جێندەر

جێندەر یان جۆری کۆمەڵایەتی چەند جۆرێک لە ھەڵسوکەوتی پەیوەندیدارە لەنێوان نێر و مێ یان جۆرەکانی تر؛ کە پەیوەندیدارە بە جێندەر بەپێی پێکھاتەی کۆمەڵایەتی یان ناسنامەی جێندەری^[1][2][3] جێندەر وشەیەکی کۆمەڵایەتییە کە بەکاردێت بۆ باسکردن لە چۆنییەتی دەربڕینی تایبەتمەندی پیاوانە (ئەو تایبەتمەندییانەی کە زۆربەی خەڵک وەک پیاو بیری لێدەکەنەوە) یان مێینەیی (ئەو تایبەتمەندییانەی زۆربەی خەڵک وەک مێینە بیری لێدەکەنەوە) بەکاردێت. جێندەر جیاوازە لە زایەند. کەسێک دەتوانێت ناسنامەی ڕەگەزی خۆی بگۆڕێت بۆ ئەوەی کە پێی وایە باشترین گونجاوە بۆی. کەسێک کە خۆی لەگەڵ نە نێر و مێدا نەناسێنێت، بە نێرەمووک دادەنرێت. کەسی ڕەگەزگۆڕاو کەسێکە کە جێندەرەکەی جیاوازە لە ڕەگەزەکەی (ڕەگەزی نێری بەڵام تایبەتمەندی مێی تێدایە، یان بە پێچەوانەوە).

دوو ھێمای ڕەگەزی، شینەکە بۆ نێر و سوورەکە بۆ مێ

نموونە کەسێک جێندەری لەدایکبوونی کچە و ناسنامە جێندەرییەکەشی کچە ئەوە ئەوکاتە جێندەری مێینەی ھەیە،^[4] و کەسێکیش جێندەری لەدایکبوونی کوڕە و ناسنامە جێندەرییەکەشی لەگەل جێندەری لەدایکبوون یەک دەگرێتەوە ئەوە ئەوکاتە جێندەری نێرینەی ھەیە^[4] ھەرچۆنێک بێت جێندەری کەسێک بەتەنھا بە پشت بەستن بە کۆئەندامێک یان رووخسار دیاری ناکرێت، دیاریکردنی جێندەر بەشێوەی زانستی پەیوەندیدارە بە شیکاریکردنی ناسنامەی جێندەری و دەربڕینی جێندەری.^{[4][5][6][7][8][9][10][11][12][13][14][15]}

سەرەتای چەمک

چەمکی ڕەگەز (الجنوسە) لە ھەشتاکانی سەدەی بیستەمدا وەک زاراوەیەکی دیار دەرکەوت کە لە فەرھەنگی بزووتنەوە فێمینیزمەکاندا بەکاردەھێنرا، لە ئەمریکای باکوور و پاشان ئەورووپای ڕۆژاوا لە ساڵی ١٩٨٨ دەرکەوت.

پەیوەندی بە ئابوورییەوە

پەیوەندییەکی بەھێز لە نێوان ڕەگەز و ئابووری ھەیە کە کۆمەڵگەیەکی ڕەگەزی پێویستە ھەلی خوێندنی یەکسان ھەبێت بۆ ژن و پیاو،^[16][17] ئەوەی لە ھەلی کار و مووچەی یەکسانەوە دێتە پێشەوە، و پرسیارێک ھەیە سەبارەت بە چارەنووسی ئەو ڕێژە زۆرەی مێینە بە بەراورد بە پیاوان لە ھەموو وڵاتێکدا، بە تایبەتی وڵاتانی جیھانی سێیەم؛ و ڕادەی ئەو زیانە ئابووریانەی کە لە ئەنجامی دوورخستنەوەی ڕۆڵی ژنان لە یەکگرتنی چالاکییەکانی کاردا و ئەو زیانانەی کە بۆ وڵاتان و کۆمەڵگاکان ھەڵی دەگرێت، بۆ نموونە لە دۆخی عێراقدا، کە ڕێژەی سەدی مێینەکان لە وڵاتەکەدا لە ٥٠٪ تێدەپەڕێنێت بابەتەکە پرسیار لەسەر ڕادەی کاریگەرییە ئابوورییەکان دەوروژێنێت ئەگەر ئەم ڕێژەیە لە کۆمەڵگا پشتگوێ بخرێت، بەتایبەتی ئەگەر دەرکەوت ژمارەی لەدایکبوونی مێینە لە نێرەکان زیاتر بێت.

جۆرەکانی ناسنامەی جێدەر

• کێ ناسنامەی کۆمەڵایەتی و بایۆلۆژی ھاوتایە (بە ئینگلیزی: cisgender).
• دوو ناسنامەی کۆمەڵایەتی (دووڕەگەز) (بە ئینگلیزی: bigender) ناسنامەکانیان لە نێوان ژن و پیاودا دەگۆڕێت.
• بەبێ ناسنامەی کۆمەڵایەتی (بێ ڕەگەز) (بە ئینگلیزی: non-binary) ناسنامەیان لە دەرەوەی بازنەی ژن و پیاوە. بەزۆری لە کاتی باسکردنیاندا بە دەستەواژەی گرووپ یان کۆمەڵە بەکاردەھێنرێت.

