Mga pinulongan sa Pilipinas

Ang mga pinulongan sa Pilipinas mao ang kinatibuk-ang tawag sa tanang mga pinulongang gigamit sa sulod sa Pilipinas, lakip na ang mga langyaw nga pinulongan sama sa Lán-nâng nga diyalektong Pilipinhon sa Inintsik ug mga pinulongang kriolyo sama sa Tsinabakano. Sakop niini ang mga Pinulongang Pilipinhon, ang tawag sa panglinggwistikong tipon sa mga lumadnong pinulongan sa Pilipinas ug sakop sa banay sa mga pinulongang Awstronesyo .

Gihisgotan niining panira ang usa ka tipong pangheyograpiko sa mga pinulongang gipanggamit sa sulod sa Pilipinas. Para sa tipong panglinggwistika nga nakapailalom sa banayng Awstronesyo, padayon sa Mga pinulongang Pilipinhon.

Pagpakita sa kung diin gipanggamit ang mga pinulongan sa tibuok Pilipinas, gimugna sa KWF (Komisyon sa Wikang/Pinulongang Filipino)

Sa pagkakaron, adunay giilang mga 120 hangtod sa mga 187 ka pinulongan sa Pilipinas, depende sa pagkamatang-matang.^[1][2][3] Giila sa batakang balaod sa Pilipinas pagka-1987 Archived 2019-01-05 at the Wayback Machine ang Filipino, ang batakang daiyang-pinulongan sa Tinagalog, isip nasudnong pinulongan, kauban ang Iningles isip pinulongang opisyal; giila ra ang ubang mga pinulongan sa Pilipinas isip mga pinulongang pangtabang, apan walay tarong nga pagpatin-aw gikan sa kagamhanan bahin niini.^[4]

Ang Mga Nasudnon ug Opisyal nga mga Pinulongan

Kaagi

Sa sulod sa tulo ka gatosayng tuig nga napailalom ang Pilipinas sa Espanya isip usa ka kolonya, nahimo og pinulongang opisyal ang Espanyol sa nasod ug nahimo na gayong lingua franca sa nasod atong ika-19 ug ika-20 nga gatosayng tuig. Pagka-1863, gipagawas sa Espanya ang usa ka kamandoang nagpalakaw og bangkaagang pangtanan kung diin nahimo ang mga tunghaang pangpubliko nga nagtudlo gamit ang Inespanyol.^[5] Kani sang pinulongana ang gigamit sa Rebolusyong Pilipinhon, ug mao say pinulongang giila sa Batakang Balaod sa Malolos pagka-1899 isip pinulongang opisyal sa Kinaunhang Republikang Pilipinhon.^[6] Nakainespanyol gani ang kasagaran ganing sulat sa nasudnong bayani nga si Jose Rizal. Gitataw ni Lucino de la Rosa nga sa sinugdanan sa ika-20 nga gatosayng tuig, halos 60% sa kamulopyoan sa Pilipinas ang gagamit og Espanyol isip ika-1, ika-2, kun ika-3 nilang pinulongan. Human sa pagsakop sa Amerika sa Pilipinas ug ang pagpalakaw sa paggamit og Iningles, naghinay-hinay og kahina ang kabantog sa pinulongang Espanyol, labaw na sa mga tuigang 1940.

Sa ilawom sa Estados Unidos, nagsugod na ang pagtudlo og Iningles sa mga tunghaan. Pagka-1901, Iningles na ang pinulongang pangtudlo sa mga pangpublikong tunghaan. Halos 600 ka mga magtutudlo (gitawag sila nga mga "Thomasite") nga sakay sa USAT Thomas ang niabot anang tuiga ug gipulihan ang mga sundalong nagbarog isip mga magtutudlo atong mga panahona. Gidugang pa sa batakang balaod sa 1935 nga mahimong pinulongang opisyal ang Iningles kauban sa Inespanyol. Aduna say probisuon ning batakang balaora nga nagpanawag taas balay balaoranan nga "magpalakaw og mga tulumanong makahimo ug makapalambo og usa ka nasudnong pinulongan nga nakabase sa mga lumadnong pinulongan" (hinubad). Pagka-Nobyembre-12 sa 1937, gihimo sa Kinaunhang Nasudnong Tipon ang Instityut sa Nasudnong Pinulongan kung diin gipili ni kanhing pangulong Manuel L. Quezon si Jaime C. De Veyra, nga usa ka mamulongay og Winaray, nga mangulo sa komite sa mga mamulongay sa mga pinulongang rehiyonal. Tuyo nila atong komiteha ang makapili og usa nasudnong pinulongan gikan sa mga rehiyonal nga mga pinulongan. Sa katposan, ang pinulongang Tagalog ang ilang napiling batakang pinulongan pagka-Desyembere-30 sa 1937, tungod kay kani dawng pinulonga ang pinakagigamit og pinakalambo nga pinulongang lumadnon.^[7]

