ئەرمەنییەکان

خەڵکی ئەرمەنی یان ئەرمەنییەکان (بە ئەرمەنی: հայեր) نەتەوەیەکی نیشتەجێ لە بەرزایییەکانی ئەرمەنستان، لە ڕۆژاوای ئاسیان. ژمارەی ئەرمەنییەکان لە جیھاندا لە شەش تا ھەشت ملیۆن کەس لە سەرانسەری جیھاندایە و گەلێکن کە میراتێکی کولتووری کۆنیان ھەیە.^{[26][27][28][29][30][31]}

ئەرمەنییەکان
Հայեր

ژمارەی سەرجەمی دانیشتووان
نز. ٧[1]–١٠ ملیۆن کەس[2]
ناوچەکان بە ژمارەی دانیشتووانی بەرچاو
ئەرمەنستان     ٢٫٩٦١٫٥١٤[3][4]
ڕووسیا	١٫١٨٢٫٣٨٨[5]–٢٫٩٠٠٫٠٠٠[6]
ویلایەتە یەکگرتووەکان	١٫٠٠٠٫٣٦٦[7]–١٫٥٠٠٫٠٠٠[8]
فەڕەنسا	٢٥٠٫٠٠٠[9]–٧٥٠٫٠٠٠[10]
گورجستان  •  ئابخازیا[note 1]	١٦٨٫١٩١[11] ٤١٫٨٦٤[12]
ئازەربایجان  •  کۆماری ئارتساخ[note 2]	١٤٦٫٥٧٣[13]
لوبنان	١٥٠٫٠٠٠[14]
ئێران	١٢٠٫٠٠٠[15]
ئەڵمانیا	٩٠٫٠٠٠–١١٠٫٠٠٠[16]
سووریا[note 3]	١٠٠٫٠٠٠[17]
ئوکراینا	١٠٠٫٠٠٠[18]
بەڕازیل	١٠٠٫٠٠٠[19][20]
یۆنان	٨٠٫٠٠٠[21]
ئەرژەنتین	٧٠٫٠٠٠[22]
تورکیا	٦٠٫٠٠٠[23]
کەنەدا	٥٥٫٧٤٠[24]
پۆڵەندا	٥٠٫٠٠٠[25]
زمانەکان
ئەرمەنی
ئایین
† مەسیحییەت
گرووپە ڕەگەزییە پێوەندیدارەکان
ھەمشین، Cherkesogai, Hayhurum, ئەرمەنی-تات, Hidden Armenians

ئەرمەنییەکان دانیشتووانی سەرەکی ئەرمەنستان و ئارتساخی سەربەخۆی دیفاکتۆ پێکدەھێنن. کۆچێکی بەرفراوان ھەیە کە نزیکەی ٥ ملیۆن کەسن کە بە ڕەچەڵەک تەواو یان بەشێکیان ئەرمەنییە و لە دەرەوەی ئەرمەنستان دەژین. ئەمڕۆ زۆرترین ژمارەی دانیشتووانی ئەرمەنەکان لە ڕووسیا، ئەمریکا، فەڕەنسا، گورجستان، ئەڵمانیا، ئۆکرانیا، لوبنان، بەڕازیل و سووریایە. جگە لە تورکیا و ئێران و یەکێتیی سۆڤیەتی پێشوو، کۆچی ئەرمەنی لە ئێستادا بە شێوەیەکی سەرەکی دەرئەنجامی کۆمەڵکووژی ئەرمەنەکانە.^[32]

ئایین

زۆربەی ئەرمەنییەکان سەر بە کڵێسای ئۆرتۆدۆکسی ئەرمەنستانن، کە کڵێسایەکی نا چلسیدۆنییە، کە ھاوکات کۆنترین کڵێسای نیشتمانییە لە جیھاندا. ئایینی کریستیان لە ئەرمەنستان دوای ماوەیەکی کەم لە خاچدانی عیسا دەستی بە بڵاوبوونەوە کرد، ئەمەش بەھۆی ھەوڵی دوو لە نێردراوانی ئەو بوو، سانت تادیۆس و سانت بارتۆلۆمیۆ. لە سەرەتای سەدەی چوارەمدا شانشینی ئەرمەنستان بووە یەکەم وڵات کە ئایینی کریستیانی وەک ئایینی وڵات وەرگرتووە. کڵێسای ئەرمەنی ڕێوڕەسمی تایبەتی خۆی ھەیە کە لە شارستانیەت و کۆمەڵگەی ئەرمەنییەوە سەرچاوەی گرتووە و کڵێسای ئەرمەنیش ڕۆڵێکی بەرچاوی لە پاراستنی کولتوور و ناسنامەی ئەرمەنیدا ھەبووە.^[33][34][35]