سەرچاوەکان

1. «The Nature of Gender» (PDF). Demography. 31 (4): 561–573. November 1994. doi:10.2307/2061790. JSTOR 2061790. PMID 7890091. S2CID 38476067. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٢ی ئەیلوولی ٢٠١٧ ئەرشیڤ کراوە. لە 5 December 2016 ھێنراوە. {{cite journal}}: زیاتر لە یەک دانە لە |ناونیشانی ئەرشیڤ= و |archive-url= دیاری کراوە (یارمەتی); نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)
2. «The Inexorable Rise of Gender and the Decline of Sex: Social Change in Academic Titles, 1945–2001» (PDF). Archives of Sexual Behavior. 33 (2): 87–96. April 2004. CiteSeerX 10.1.1.359.9143. doi:10.1023/B:ASEB.0000014323.56281.0d. PMID 15146141. S2CID 7005542. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ١٥ی حوزەیرانی ٢٠١٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٤ی نیسانی ٢٠٢١ ھێنراوە. {{cite journal}}: زیاتر لە یەک دانە لە |ناونیشانی ئەرشیڤ= و |archive-url= دیاری کراوە (یارمەتی)
3. «What do we mean by "sex" and "gender"?». World Health Organization. لە ڕەسەنەکە لە ٣٠ی کانوونی دووەمی ٢٠١٧ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٦ی تشرینی دووەمی ٢٠١٥ ھێنراوە.
4. Sexual Orientation and Gender Expression in Social Work Practice, edited by Deana F. Morrow and Lori Messinger (2006, ISBN 0231501862), p. 8: "Gender identity refers to an individual's personal sense of identity as masculine or feminine, or some combination thereof."
5. Campaign، Human Rights. «Sexual Orientation and Gender Identity Definitions».
6. «Guidelines for Psychological Practice With Transgender and Gender Nonconforming People» (PDF). American Psychologist. 70 (9): 861. December 2015. doi:10.1037/a0039906. PMID 26653312.
7. Transgender and Gender Nonconforming Health and Aging. Springer. 17 October 2018. p. 3. ISBN 978-3-319-95031-0. The government, society, healthcare and school systems, and the child's parents have traditionally assumed that all children with a female sex assigned at birth will grow up to be women and all children with a male sex assigned at birth will grow up to be men. It has been assumed that people are cisgender, in other words, that people's sex assigned at birth was automatically identical to their gender identity - which is their personal felt experience of gender, of being male, female, a combination of male and female, or a unique blend of those genders. It was also assumed that gender was binary and that there are only two ways to experience gender either as a girl/woman or as a boy/man. {{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
8. Shaw, Alison; Ardener, Shirley (2005). Changing sex and bending gender, p. 21. Berghahn Books, ISBN 978-1-84545-099-1
9. Oxford Textbook of Palliative Social Work. Oxford University Press. 2011. p. 380. ISBN 978-0-19-983827-1. لە December 1, 2016 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە April 12, 2016 ھێنراوە. Transgender is an umbrella term for people whose gender identity and/or gender expression differs from the sex they were assigned at birth (Gay and Lesbian Alliance Against Defamation [GLAAD], 2007). {{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |archive-date= (یارمەتی)
10. Encyclopedia of Social Deviance. Sage Publications. 2014. p. 740. ISBN 978-1-4833-6469-8. لە December 1, 2016 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە April 12, 2016 ھێنراوە. Transgender is an umbrella term for people whose gender identities, gender expressions, and/or behaviors are different from those culturally associated with the sex to which they were assigned at birth. {{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |archive-date= (یارمەتی)
11. Marla Berg-Weger (2016). Social Work and Social Welfare: An Invitation. Routledge. p. 229. ISBN 978-1-317-59202-0. لە December 1, 2016 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە April 12, 2016 ھێنراوە. Transgender: An umbrella term that describes people whose gender identity or gender expression differs from expectations associated with the sex assigned to them at birth. {{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |archive-date= (یارمەتی)
12. Reiner WG (2002). «Gender identity and sex assignment: a reappraisal for the 21st century». Adv. Exp. Med. Biol. Advances in Experimental Medicine and Biology. 511: 175–89, discussion 189–97. doi:10.1007/978-1-4615-0621-8_11. ISBN 978-1-4613-5162-7. PMID 12575762.
13. Harrington، Lee (May 2016). Traversing Gender: Understanding Transgender Realities. Mystic Productions Press. pp. 50, 56. ISBN 978-1-942733-83-6. لە 2016-12-21 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە.
14. Serano، Julia (October 2013). Excluded: Making Feminist and Queer Movements More Inclusive. Seal Press. p. 301. ISBN 978-1-58005-504-8. لە 2016-12-21 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە.
15. Shaw, Alison; Ardener, Shirley (2005). Changing sex and bending gender, p. 21. Berghahn Books, ISBN 978-1-84545-099-1
16. «United Nations: Gender equality and women's empowerment». United Nations Sustainable Development (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). لە ٢٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
17. «الإنصاف فی الأجور». www.ilo.org (بە عەرەبی). ١٨ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٣. لە ٢٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.

• دەروازەی ژن
• دەروازەی کۆمەڵگا
• دەروازەی ترانسجێندەر
• دەروازەی لێکۆڵێنەوەی جێندەری
• دەروازەی سێکسناسی

کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە جێندەر تێدایە.