شۆڕشی ئەمریکا

شۆڕشی ئەمریکا شۆڕشێکی کۆلۆنیالیزم بوو کە لە نێوان ساڵانی ١٧٦٥ بۆ ١٧٨٣ ڕوویدا، نیشتمانپەروەرە ئەمریکییەکان لە سێزدە کۆلۆنیەکاندا(موستەعمەرە) لە جەنگی گەورەی شۆڕش (١٧٧٥-١٧٨٣) بە هاوکاری فەرەنسا شکستیان بە ئینگلیزەکان هێنا و سەربەخۆیییان لە بەریتانیا بەدەستهێنا و ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکایان دامەزراند.

تابلۆکەی جۆن ترۆمبۆڵ بەناوی جاڕنامەی سەربەخۆیی، لیژنەی داڕشتنی جاڕنامەی سەربەخۆیی نیشان دەدات کە پێنج پیاو پێکهاتووە و کارەکانیان پێشکەش بە کۆنگرێس کردووە، کۆپییە ڕەسەنەکەی لە بینای کاپیتوڵی ئەمریکا هەڵواسراوە

گیانی شۆرش ساڵی ١٧٧٦

گۆڕینی ژیان لەڕۆژئاوا و جوگرافیا و ڕامیاری و دامەزراندنی ئەمریکا

ئەو خاکەی ئەمرۆ ناوی ولایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و کەنەدایە لە ڕابردوودا خاکی نەتەوەیەک بووە کە ناویان (ھنیدیە سوورەکان)، ئەمریکا پێشتر ١٣ ھەرێم بووە کە لە نێوان ئەم ھێزانەدا دابەشکرابوو

• ئیمپراتۆریەتیی ڕووسی
• بەڕیتانیا
• ئیمپراتۆریەتی فەرەنسی
• ھۆلەندا
• دانمارک
• ئیتالیا
• ساکسۆنیا
• پۆڵەندا
• بەلجیکا
• ئیسپانیا
• پورتوگال وە بەشێکی کەمی ڕەش پێستەکان و ھیندییە سوورەکان بوو

جەنگی سەربەخۆی ئەمریکا

ئەم جەنگە لە ساڵی ١٧٦٥ ھەڵگیرسا لەلایەن ١٣ کۆلۆنیەکەی بەڕیتانیا دژی سیاسەتی کۆنگرێسی بەریتانیا و پەرلەمانی بەڕیتانیا، سەرەتا پێشبینی ئەوەیان نەدەکرد کە شۆڕشەکەیان جەنگی لێبکەوێتەوە و لەوشکانی و دەریاوە ھێرشبکرێتە سەر ئینگلیز.

لە ساڵی ١٧٦٨ بەرەی شۆڕش پێکھێنرا و چەکیان ھەلگرت و چەند شارێکیان گرت بەتایبەت بۆستن و نیۆرک بەرەی شۆڕش لە ١٨ یەکەی سەربازی پێکھاتبوو

یەکەی یەکەم بۆستن ھۆرم

• بەدەست ئەلیکرۆس گریکۆی ئیسپانی بوو کە توانی لە پەنەما دژی ئینگلیز لە دەریاوە شەڕکات و پاکی کاتەوە.

یەکەی دووەم

• بەدەست ژنڕاڵی فەرەنسی گغات فۆنس بوو کە تۆپ خانە و ھێزی پیادەی لەبەر دەست بوو، توانی دەوروبەری بۆستن داگیرکات.

یەکەی سێیەم

• بەدەست بنیامین ئەمریکانۆ بوو کە ھێزی تۆپ خانە و ئەسپ سواری پێ بوو لە دەوروبەری نیوجێرسی شەڕی کرد و داگیری کردن

یەکەی چوارەم

• بەدەست پۆرتگس ھارۆل بوو کە ژنڕاڵێکی پرتوگال بوو، و لە دەریاوە ھێزی وشکانی ئینگلیزی لاواز کرد

یەکەی پێنجەم

• بەدەست مانسۆن گریکۆ ی ئیسپانی بوو کە لە گەڵ ھێزی شۆڕش ی گەل بوو و پاڵپشتیان بوو

یەکەی شەشەمی بۆستن

• بەدەست ژنڕاڵ ماجۆر بنیامین بوو کە جولەکە بوو و بنکە سەربازیەکانی ئینگلیزی داگیرکرد لە دەرەوەی نیۆرک.

شۆڕش فراوان بوو تا لە ١٧٧٤ توانیان گشت بەرپرسانی ئینگلیز لە کۆنگرێس دەرکەن، و بەریتانیاش لە ١٧٧٥ جەنگی ڕاگەیاند کە پۆلندا و ھندەسوورەکان ھاوپەیمانی بوون، بەڵام لە ڕووی ھێزەوە بەڕیتانیا زۆر ناوچەی ستراتیژی لە دەستدابوو توانای ڕووبەڕوو بوونەوەی نەمابوو، وە ھەروەھا بەریتانیا دەیزانی کە کۆتایی دێ بەڵام دەیویست ھندە سوورەکان بە کوشتبدات.

لە ١٧٧٨ بەڕیتانیا ھێزی دۆزەخ ی دەریا (مارشاڵ)ی داوا کرد کە نیۆرک بگرێتەوە، بەلام مارشاڵ تەنھا توانی لە دووری چەند میلێکەوە تۆپ بارانی نیۆرک کات. ھەر لەم جەنگانەدا بەریتانیا ٢ میلیۆن ھندی سووری جینۆساید کرد ھەر لەو ساڵەدا فەرەنساش جەنگی ڕاگەیاند دژی بەریتانیا. لە ١٧٨١ بەڕیتانیا ٤٥ ھەزار سەربازی ھێزی تایبەتی لەلایەن ژنڕاڵ جۆرج واشنتۆنەوە بە دیل گیران لە ١٧٨٣ بەریتانیا پەیمانی ئاشتی مۆر کرد و ولایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا دامەزرا کە سەرەتا ١٣ ولایەت بوون، ئێستا ٥٢ ولایەتن. وە لەم جەنگەدا نابێ ڕۆڵی بنیامین فرانکلین لەیاد کەین کە ڕێکخراوی ماسۆنی بەکارھێنا بۆ لاوازکردنی ئینگلیز.

سەرچاوەکان

پەیجی جەنگەجیھانیەکان^{[ژێدەرێکی پشتڕاستکراو نییە]}

• دەروازەی فەلسەفە
• دەروازەی شانشینی یەکگرتوو
• دەروازەی کەنەدا
• دەروازەی مێژوو
• دەروازەی سیاسەت
• دەروازەی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا

کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە شۆڕشی ئەمریکا تێدایە.