زمانی ئەرمەنی

وتاری سەرەکی: زمانی ئەرمەنی

██ زمانی فەرمی کە زۆرینە قسەی پێدەکەن ██ زمانی بە کەمینە ناسراو ██ ژمارەیەکی بەرچاو لە وتەبێژەکان

زمانی ئەرمەنی زمانێکی ھیندووئەورووپییە کە ئەرمەنییەکان قسەی پێدەکەن. ئەرمەنی زمانی فەرمیی کۆماری ئەرمەنستان و ناوچەی ناگۆرنۆ-قەرەباغە. زمانی ئەرمەنی بە ئەلفوبێی ئەرمەنی دەنووسرێت.^[36] زمانی ئەرمەنی دوو شێوەی چەمکی و نووسراوی ھەیە: ئەرمەنی ڕۆژھەڵات، کە ئەمڕۆ بە شێوەیەکی سەرەکی لە ئەرمەنستان، ئارتساخ، ئێران و کۆمارەکانی پێشووی سۆڤییەت قسەی پێدەکرێت. و ئەرمەنی ڕۆژاوا، کە لە ئەرمەنستانی ڕۆژاوایی مێژووییدا و دوای کۆمەڵکوژی ئەرمەنەکان، بە پلەی یەکەم لە کۆچی ئەرمەنستاندا بەکارھاتووە. ئەلفوبێی ناوازەی ئەرمەنی لە ساڵی ٤٠٥ی زایینی لەلایەن مەسرۆپ مەشدۆتسەوە داھێنراوە.^{[37][38][39][40][41]}

ئەمانەش ببینە

• زمانی ئەرمەنی

تێبنییەکان

1. داڕێژە:Abkhazia-note
2. The Republic of Artsakh is de facto independent and mainly integrated into Armenia, however, it is internationally recognized as de jure part of Azerbaijan.
3. The number of Syrian Armenians is estimated to be far lower due to the Syrian Civil War, as these are pre-war figures. Many fled to Lebanon, Armenia, and the West respectively.

سەرچاوەکان

1. different sources:

   • Peace and Security in the Postmodern World: The OSCE and Conflict Resolution. Routledge. 24 January 2007. p. 182. ISBN 978-1-134-14571-3. The nearly 3 million Armenians in Armenia (and 3–4 million in the Armenian Diaspora worldwide) "perceive" the nearly 8 million Azerbaijanis in Azerbaijan as "Turks." {{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
   • Ethnicity and Family Therapy, Third Edition (3 ed.). Guilford Press. 18 August 2005. p. 439. ISBN 978-1-60623-794-6. The impact of such a horror on a group who presently number approximately 6 million, worldwide, is incalculable. {{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
   • From Crisis to Stability in the Armenian Power Sector: Lessons Learned from Armenia's Energy Reform Experience (illustrated ed.). World Bank Publications. 1 January 2006. p. 18. ISBN 978-0-8213-6590-8. The country's estimated 3–6 million diaspora represent a major source of foreign direct investment in the country. {{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
   • The Everything Guide to the Middle East: Understand the people, the politics, and the culture of this conflicted region. Adams Media. 15 September 2011. p. 137. ISBN 978-1-4405-2912-2. Since the newly independent Republic of Armenia was declared in 1991, nearly 4 million of the world's 6 million Armenians have been living on the eastern edge of their Middle Eastern homeland. {{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
2. different sources:

