قەزای جوولفە

قەزای جوولفە (بە ئازەربایجانی: Culfa rayonu) یەکێکە لە ٧ قەزای کۆماری خۆسەری نەخچیڤانی ئازەربایجان.. ئەم قەزایە ھاوسنوورە لەگەڵ قەزاکانی ئۆردوباد، بابەک، شەھبوز، ھەروەھا لەگەڵ پارێزگای سیونیکی ئەرمینیا و پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژھەڵاتی ئێران. پایتەخت و گەورەترین شاری جوولفە. تا ساڵی ٢٠٢٠ ژمارەی دانیشتووانی قەزاکە ٤٧ ھەزار کەس بووە^[١]

قەزای جوولفە
بە ئازەربایجانی: Culfa rayonu
دامەزران	٨ی ئابی ١٩٣٠
ناو بە زمانی فەرمی	Culfa rayonu
وڵات	ئازەربایجان
پایتەخت	جوولفە، ئازەربایجان
دابەشکاریی کارگێڕی	کۆماری خۆسەری نەخچیڤان، کۆماری سۆسیالیستی سۆڤیەتی خۆسەری نەخچیڤان
پۆتانی شوێن
دانیشتووان	٤٧٬٠٠٠
بەرزی لە ئاستی دەریا	١٬٢٩٠ مەتر
ڕووبەر	١٬٠٠٠ کیلۆمەتر چوارگۆشە
کۆدی پۆستە	7200
وێبگە	http://culfa-ih.nakhchivan.az/
کۆدی تەلەفۆن	36 546
کۆدی تابلۆی ئۆتۆمۆبیل	72
لە ویکیدراوە دەستکاریی زانیارییەکان بکە

مێژوو

لە ساڵی ١٩٣٠ دامەزراوە و سەرەتا ناوی ئابراگونۆس بوو، لە ساڵی ١٩٥٠ەوە ناوی قەزای جوولفەیە.^[٢] ناوەکان، جۆلفە/جولفە بۆ چەند ناوچەیەکی دراوسێی ئێرانیش بەکاردێت.

لە ٢٨ی تشرینی دووەمی ٢٠١٤ بە فەرمانی سەرۆکی کۆماری ئازەربایجان، گوندەکانی نەھاجیر و گۆینووک لە ناحیەی جوولفا لابران و خراونەتە سەر خاکی قەزای بابەک.^[٣]

جوگرافیا

ئەم قەزایە لە باکووری ڕۆژھەڵاتەوە ھاوسنوورە لەگەڵ ئەرمینیا، لە باشوورەوە لەگەڵ ئێران ھاوسنوورە. ناحیەی جولفە لە ڕۆژھەڵاتی شاری نەخچیڤانەوەیە. چیای دامیرلیداغ (٣٣٦٨ م) بەرزترین خاڵی قەزاکەیە. ھاوینی قەزاکە گەرم و وشکە، بەڵام زستان ساردە. تێکڕای پلەی گەرمی لە مانگی یەکدا لە نێوان -١٠ بۆ -٣ پلەی سەدییە، لە مانگی تەممووزدا لە نێوان +١٩ بۆ +٢٨ پلەی سەدییە. بڕی بارانبارینی ساڵانە ٢٠٠–٦٠٠ ملم. ڕووبارەکانی ئەلینجە و گەردەڕە و ڕووباری ئاراس (بەدرێژایی سنووری ئێران) بەناو خاکی قەزاکەدا تێدەپەڕن. لە شاخەکاندا مەسیفی دارستان ھەیە کە دارەکانی وەک دار بلوط و ھێشوو و ھۆڕنبیم تێیدا گەشە دەکەن. گیانلەبەران بە ئاژەڵەکانی وەک گورگ، ڕێوی و کەروێشک نوێنەرایەتی دەکرێن.^[٤]

دانیشتووان

بە بەراورد لەگەڵ ساڵی ١٩٨٠، لە سەرەتای ساڵی ٢٠٠٥ ژمارەی دانیشتووانی قەزاکە بە نزیکەی ١٣ ھەزار و ١٧٧ کەس زیادی کردووە یان ٥٢٫٤٪. بە تێکڕا چڕی لە ھەر ١ کیلۆمەتر دووجایەکدا ٣٩ کەسە. شارۆچکە گەورەکانی بریتین لە شاری جولفە و گوندەکانی یایجی، ئەبراگونۆس و بانەیار.^[٢] بەپێی لیژنەی ئاماری دەوڵەت، تا ساڵی ٢٠١٨، ژمارەی دانیشتووانی شارەکە ٤٦ ھەزار و ٤٠٠ کەس تۆمارکردووە، کە بە ڕێژەی ١٠ ھەزار کەس زیادی کردووە (نزیکەی لەسەدا ٢٧٫٤) لەکاتێکدا لە ساڵی ٢٠٠٠دا ٣٦ ھەزار و ٤٠٠ کەس بووە.^[٥] ٢٣٬٣٠٠ لە کۆی دانیشتووان پیاون، ٢٣٬١٠٠ ژن.^[٦] زیاتر لە سەدا ٢٥٬٤ی دانیشتووان (نزیکەی ١١٬٨٠٠ کەس) لە گەنجان و ھەرزەکارانی تەمەن ١٤–٢٩ ساڵ پێکدێن.^[٧]

