مۆنتیڤیدیۆ

مۆنتیڤیدیۆ (بە ئیسپانی Montevideo) پایتەخت و گەورەترین شاری وڵاتی ئوروگوایە. بەپێی سەرژمێریی ساڵی ٢٠١١، ناو شارەکە ١٫٣١٩٫١٠٨ دانیشتووی ھەیە (واتە نزیکەی یەک لەسەر سێی دانیشتووانی وڵاتەکە). ڕووبەری شارەکە ٢٠١ کیلۆمەتری چوارگۆشەیە. مۆنتیڤیدیۆ کەوتووەتە لای کەناراوەکانی باشووری وڵات، واتە باکوری کەناری ڕیۆ دۆ لا پلاتا.^[٧]

مۆنتیڤیدیۆ The Very Loyal and Reconquering City of San Felipe y Santiago de Montevideo
پایتەخت
گۆڕەپانی سەربەخۆیی، مۆنتیڤیدیۆ
دروشم(ەکان):  Con libertad ni ofendo ni temo بە ھەبوونی ئازادی نە سووکایەتی دەکەم، نە دەترسم.
مۆنتیڤیدیۆ پیشاندانی نەخشەی ئوروگوای مۆنتیڤیدیۆ پیشاندانی نەخشەی ئەمریکای باشوور
پۆتانەکان: 34°53′1″S 56°10′55″W
وڵات	ئوروگوای
ئیدارە	مۆنتیڤیدیۆ
دروستبوون	١٧٢٤
دامەزرێنەر	بروونۆ مۆریسیۆ دێ زابێلا
دەسەڵات
• جۆر	شارەوانی بەھێز[١]
• Intendant	کارۆلینا کۆسێ (FA)
ڕووبەر [٢]
• پایتەخت	٢٠١ کیلۆمەتری چوارگۆشە (٧٧٫٥ میلی چوارگۆشە)
• گەورەشار	١٬٦٤٠ کیلۆمەتری چوارگۆشە (٦٣٣ میلی چوارگۆشە)
	The ئیدارە area is ٥٣٠ square kilometer (٢٠٠ sq mi) and the conurbated built-up area ٣٥٠ square kilometer (١٤٠ sq mi).[٣]
بەرزایی	٤٣ مەتر (١٤١ پێ)
ژمارەی دانیشتووان  (سەرژمێریی ٢٠١١)[٤]
• چڕی	٦٬٧٢٦ کەس لە کیلۆمەتری چوارگۆشە (١٧٬٤٢١ کەس لە میلی چوارگۆشە)
• شاری	١٧١٩٤٥٣
• ئیدارە	١٣١٩١٠٨
سەرناوی دانیشتوو	montevideano (m) montevideana (f) Montevidean (English)[٥]
ناوچەی کاتی	UTC−٣ (UYT)
Postal code	١١#٠٠ & ١٢#٠٠
Dial plan	(+598) 2XXX XXXX
نوانەی گەشەی مرۆیی (٢٠١٧)	0.841[٦] – زۆر بەرز

شارەکە ساڵی ١٧٢٤ لەلایەن سەربازێکی ئیسپانییەوە بە ناوی بروونۆ مۆریسیۆ دێ زابێلا دامەزرا. دامەزراندنی شارەکە لە میانەی ناکۆکیی ئیسپانیا و پورتوگال لەسەر ناوچەی پلاتین وەک جووڵەیەکی ستراتیژی وا بوو. ھەروەھا، لە ساڵی ١٨٠٧ لەژێر حوکمی بریتانیادا بوو، بەڵام لە کۆتاییدا شارەکە لەلایەن کریۆلۆسی ئیسپانییەوە دەستی بەسەردا گیرایەوە. مۆنتیڤیدیۆ بنکەی بارەگای ئیداریی مێرکۆسوور و ئەلادی، کوتلە بازرگانییە پێشەنگەکانی ئەمریکای لاتینە_پێگەیەک کە لەگەڵ ڕۆڵی برۆکسلی ئەورووپا بەراورد دەکرێت.^[٨]

ڕاپۆرتی مێرسەر لە ساڵی ٢٠١٩ لەسەر کوالیتیی ژیان، مۆنتیڤیدیۆی لە پلەی یەکەم دانا لە ئەمریکای لاتین، پلەیەک کە شارەکە بەبەردەوامی لە ساڵی ٢٠٠٥ەوە ھەڵگرییەتی. لە ساڵی ٢٠١٠، مۆنتیڤیدیۆ نۆزدەیەمین گەورەترین ئابووریی ھەبوو لەنێوان شارەکانی کیشوەرەکە و، نۆیەمین داھاتبەدەستھێنەری گەورە بوو لە نێوان شارە سەرەکییەکاندا. لە ساڵی ٢٠٢٠دا، تێکڕای بەرھەمی ناوخۆیییەکەی بە ٤٩٫٧ ملیار دۆلار خەمڵێنراوە و، ئەمەش ٢٨٫٣٨٥ دۆلار دەکات بۆ ھەر تاکێک.^[٩]