   • Von Voss، Huberta (2007). Portraits of Hope: Armenians in the Contemporary World. New York: Berghahn Books. p. xxv. ISBN 978-1-84545-257-5. ...there are some 8 million Armenians in the world...
   • Freedman، Jeri (2008). The Armenian genocide. New York: Rosen Publishing Group. p. 52. ISBN 978-1-4042-1825-3. In contrast to its population of 3.2 million, approximately 8 million Armenians live in other countries of the world, including large communities in the America and Russia.
   • Guntram H. Herb, David H. Kaplan (2008). Nations and Nationalism: A Global Historical Overview: A Global Historical Overview. Santa Barbara, California: ABC-CLIO. p. 1705. ISBN 978-1-85109-908-5. A nation of some 8 million people, about 3 million of whom live in the newly independent post-Soviet state, Armenians are constantly battling not to lose their distinct culture, identity and the newly established statehood.
   • Robert A. Saunders, Vlad Struko (2010). Historical dictionary of the Russian Federation. Lanham, Maryland: Scarecrow Press. p. 50. ISBN 978-0-8108-5475-8.
   • Philander، S. George (2008). Encyclopedia of global warming and climate change. Los Angeles: SAGE. p. 77. ISBN 978-1-4129-5878-3. An estimated 60 percent of the total 8 million Armenians worldwide live outside the country...
   • Robert A. Saunders, Vlad Strukov (2010). Historical dictionary of the Russian Federation. Lanham, Maryland: Scarecrow Press. p. 51. ISBN 978-0-8108-7460-2. Worldwide, there are more than 8 million Armenians; 3.2 million reside in the Republic of Armenia.
3. հոկտեմբերի 12-21-ը Հայաստանի Հանրապետությունում անցկացված մարդահամարի արդյունքները (The results of the census conducted in October 2011 in the Republic of Armenia). pp 6-7. (بە ئەرمەنی)
4. Ministry of Culture of Armenia "The ethnic minorities in Armenia. Brief information" 10 October 2017 لە وەیبەک مەشین ئەرشیڤ کراوە.. As per the most recent census in 2011. "National minority".
5. «National makeup of the population of the Russian Federation (Национальный состав населения Российской Федерации)» (بە ڕووسی). Russian Federal State Statistics Service. لە ڕەسەنەکە لە ٢٣ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٥ی کانوونی دووەمی ٢٠١٣ ھێنراوە.
6. Robert A. Saunders, Vlad Struko (2010). Historical dictionary of the Russian Federation. Lanham, Maryland: Scarecrow Press. p. 50. ISBN 978-0-8108-5475-8.
7. Total ancestry categories tallied for people with one or more ancestry categories reported 2011 American Community Survey 1-Year Estimates. United States Census Bureau. لە 22 December 2012 ھێنراوە. {{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)
8. • «Barack Obama on the Importance of US-Armenia Relations». Armenian National Committee of America. ١٩ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٨. لە ڕەسەنەکە لە ١٧ی کانوونی دووەمی ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٤ی تەممووزی ٢٠١٢ ھێنراوە.
   • «Kim Kardashian Urges Support for Telethon». The Armenian Weekly. 20 May 2012. لە 24 July 2012 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی)
   • Milliken، Mary (12 October 2007). «Armenian-American clout buys genocide breakthrough». Reuters. لە ڕەسەنەکە لە ٥ی تشرینی دووەمی ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە 5 December 2012 ھێنراوە. {{cite news}}: زیاتر لە یەک دانە لە |ناونیشانی ئەرشیڤ= و |archive-url= دیاری کراوە (یارمەتی); زیاتر لە یەک دانە لە |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= و |archive-date= دیاری کراوە (یارمەتی); نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |بەستەری شکاو= چاوپۆشیی لێ کرا (یارمەتی)
9. Thon، Caroline (2012). Armenians in Hamburg: an ethnographic exploration into the relationship between diaspora and success. Berlin: LIT Verlag Münster. p. 25. ISBN 978-3-643-90226-9.
10. Taylor، Tony (2008). Denial: history betrayed. Carlton, Victoria: Melbourne University Pub. p. 4. ISBN 978-0-522-85482-4.
11. «National Statistics Office of Georgia» (PDF). لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ١٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٧ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٤ی ئایاری ٢٠١٦ ھێنراوە.
12. В Абхазии объявили данные переписи населения. Delfi (بە ڕووسی). 29 December 2011. لە 20 August 2013 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی) (According to the 2011 census).
13. Republic of Artsakh. «Population estimates of NKR as of 01.01.2013». لە ڕەسەنەکە لە ٢٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٠ی شوباتی ٢٠١٤ ھێنراوە.
14. Gibney، Matthew J. (2005). Immigration and asylum: from 1900 to the present. Santa Barbara, California: ABC-CLIO. p. 13. ISBN 978-1-57607-796-2.