Pagka-1939, giusab ni kanhing presidente Manuel L. Quezon ang ngalan sa pinulongang Tagalog sa Wikang Pambansa ("Nasudnong Pinulongan" sa Binisaya). ^[8] Giusab pa og dugang ang ngalan sa pinulongan ni kanhing Kalihim sa Bangkaagan nga si Jose Romero pagka-1959 ug nahimo kining Pilipino. Giila sa batakang balaod sa Pilipinas pagka-1973 ang pinulongang Pilipino isip kaopisyal nga pinulongan sa Iningles, ug gihingalan dinhi ang pagpalambo sa usa ka nasudnong pinulongan nga maila sa ngalang Filipino. Dugang pa, nahibalik sa pagkaopisyal ang Inespanyol atong gipirmahan ni kanhing pangulong Marcos ang Kamandoang Pangpangulo Ihap-155, suhil-1973.^[9]

Giila sa Batakang Balaod sa Pilipinas pagka-1987 and Filipino isip nasudnong pinulongan. Ang Finilipino ug Iningles ang mahimong mga pinulongang opisyal ug ilhon ang ubang mga pinulongang rehiyonal isip mga opisyal nga pinulongang pangtabang sa ila-ilahang mga karehiyonan (apan walay paghingalan sa piling pinulongan). Angay sad ipadasig ang paggamit sa Inespanyol ug Inarabigo isip mga pangtabang nga pinulongan apan walay pagpugos sa ilahang paggamit.^[10] Gihingalan sad ang Filipino isip nasudnong pinulongan nga dapat "ipalambo ug ipadato base sa mga lumadnong pinulongan ug langyaw nga mga pinulongan sa Pilipinas" (Hinubad). Bisan pa og wala gayod gipatino sa batakang balaod, ang Filipino kay halos walay kalahian sa daiyang-Tagalog sa kabeserang Manila; apan aduna nay mga kapunongang sama sa Unibersidad sa Pilipinas nga nagsugod og pagmantala og mga kapulonganang sama sa UP Diksyonaryong Filipino kung diin adunay mga nagkadaiyang pulong nga naggikan sa ubang mga pinulongan sa Pilipinas nga nakalakip. Ang kani sang batakang balaorana maoy pinakaunang niila sa ubang mga pinulongang rehiyonal. Gihingalan sad ning batakang balaorana ang Inespanyol ug Inarabigo nga angay ipadasig ang paggamit apan walay pagpugos nga mahitabo.

Nahimo sa Balaod Pangrepublika Ihap-7104, nga gidason pagka-Agosto-14 sa 1991, ang Komisyon sa Pinulongang Filipino nga laktod nga gidumalaan sa Pangulo ug gitahas sa pagkoordinar ug pagpadasig sa mga pagpanukiduki nga alang sa pagpalambo, pagpakatapo, ug pagpatunhay sa Finilipino ug uban pang mga pinulongan sa Pilipinas.^[11] Pagka-Mayo-13 sa 1992, gipalakaw sa komisyon ang Gimbut-an Ihap 92-1 nga naghingalan sa Filipino isip

...mao ang lumadnong pinulongan nga gisulat ug gisulti sa Kamaynilaan ug uban pang mga sentrong urban sa Pilipinas isip pamaagi sa pagkinomunikaray sa nagkadaiyang mga panong-etniko.^[12]

Ang mapa sa 12 ka mga inilang pantabang nga pinulongan sa Pilipinas, base sa mga mapa sa Ethnologue