لە ساڵی ٢٠١٨دا، وەک شارێکی بێتای جیھانی دەستنیشان کرا و چووە ڕیزبەندی ھەشتەم لە ئەمریکای لاتین و ٨٤ەمین لە جیھاندا.^[١٠] مۆنتیڤیدیۆ لە یەکەم جامی جیھانیی فیفا لە ساڵی ١٩٣٠ میوانداریی ھەموو یارییەکانی کرد. ئەم شارە وەک «شوێنێکی پڕجۆشوخرۆشی ھەمەڕەنگی خاون ژیانێکی کولتووریی دەوڵەمەند»^[١١]و «ناوەندێکی تەکنەلۆجیای گەشەسەندوو و کلتوورێکی کارسازی»، پلەی ھەشتەمی لە ئەمریکای لاتینی لە نوانەی جیھانیی شارە شوێنمەبەستەکانی ماستەرکارد لە ساڵی ٢٠١٣ بەدەست ھێنا.^[١٢] ئەم شارە ناوەندی بازرگانی و خوێندنی باڵا و بەندەری سەرەکییە لە ئوروگوای. ھەروەھا، مۆنتیڤیدیۆ ناوەندی داراییی ئوروگوایە و کۆڵەکەی کولتووریی ناوچەیەکی گەورەشارییە کە ژمارەی دانیشتووانەکەی نزیکەی ٢ ملیۆنە.

ڕیشەناسیی ناوەکەی

چەند لێکدانەوەیەک دەربارەی وشەی مۆنتیڤیدیۆ ھەیە. ھەمووان کۆکن لەسەر ئەوەی کە «مۆنتی» ئاماژە بە سێرۆ دێ مۆنتیڤیدیۆ دەکات: ئەو گردەی کە لە بەرامبەر کەنداوی مۆنتیڤیدیۆ ھەڵکەوتووە، بەڵام دەربارەی ڕیشەی وشەی «ڤیدیۆ» ناکۆکی ھەیە.

مۆنتی ڤیدی یو (واتە «چیایەکم دیوە») بەربڵاوترین گومانە، بەڵام لەلایەن زۆرینەی شارەزایانەوە ڕەت کراوەتەوە، کە بە ئەگەرێکی لاوازی دەزانن چونکە تێکەڵەیەک لە زارەکانی تێدایە.

مێژوو

مێژووی سەرەتایی

پورتوگال لە نێوان ساڵانی ١٦٨٠ و ١٦٨٣ شاری کۆلۆنیا دۆ ساکرامێنتۆی لە ناوچەی بەرانبەر کەنداو لە بۆینس ئایرس دامەزراند. ئیسپانییەکان تا ساڵی ١٧٢٣ ھیچ بەرەنگارییەکی ئەم شارەیان نەکرد. لە ٢٢ی تشرینی دووەمی ١٧٢٣، فیڵد مارشاڵی پورتوگال مانوێل دوو فریتاس دا فۆنسکا قەڵای مۆنتیڤیو-ی بنیاد نا.

شاندێکی ئیسپانی لە بۆینس ئایرسەوە نێرران کە لەلایەن حاکمە ئیسپانییەکەی شارەکە بە ناوی بروونۆ مۆریسیۆ دێ زابێلا-وە ڕێک خرابوون. لە ٢٢ی کانوونی دووەمی ١٧٢٤، ئیسپانییەکان پورتوگالییەکانیان ناچار کرد ناوچەکە جێ بھێڵن و خۆیان دەستیان بە نیشتەجێبوون لە شارەکەدا کرد؛ ئیسپانییەکان ئەم ھەڵمەتەیان بە نیشتەجێکردنی شەش خێزان کە لە بۆینس ئایرسەوە ھاتبوون، دەست پێ کرد. دواتر، خێزانانێکی دیکەش لە دوورگەکانی کەنارییەوە ھاتنە نێو شارەکەوە. یەکێک لە نیشتەجێبووە سەرەتایییەکان کەسێکی بەرجەستەی بە ناوی جۆرج بوورگێس بوو. ^[١٣]

چەند ساڵێک دوای دامەزراندنی، مۆنتیڤیدۆ بوو بە شاری سەرەکیی ناوچەی باکوری ڕیۆ دی لا پلاتا و ڕۆژهەڵاتی ڕووباری ئۆرۆگوای، لەگەڵ بۆینس ئایرس بۆ باڵادەستی لە بازرگانیی دەریاییدا کێبڕکێی دەکرد.^[١٤] گرنگیی مۆنتیڤیدۆ وەک بەندەری سەرەکیی بریشاییی ڕیۆ دی لا پلاتا وای لێ کرد لە بۆنە جیاوازەکاندا ڕووبەڕووی شاری بۆینس ئایرێس ببێتەوە، لەم نێوەندەشدا چەند جارێک دەستی بەسەردا گیرا بۆ ئەوەی وەک بنکەیەک بۆ بەرگریکردن لە پارێزگای ڕۆژهەڵاتی بریشایییەکە دژ بە داگیرکارییەکانی پورتوگال بەکار بهێنرێت.