15. Vardanyan، Tamara (٢١ی حوزەیرانی ٢٠٠٧). Իրանահայ համայնք. ճամպրուկային տրամադրություններ [The Iranian-Armenian community] (بە ئەرمەنی). Noravank Foundation. لە ٥ی کانوونی دووەمی ٢٠١٣ ھێنراوە.
16. Sargsyan، Babken (8 December 2012). «Գերմանիաիի հայ համայնքը [Armenian community of Germany]» (بە ئەرمەنی). لە 10 January 2015 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی)
17. «The Virtual Museum of Armenian Diaspora». Ministry of Diaspora of the Republic of Armenia. لە ڕەسەنەکە لە ١٩ی شوباتی ٢٠١٤ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٩ی شوباتی ٢٠١٤ ھێنراوە.
18. The distribution of the population by nationality and mother tongue، Kiev: State Statistics Committee of Ukraine، 2001، لە 5 January 2013 ھێنراوە {{citation}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)^{[بەستەری مردووی ھەمیشەیی]}
19. Comunidade armênia prospera no Brasil, mas não abandona luta pela memória do massacre. By Breno Salvador. O Globo, 24 April 2015
20. «Federal Senate of Brazil Recognizes Armenian Genocide». Armenian Weekly. 3 June 2015. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
21. Bedevyan، Astghik (18 January 2011). «Հունաստանի հայ համայնքը պատրաստվում է Հայաստանի նախագահի հետ հանդիպմանը [Armenian community of Greece preparing for the meeting with the Armenian president]» (بە ئەرمەنی). Radio Free Europe/Radio Liberty Armenian Service. لە 10 January 2015 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی)
22. Ayvazyan 2003, p. ١٠٠. sfn error: no target: CITEREFAyvazyan2003 (help)
23. «Foreign Ministry: 89,000 minorities live in Turkey». Today's Zaman. 15 December 2008. لە ڕەسەنەکە لە ٢٠ی ئایاری ٢٠١١ ئەرشیڤ کراوە. لە 5 January 2013 ھێنراوە. {{cite news}}: زیاتر لە یەک دانە لە |ناونیشانی ئەرشیڤ= و |archive-url= دیاری کراوە (یارمەتی); نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی)
24. Canada National Household Survey، Statistics Canada، 2011، لە 20 August 2013 ھێنراوە {{citation}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی). Of those, 31,075 reported single and 24,675 mixed Armenian ancestry.
25. «Narodowy Spis Powszechny 2011 (Polish Census of 2011)». Główny Urząd Statystyczny (Polish Central Statistical Office). 2011. لە ڕەسەنەکە لە ٢٠ی کانوونی دووەمی ٢٠١٥ ئەرشیڤ کراوە. لە 31 October 2015 ھێنراوە. {{cite news}}: زیاتر لە یەک دانە لە |ناونیشانی ئەرشیڤ= و |archive-url= دیاری کراوە (یارمەتی); نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)
26. «Armenia: Ancient and premodern Armenia». Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica, Inc. لە ١٧ی تەممووزی ٢٠١٨ ھێنراوە. The Armenians, an Indo-European people, first appear in history shortly after the end of the 7th century BCE[, d]riving some of the ancient population to the east of Mount Ararat […]
27. Von Voss، Huberta (2007). Portraits of Hope: Armenians in the Contemporary World. New York: Berghahn Books. ص. xxv. ISBN 9781845452575. ...there are some 8 million Armenians in the world... Freedman، Jeri (2008). The Armenian genocide. New York: Rosen Publishing Group. ص. 52. ISBN 9781404218253. In contrast to its population of 3.2 million, approximately 8 million Armenians live in other countries of the world, including large communities in the America and Russia.
28. https://web.archive.org/web/20210721235541/https://archive.org/details/historicaldictio00saun
29. https://archive.org/details/encyclopediaglob00phil
30. https://archive.org/details/historicaldictio00saun
31. https://archive.org/details/nationsnationali00herb
32. ڕیچارد ھۆڤانیسیان, The Armenian people from ancient to modern times: the fifteenth century to the twentieth century, Volume 2, p. 427, Palgrave Macmillan, 1997.
33. https://web.archive.org/web/20171010061557/http://armstat.am/file/article/sv_03_13a_520.pdf
34. see Hastings، Adrian (2000). A World History of Christianity. Wm. B. Eerdmans Publishing. ص. 289. ISBN 978-0-8028-4875-8.
35. https://web.archive.org/web/20110106104636/http://www.ncccusa.org/news/01news36a.html
36. «Armenian language». Encyclopedia Britannica.
37. https://web.archive.org/web/20190426130529/https://www.britannica.com/topic/Armenian-people
38. https://web.archive.org/web/20200926032939/https://archive.org/details/lateantiquitygui00bowe
39. Rayfield، Donald (2000). The Literature of Georgia : A History (ط. 2nd rev.). Surrey: Curzon Press. ص. 19. ISBN 0700711635.
40. Grenoble، Lenore A. (2003). Language policy in the Soviet Union. Dordrecht [u.a.]: Kluwer Acad. Publ. ص. 116. ISBN 1402012985.
41. https://web.archive.org/web/20191216213305/https://archive.org/details/lateantiquitygui00bowe/page/289

بەستەرە دەرەکییەکان

کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە خەڵکی ئەرمەنی تێدایە.

• دەروازەی ئەرمەنستان