Ang mga Giilang Pinulongan

Kasamtangang Kahimtang sa Pagkagamit sa mga Pinulongan

Ang Filipino mao ang batakang pinulongang Tinagalog nga kasagaran gigamit ra sa Kamaynilaan.^[13] Parehong gigamit ang Finilipino ug Iningles sa mga palaw sa kagamhanan, bangkagaan, pagmantala, pagsibya, ug sa mga patigayon, kung diin magamit ra sad usahay ang ubang mga pinulongang lumadnon.^[14] Adunay daghan nga mga hinulam nga pulong ang Finilipino gikan sa Sinanskrit,^[15] Minalay^[16], Inintsik,^[17][18] Hinapon,^[19] ug Ninahuatl (pinaagi sa Inespanyol).^[20] Ang Finilipino mao ang opisyal nga pinulongan sa bangkagaan, apan labing ubos ang iyahang kabantogan isip pinulongan sa pagmantala kung itandi sa Iningles (liban na lang sa pipila ka mga sakop, sama sa komiks) ug labing ubos ba ang kabantogan sa Finilipino sa mga kasulatan ug mga hilisgotang pang-akademiko, pang-alamdag, ug pangteknikal. Ang Finilipino mao ang lingua franca sa tanang dapit sa Pilipinas, lakip na sa mga dakbalangay sa mga Pilipinong Gumagawas-nasod, ug mao sad ang kinalabihang pinulongang gigamit sa Kusog Panghinagiban sa Pilipinas (liban na lang sa pipila ka gagmayng bahin sa mga kinomisyong opiser corp nga naggikan sa mga datong pamilya kun sa taas-taas nga bahin sa ling-ong tunga-tunga) ug mao say pinulongan sa kasagaran sa serbisyong sibi nga kasagaran kay dili mga Tagalog.

Adunay lain-laing mga matang sa diglossia nga anaa sa Pilipinas. Mahimo nga gamiton sa mga lumulopyo sa usa ka rehiyon ang unang pinulongan sa ilahang dapit kun ang lingua franca sa rehiyon aron mag-inistoryahanay sa usa'g usa, apan gamiton nila ang ang mga langyaw nga pinulongan aron makig-istorya sa mga langyaw kun gamiton nila ang Finilipino kun Tinagalog aron makig-istorya sa mga taga-ubang-rehiyon. Lagmit sad sa mga Pilipino ang paggamit og code-switching sa Iningles ug Tagalog (Taglish) kun Iningles ug Binisaya (Bislish).

Giila sa batakang balaod sa Pilipinas ang paggamit sa mga pinulongang bernakular isip mga pinulongang pangtabang sa mga probinsya kung diin dili lingua franca ang Finilipino. Kalagmitan sa mga Pilipino ang mga polyglot kun multilingual. Sa kaso kung diin ang pinulongang bernakular ang lingua franca sa rehiyon, gamiton sa mga Pilipino ang Finilipino sa mga kabutangang ligdong samtang ang mga pinulongang rehiyonal ang gamiton sa mga dili-ligdong nga mga kabutangan; mao kini ang matuod nga kahimtang sa mga dapit gawas sa Kamaynilaan sama sa Camarines Norte kung diin gigamit ang Binikolano ug sa Davao kung diin gigamit ang Binisaya. Labi na ning kahimtanga sa ubang mga dapit nga naggamit sa mga pinulongang Pangasinan, Kapampangan, Bikol, Waray, Hiligaynon, Sambal, ug Maranao, kung diin hinay-hinay nga nagkawalay kabantogan ang mga sinulat nga daiya aning mga pinulonga ug napulihan na sa Filipino. Ang nahilahi lang aning kahimtanga mao ang Sugbo, kung diin Binisaya ang gigamit sa mga dili ligdong nga kabutangan ug lalom nga Binisaya (Daiyang-pinulongang Sialo-Carcar) ang gigamit sa mga ligdong nga kabutangan.^[21] Bisan pa man og giila ning mga pinulonga isip hinilabing-gamit nga mga pinulongan sa mga balaorang Pilipinhon, gamay lang, kung wala gayoy pagsangga, pagpaluyo, kun pagbulig gikan sa kagamhanan aron mapadayon ang paggamit aning mga pinulongana ug mapadayon ang ilahang pagkabuhi. Apan, mahimo pa kining magbag-o, dala sa mga nakitang bag-ong kausaban sa polisiya sa nasod. ^[22]

