ئازەربایجانییەکان

ئازەربایجانییەکان، تورکە ئازەرییەکان یان ئازەرییەکان نەتەوەیەکی تورکن کە بە زمانی ئازەری قسە دەکەن و زۆرتر لە باکووری ڕۆژاوای ئێران و کۆماری ئازەربایجان دەژین. زۆربەی ئازەرییەکان موسوڵمانی شیعەن.

ئازەربایجانییەکان

ژمارەی سەرجەمی دانیشتووان
٣٠ ھەتا ٣٥ ملیۆن کەس[1]
ناوچەکان بە ژمارەی دانیشتووانی بەرچاو
ئێران	١٢–١٨٫٥ ملیۆن[2][3][4]
ئازەربایجان	٩٬٢٣٥٬٠٠١[5]
تورکیا	٥٣٠٬٠٠٠–٢٬٥٠٠٬٠٠٠[6][7]
ڕووسیا	٦٢١٬٨٠٠–١٬٥٠٠٬٠٠٠[6][8]
گورجستان	٢٨٤٬٧٦١[9]
کازاخستان	٨٥٬٢٩٢[10]
ئەڵمانیا	١٥٬٢١٩[11]
ئوکراینا	٤٥٬٢٠٠[12]
ئۆزبەکستان	٤٤٬٤٠٠[13]
تورکمانستان	٣٣٬٣٦٥[14]
ھۆلەند	١٨٬٠٠٠[15]
قرغیزستان	١٧٬٨٢٣[16]
شانشینی یەکگرتوو	٤٥٬٠٠٠[17]
بیلاڕووس	٦٬٣٦٢[18]
ویلایەتە یەکگرتووەکان	٢٤٬٣٧٢–٤٠٠٬٠٠٠[19][20][21]
کەنەدا	٣٬٤٦٥[22]
لاتڤیا	١٬٦٩٧[23]
نەمسا	١٬٠٠٠[24]
ئیستۆنیا	٨٨٠[25]
لیتوانیا	٧٨٨[26]
زمانەکان
زمانی ئازەربایجانی[27][28]
ئایین
زۆربە: ئیسلام شیعە کەمینە: سوننە، مەسیحییەت، بەھایی و زەردەشتی
گرووپە ڕەگەزییە پێوەندیدارەکان
تورکەکانی ئەنادۆڵ، ئێران

ئەسڵی گەلی ئازەری

لە زۆرێک لە ئاماژەکاندا ئازەربایجانییەکان وەک گەلێکی تورک پۆلێن دەکرێن، بەھۆی زمانە تورکییەکەیانەوە. بەڵام ھەندێک پێیان وایە ئازەربایجانییەکان لە نەوەی ئەلبانی قەوقازی و گەلانی ئێرانین کە پێش بە تورکبوون لە ناوچەکانی قەفقاز و باکووری ئێران ژیاون. مێژوونووس ڤلادیمێر مینۆرسکی نووسیوویەتی بەشێکی زۆری دانیشتوانی ئێرانی و قەوقاز بوون بە تورک زمان:

«

لە سەرەتای سەدەی یازدەھەمدا، ئۆغوز ئازەربایجانیان داگیرکرد، سەرەتا لە شێوەی حیزبی بچووکدا، پاشان بە ژمارەیەکی زۆر لە سەردەمی سەلجووقییەکاندا. لە ئەنجامدا خەڵکی ئێرانی ئازەربایجان و بەشەکانی دراوسێی قەوقاز بوون بە تورکی زمان لە کاتێکدا تایبەتمەندییە جیاوازەکانی تورکی ئازەربایجانی، وەک ئاوازی دەنگ لە فارسی و پشتگوێخستنی ھاوئاھەنگی دەنگی، کە ڕەچەڵەکی ناتورکیی ئەو دانیشتووانە پێچەوانە دەکاتەوە کە بە تورک کراون.

»

بەم شێوەیەش سەدەکانی کۆچی تورک و تورککردنی ناوچەکە یارمەتیدەر بوو لە داڕشتنی ناسنامەی نەتەوەیی ئازەربایجانی ھاوچەرخ.

بەڵام گرنگە ئاماژە بەوە بکەین کە «سەرچاوە ئازەرییەکان» ئازەربایجانییەکان بە «بە ڕەچەڵەکێکی پاکی تورکی» دەزانن، جیا لە ھەموو بیردۆزەکانی دیکە لەسەر ئەو بابەتە و شیکارییەکانی دی ئێن ئەی بەشێکی بەرفراوانی ئازەربایجانییەکان، کە پێیان وایە کە بیردۆزی ڕەچەڵەکی فارسیی ئازەرییەکان ئامانجی سیاسی ئێرانە چونکە ئازەرییەکان یەک لەسەر سێی خەڵکی ئێران پێکدەھێنن، ئەمەش وای کردووە ئەم دەرچوونە ببێتە چارەسەرێکی ڕیشەیی بۆ «گرفتی ئازەربایجانی لە ئێراندا».