ژمارەی دانیشتووانی قەزاکە بەپێی ساڵ (لە سەرەتای ساڵدا ھەزار کەس)^[٥]

ھەرێم	٢٠٠٠	٢٠٠١	٢٠٠٢	٢٠٠٣	٢٠٠٤	٢٠٠٥	٢٠٠٦	٢٠٠٧	٢٠٠٨	٢٠٠٩	٢٠١٠	٢٠١١	٢٠١٢	٢٠١٣	٢٠١٤	٢٠١٥	٢٠١٦	٢٠١٧	٢٠١٨
ناوچەی جوولفە	٣٦٬٤	٣٧٬٠	٣٧٬٥	٣٨٬٠	٣٨٬٣	٣٨٬٨	٣٩٬٣	٣٩٬٧	٤٠٬٤	٤١٬٠	٤١٬٦	٤٢٬٦	٤٣٬٥	٤٤٬٥	٤٥٬٥	٤٥٬١	٤٥٬٦	٤٦٬١	٤٦٬٤
ژمارەی دانیشتووانی شار	١٠٬٣	١٠٬٦	١٠٬٨	١٠٬٧	١٠٬٨	١١٬١	١١٬١	١١٬٢	١١٬٦	١١٬٧	١١٬٩	١٢٬٣	١٢٬٥	١٢٬٧	١٢٬٩	١٣٬٠	١٣٬١	١٣٬٢	١٣٬٣
دانیشتوانی گوندنشینەکان	٢٦٬١	٢٦٬٤	٢٦٬٧	٢٧٬٣	٢٧٬٥	٢٧٬٧	٢٨٬٢	٢٨٬٥	٢٨٬٨	٢٩٬٣	٢٩٬٧	٣٠٬٣	٣١٬٠	٣١٬٨	٣٢٬٦	٣٢٬١	٣٢٬٥	٣٢٬٩	٣٣٬١

میراتی فەرھەنگی

لە کەناری ڕووباری ئاراز پاشماوەی پێکھاتەکانی سەر بە شارۆچکەی جوغای سەدەی ناوەڕاستی ئەرمەنییەکان ھەیە کە بە جوولفەی کۆن ناسراوە. شوێنەوارە بنەڕەتییەکەی، گۆڕستانێکە کە نزیکەی ٤٠٠٠ نیشاندەری گۆڕی تێدایە، لە ساڵی ٢٠٠٦دا بە تەواوی وێران بووە. پێدەچێت وێرانەکانی کاروانسەرای سەدەی ١٣ - یەکێکە لە گەورەترینەکان لەسەر خاکی ئازەربایجان، و وێرانەکانی پردێک کە مێژووەکەی بۆ نووسراوە تا سەرەتای سەدەی ١٤، بە فەرمانی نەخچیڤان خان خاکیم زیائەددین دروست کراوە. گۆڕستانی بچووکی گوڵستان (سەدەی ١٣) لە نزیک گوندی گوڵوستان ھەیە و گۆڕستانی زیاتر لە نزیک گوندی دارکوند ھەیە (بە تایبەتی گۆڕستانی تاوەر (سەدەی پازدەھەم) بە باشی پارێزراوە). سەدەی ١٣) و ژمارەیەک شوێنەوار و وێرانە دێرینەکانی تر.^[٨]

سەرچاوەکان

1. «Population of Azerbaijan». stat.gov.az. State Statistics Committee. لە ٢٢ی شوباتی ٢٠٢١ ھێنراوە.
2. ANAS، Azerbaijan National Academy of Sciences (٢٠٠٥). Nakhchivan Encyclopedia. Vol. I. Baku: ANAS. لاپەڕە ١١٤. ژپنک ٥-٨٠٦٦-١٤٦٨-٩.
3. «Milli Meclis». meclis.gov.az.
4. «Julfa». discoverazerbaijan.az. لە ڕەسەنەکە لە ٢ی ئەیلوولی ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٣ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
5. «Political division, population size and structure: Population by towns and regions of the Republic of Azerbaijan». The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan (بە ئینگلیزی). لە ١٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٨ ھێنراوە.
6. «Political division, population size and structure: Population by sex, towns and regions, urban settlements of the Republic of Azerbaijan at the beginning of the 2018». The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan (بە ئینگلیزی). لە ١٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٨ ھێنراوە.
7. «Political division, population size and structure: Population at age 14-29 by towns and regions of the Republic of Azerbaijan at the beginning of the 2018». The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan (بە ئینگلیزی). لە ١٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٨ ھێنراوە.
8. «Nakhchivan Autonomous Republic». nakhchivan.preslib.az.