. «Countries in the world (ranked by 2014 population)» (بە ئینگلیسی). ماڵپەڕی Worldometers. لە ٥ی ئایاری ٢٠١٥ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر) ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر)

• دەروازەی ئاسیا
• دەروازەی جوگرافیا
• دەروازەی وڵاتەکان

کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە ئۆزبەکستان تێدایە.