لە ئێراندا

لە ئێراندا زۆرتر بە تورک ناویان لێدەبەن. ئازەرییەکان حکوومەتەکانی سەفەوییەکان، ئەفشارەکان و قاجاڕەکانیان لە ئێراندا پێکھێنا. دایک و ژنی محەممەدڕەزا پەھلەوی دوایین شای ئێران ئازەری بوونە و ھەروەھا عەلی خامەنەیی ڕێبەری ئێستای ئێران لە بنەچەدا ئازەرییە.^{[ژێدەر پێویستە]}

ئەمانەش ببینە

• زمانی ئازەربایجانی
• تورک
• زمانە تورکییەکان

سەرچاوەکان

1. https://books.google.com/books?id=YJwsAQAAIAAJ&dq=30+million+South+Azerbaijan&q=30-35&hl=en
2. Elling, Rasmus Christian. Minorities in Iran: Nationalism and Ethnicity after Khomeini, Palgrave Macmillan, 2013. Excerpt: "The number of Azeris in Iran is heavily disputed. In 2005, Amanolahi estimated all Turkic-speaking communities in Iran to number no more than 9 million. CIA and Library of congress estimates range from 16 percent to 24 percent—that is, 12–18 million people if we employ the latest total figure for Iran's population (77.8 million). Azeri ethnicsts, on the other hand, argue that overall number is much higher, even as much as 50 percent or more of the total population. Such inflated estimates may have influenced some Western scholars who suggest that up to 30 percent (that is, some 23 million today) Iranians are Azeris."
3. Minahan, James (2002). Encyclopedia of the Stateless Nations: S-Z. Greenwood Publishing Group. p. 1765. ISBN 978-0-313-32384-3 "Approximately (2002e) 18,500,000 Southern Azeris in Iran, concentrated in the northwestern provinces of East and West Azerbaijan. It is difficult to determine the exact number of Southern Azeris in Iran, as official statistics are not published detailing Iran's ethnic structure. Estimates of the Southern Azeri population range from as low as 12 million up to 40% of the population of Iran – that is, nearly 27 million..."
4. • Ali Gheissari, "Contemporary Iran:Economy, Society, Politics: Economy, Society, Politics", Oxford University Press, 2 April 2009. pg 300Azeri ethnonationalist activist, however, claim that number to be 24 million, hence as high as 35 percent of the Iranian population"
5. «Population by ethnic groups». The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan. 2012. لە ڕەسەنەکە لە 24 نوامبر 2013 ئەرشیڤ کراوە. لە ١٧ی کانوونی دووەمی ٢٠١٢ ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= (یارمەتی) ٢٤ی تشرینی دووەمی ٢٠١٣ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
6. van der Leeuw, Charles (2000). Azerbaijan: a quest for identity: a short history. Palgrave Macmillan. p. 19. ISBN 978-0-312-21903-1.
7. Lewis, M. Paul (2009). «Azerbaijani, South». Ethnologue: Languages of the World, Sixteenth edition. SIL International. لە ٢٩ی کانوونی دووەمی ٢٠١٢ ھێنراوە.
8. «Итоги переписи». 2002 census. Russian Federation State Statistics Service. 2004. لە ڕەسەنەکە لە ٢ی شوباتی ٢٠٠٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٧ی کانوونی دووەمی ٢٠١٢ ھێنراوە.
9. «Ethnic groups by major administrative-territorial units» (PDF). ۲۰۰۲ census. National Statistics Office of Georgia. لە ڕەسەنەکە (pdf) لە 7 ئاوریلی 2014 ئەرشیڤ کراوە. لە ١٧ی کانوونی دووەمی ٢٠١٢ ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= (یارمەتی) ٤ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٨ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
10. «Population by national and/or ethnic group, sex and urban/rural residence (2009 census)» (PDF). Agency for the Statistics of the Republic of Kazakhstan. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ١٦ی حوزەیرانی ٢٠١٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٥ی ئابی ٢٠١٢ ھێنراوە. {{cite web}}: |ڕەوشی ناونیشان=no نادروستە (یارمەتی) ١٦ی حوزەیرانی ٢٠١٢ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
11. «Foreign population on 31.12.2006 by citizenship and selected characteristics». Federal Statistical Office (Destatis). لە ڕەسەنەکە لە 16 نوامبر 2010 ئەرشیڤ کراوە. لە ٣ی شوباتی ٢٠١٢ ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= (یارمەتی)
12. «About number and composition population of Ukraine by data All-Ukrainian census of the population 2001». Ukraine Census 2001. State Statistics Committee of Ukraine. لە ١٧ی کانوونی دووەمی ٢٠١٢ ھێنراوە.