Aduna pay laing matang sa diglossia nga makita sa nasod, mao kini ang diglossia nga nahitabo sa mga rehiyonal nga pinulongan ug mga minoridad nga pinulongan. Aning mga hilisgotana, tawgon ang mga rehiyonal nga mga pinulongan sa ngalang acrolect samtang ang mga minoridad nga pinulongan tawgon sa ngalang basilect. Aning kasoha, gamiton ra sa mga mamulongay ang mga minoridad nga mga pinulongan sa mga pangsuod nga sakop, sama sa banay kun tribo sa mamulongay, ug gawas niini, gamiton sa mamulongay ang pinulongang rehiyonal apan magamit gihapon niya ang Filipino sa mga kabutangang ligdong. Lahi sa kaso sa mga pinulongang rehiyonal, kanunay nga kuyaw sa pagkawala ug pagkamatay ning mga pinulongang minoridad tungod kay labing gipili na sa mga mamulongay ang mga rehiyonal nga pinulongan kun labing gipili ang Filipino, sama sa Pinampangga.^[23] Labaw pa, kadaghanan aning mga mamulongaya ang wala nahanas sa pagsulat sa ilahang mga pinulongan ug kuyaw nga katibuk-ang mawala tungod sa kahuwaw sa mga kasulatan.

Dugang pa sa Finilipino ug Iningles, aduna na say ubang mga pinulongang gisugyot nga magbarog isip mga nasudnong pinulongan. Lakip sa mga pinakabantogang sugyot mao ang sugyot sa paggamit og Hinapon^[24][25] ug Inespanyol.^[26][27]

Ang mga hilabing-gamit nga mga pinulongan sa matag rehiyon. Ang mga rehiyong adunay nakabutang nga dayamong itom mao ang mga rehiyon kung diin naay minoridad nga labihong gagamit sa pinulongan.

Mga Lumadnong Pinulongan sa Pilipinas

Adunay giihap nga 175 ka mga lumadnong pinulongang gigamit sa Pilipinas karon, matod sa Ethnologue.^[1] Aning mga pinulongana, halos tanan kanila lakip sa tipon sa mga Pinulongang Pilipinhon nga sakop sa banay mga Pinulongang Malayo-Polynesian nga nakapailalom sa banay sa mga pinulongang Awstronesyo. Ang Sinama-Badyaw ra ug pipila ka mga pinulongan sa Palawan ang wala nakalakip niining tipona.

Sa pagkakaron, adunay pipila ka mga lumadnong pinulongan sa Pilipinas nga gigamit sa kadaghanang mga Pilipino^[1].Mao kini sila ang:

1. Binikolano (Sentral)
2. Binisaya (Sinugboanon)
3. Hiniligaynon
4. Inilokano
5. Pinampangga
6. Minasbatenyo
7. Pinanggasinan
8. Tinagalog (Giila sab isip Filipino)
9. Tinausug
10. Winaray

Aning mga pinulongana, adunay upat ka buok nga adunay labaw sa 9 ka yukot nga mga lumadnong mamulongay:

• Tinagalog
• Binisaya
• Inilokano
• Hiniligaynon

ug asuna say napulo ka buok nga adunay gikan sa 1 ka yukot hangtod sa 3 ka yukot nga mga lumadnong mamulongay:

• Winaray
• Binikolano
• Pinampangga
• Pinangasinan
• Minaranaw
• Tinausug
• Minaguindanao
• Tsinabakano
• Kinaray-a
• Sinurigaonon

Usa kung daghan pa ani nila ang gigamit sa labaw sa 90% sa kamulupyoan.

Giila ni Robert Blust ang usa ka ubos-bananyg Pilipinhon kung diin nalakip sad ang mga pinulongan sa Amihanang Sulawesi ug ang Pinulongang Yami sa Taiwan, apan naliban ang mga pinulongang Sama-Badyaw sa Kapupud-ang Tawi-Tawi, ug pipila sad ka mga pinulongang Amihanang Borneonhon nga gigamit sa Habagatang Palawan.