سەرچاوەکان

1. Tzfadia، Erez (2005). «Local autonomy and immigration: Mayoral policy-making in peripheral towns in Israel». Space and Polity. 9 (2): 167–184. doi:١٠.١٠٨٠/١٣٥٦٢٥٧٠٥٠٠٣٠٥٠٥٢. ISSN ١٣٥٦-٢٥٧٦. S2CID ١٤٣٦٣٨٧٥١. {{cite journal}}: نرخی |doi= بپشکنە (یارمەتی); نرخی |issn= بپشکنە (یارمەتی); نرخی |s2cid= بپشکنە (یارمەتی)
2. «Links: http://puu.sh/7ciGR.jpg + http://puu.sh/7ciHv.jpg + http://puu.sh/7ciIo.jpg». لە ٢٧ی شوباتی ٢٠١٤ ھێنراوە. {{cite web}}: بەستەری دەرەکی لە |سەردێڕ= (یارمەتی)
3. Alike measurement applied to the conurbated area plus the ١٩٣٫٤ square kilometer (٧٤٫٧ sq mi) of the city proper.
4. «Censos 1852 - 2011/Población en el País, según departamento». INE. لە ٥ی تەممووزی ٢٠٢٠ ھێنراوە.
5. «MONTEVIDEO TRAVEL GUIDE». Fodor'sTravel. لە ١٦ی شوباتی ٢٠١٤ ھێنراوە.
6. «Sub-national HDI - Subnational HDI - Global Data Lab». globaldatalab.org.
7. Pisciottano Rodr�guez، C.S.، ed. (2012-11-26). Pediatrics Endocrinology Latinoamerican Society (SLEP). S. Karger AG. ژپنک ٩٧٨-٣-٣١٨-٠٢٢٧٦-٦. {{cite book}}: replacement character لە |editor-last= لە 17 (یارمەتی); نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
8. «Figure S2: Google Earth map of Cape Otway 2015 koala collection». dx.doi.org. لە ٢٠ی تشرینی دووەمی ٢٠٢١ ھێنراوە.
9. Giere، Ronald N. (2001). Argumentation. 15 (1): 21–33. doi:١٠.١٠٢٣/a:١٠٠٧٨٨٠٠١٠٩٧٥. ISSN ٠٩٢٠-٤٢٧X http://dx.doi.org/10.1023/a:1007880010975. {{cite journal}}: نرخی |doi= بپشکنە (یارمەتی); نرخی |issn= بپشکنە (یارمەتی); پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)
10. BOLCAEN، JULIE (2017-09-22)، «PET for Therapy Response Assessment in Glioblastoma»، Glioblastoma، Codon Publications، pp. 175–195، لە 2021-11-26 ھێنراوە {{citation}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی)
11. Danny.، Palmerlee, (2004). South America on a shoestring. Lonely Planet. ژپنک ١-٧٤١٠٤-١٦٣-٥. OCLC ٥٤٩٠٣٠٤٦. {{cite book}}: نرخی |oclc= بپشکنە (یارمەتی); نرخی |ژپنک= بپشکنە: invalid form (یارمەتی)ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر) ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ناوە فرەکان: authors list (بەستەر)
12. «Representation Forms of Cities in New Media: An Analysis of Websites Belonging to the First 10 Cities in the 2013 Mastercard Destination Cities Index (Betul Onay Dogan)»، Contextual Approaches in Communication، Peter Lang، لە 2021-11-26 ھێنراوە {{citation}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)
13. Bayón، Fernando (2009-06-30). «El futuro es el terrorista más buscado. La postmodernidad y el fin del desprecio a la filosofía de la historia». Isegoría. 0 (40): 29–47. doi:١٠.٣٩٨٩/isegoria.٢٠٠٩.i٤٠.٦٤٤. ISSN ١٩٨٨-٨٣٧٦. {{cite journal}}: نرخی |doi= بپشکنە (یارمەتی); نرخی |issn= بپشکنە (یارمەتی); نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
14. «Appendix A: Search engines statistics»، Google and the Digital Divide، Elsevier، pp. 181–182، 2010، لە 2022-08-14 ھێنراوە {{citation}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)

• دەروازەی ئوروگوای
• دەروازەی جوگرافیا

کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە مۆنتیڤیدیۆ تێدایە.