13. «The National Structure of the Republic of Uzbekistan». Umid World. ١٩٨٩. لە ڕەسەنەکە لە 23 فوریه 2012 ئەرشیڤ کراوە. لە ١٧ی کانوونی دووەمی ٢٠١٢ ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= (یارمەتی) ٢٣ی شوباتی ٢٠١٢ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
14. «Всесоюзная перепись населения ١٩٨٩ года. Национальный состав населения по республикам СССР». Демоскоп Weekly (بە Russian). ۱–22 January 2012. لە ١٧ی کانوونی دووەمی ٢٠١٢ ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |ڕێکەوت= (یارمەتی)ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر)
15. «The Kingdom of the Netherlands: Bilateral relations: Diaspora» (PDF). Republic of Azerbaijan Ministry of Foreign Affairs. لە ڕەسەنەکە (pdf) لە 6 ژوئیه 2011 ئەرشیڤ کراوە. لە ١٧ی کانوونی دووەمی ٢٠١٢ ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= (یارمەتی) ٦ی تەممووزی ٢٠١١ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
16. «٥٫٠١٫٠٠٫٠٣ Национальный состав населения» (PDF) (بە Russian). National Statistical Committee of Kyrgyz Republic. ۲۰۱۱. لە ڕەسەنەکە (pdf) لە ١٣ی تشرینی دووەمی ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٧ی کانوونی دووەمی ٢٠١٢ ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |ڕێکەوت= (یارمەتی)ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر)
17. Oguz-Gassanly, Murad (۲۰۰۱). «Azeri Diaspora. The Case of the United Kingdom». Azeri Voice. لە ڕەسەنەکە لە ٢ی ئایاری ٢٠١٤ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٧ی کانوونی دووەمی ٢٠١٢ ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |ڕێکەوت= (یارمەتی)
18. «Population Census 1999». National Statistical Committee of the Republic of Belarus. لە ڕەسەنەکە لە ٢٦ی ئایاری ٢٠١٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٨ی کانوونی دووەمی ٢٠١٢ ھێنراوە. ٢٦ی ئایاری ٢٠١٢ لە Archive.is، ئەرشیڤ کراوە
19. «Azerbaijani-American Council partners with U.S. Census Bureau». News.Az. ٢٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٩. لە ڕەسەنەکە لە ٧ی نیسانی ٢٠١٤ ئەرشیڤ کراوە. لە ١١ی تەممووزی ٢٠١٢ ھێنراوە.
20. http://www.azeris.org/images/proclamations/May28_BrooklynNY_2011.J)(bot=InternetArchiveBot}}
21. «Obama, recognize us – St. Louis American: Letters To The Editor». Stlamerican.com. ٩ی ئازاری ٢٠١١. لە ڕەسەنەکە لە ١٣ی ئەیلوولی ٢٠١٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١١ی تەممووزی ٢٠١٢ ھێنراوە.
22. «Ethnic origins, 2006 counts, for Canada, provinces and territories – 20% sample data». Statistics Canada. ١٠ی حوزەیرانی ٢٠١٠. لە ڕەسەنەکە لە ١١ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٨ی کانوونی دووەمی ٢٠١٢ ھێنراوە. In the 2006 census, 1,480 people indicated 'Azeri'/'Azerbaijani' as a single response and 1,985 as part of multiple origins.
23. Poleshchuk, Vadim (March 2001). «Accession to the European Union and National Integration in Estonia and Latvia» (PDF). لە ڕەسەنەکە (pdf) لە ۲ مارس ۲۰۱۱ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٨ی کانوونی دووەمی ٢٠١٢ ھێنراوە. ۲۳۲ citizens {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= (یارمەتی) ٢ی ئازاری ٢٠١١ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
24. «The Republic of Austria: Bilateral relations» (PDF). Republic of Azerbaijan Ministry of Foreign Affairs. لە ڕەسەنەکە (pdf) لە ۸ مارس ۲۰۲۰ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٨ی کانوونی دووەمی ٢٠١٢ ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= (یارمەتی) ٨ی ئازاری ٢٠٢٠ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
25. /I_Databas/Population_census/08Ethnic_nationality._Mother_tongue._Command_of_foreign_languages/&lang=۱ «Population Census of 2000». Statistics Estonia. لە ١٩ی کانوونی دووەمی ٢٠١٢ ھێنراوە. {{cite web}}: نرخی |ناونیشان= بپشکنە (یارمەتی){{|bot=InternetArchiveBot}} Select "Azerbaijani" under "Ethnic nationality".
26. «Population by national and/or ethnic group, sex and urban/rural residence». United Nations Statistics Division. لە ١٧ی کانوونی دووەمی ٢٠١٢ ھێنراوە.
27. فلوانتین
28. Must go

• دەروازەی ئێران
• دەروازەی تورکیا
• دەروازەی گورجستان
• دەروازەی ئازەربایجان
• دەروازەی کۆمەڵگا
• دەروازەی پاکستان

کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە ئازەربایجانییەکان تێدایە.

بەشداربووانی ویکیپیدیا، «أذر»، ویکیپیدیای عەرەبی. سەردان لە ٢٣ی ١ی ٢٠٢٤.