Ang Ineskaya kay usa ka minugnang pinulongang pangtabang nga gihimo isip pangatawo sa Binol-anong nasod pagkahuman sa gira sa Pilipinas-batok-sa-Amerika. Gigamit ning pinulongana sa abot og mga 500 ka mga tawo.

Adunay teyoryang gidalit sa tigom sa Tipong Panglinggwistika sa Berkeley pagka-2010 nga nag-ingon nga ang mga lumadnong sinulatan sa Sumatra, Sulawesi, ug sa Pilipinas kay naggikan sa usa ka nag-unang matang sa Sinulatang Ginudyarat.^[28]

Pagsinabtanay

Kadaghanan sa mga mamulongay sa mga pinulongan sa Pilipinas ang dili magkasinabtanay. Kasagaran sa mga giilang dayalekto lang kay lahi gayod diay nga mga pinulongan ug usahay ang mga giilang mga pinulongan, mga dayalekto ra diay sa usa pinulongan. Sayop nga gitawag og mga dayalekto ang mga pinulongan sa Pilipinas tungod sa mga sayop nga pulong ga gipanggamit sa mga kasulatan niadtong panahong Amerikanhon pagka-1898 hangtod sa 1946.^[29] Bisan pa man og maingon nga aduna gayoy gatosan ka mga dayalekto sa Pilipinas, sa ilang pagkahadaiya, dili moubos sa 120 ka buok ang maingon gayong mga pinulongan, ug kadaghanan pa aning mga pinulongana na labing halahi sa ilang mga silingang pinulongan kung itandi sa pagkahalahi sa pipila ka mga inila na gayong mga pinulongang Europeo sama sa Pinranses kung itandi sa Inespanyol.

Makita ang kalahian sa mga nagkadaiyang mga pinulongan sa Pilipinas pinaagi sa mga paghubad sa giingong nasudnong kasultian sa Pilipinas.^[30]

Pinulongan	Hinubad
Sa mga Langyawng Pinulongan sa Pilipinas
Iningles	If they do not (know how to) look back at their past (where they came from), they will not reach their destination. (Those who forget their roots will not grasp their future)
Inespanyol (Kinatsila)	El que no sabe mirar atrás, de donde viene, nunca llegará a su destino.
Hinokkien Pilipinhon (Lán-nâng-ōe)	Hí-gê lâng é bô khòaⁿ kāi-kī ê kiâⁿ lō͘ [許個儂彼無看家己的行路], é bô tang kàu lō͘. [彼無當到路]
Minalay (Binahasang Malaysianhon ug Indonesianhon)	Orang yang melupakan asal-usulnya tak mungkin mencapai tujuannya.
Sa mga Lumadnong Pinulongan sa Pilipinas
Inaklanon	Ro uwa' gatan-aw sa anang ginhalinan hay indi makaabut sa anang ginapaeangpan.
Inasi (Bantoanon)	Kag tawong waya giruromroma it ida ginghalinan, indi makaabot sa ida apagtuan.
Binolinao	Si'ya a kai tanda' nin lumingap sa pangibwatan na, kai ya mirate' sa keen na.
Binontoc (Ifuntok)	Nan Adi mang ustsong sinan narpuwan na, adi untsan isnan umayan na.
Binotolan	Hay ahe nin nanlek ha pinag-ibatan, ay ahe makarateng ha lalakwen.
Binutuanon	Kadtong dili kahibalo molingi sa iyang gigikanan, dili makaabot sa iyang adtu-an.
Minirayang Kasadpang Binikol (Ligao)	Kan idi tatao magkiling sa inalian, idi makaabot sa papaidtuhan
Binuhinong Binikol (Buhi)	Yu di nikiling sa pinagalinan, di makaantos sa pupuntahan.
Tinunga-tungang Binikol (Canaman)	An dai tataong magsalingoy sa saiyang ginikanan, dai makakaabot sa padudumanan.
Ginubatnong Binikol (Gubat)	An diri maaram mag-imud sa pinaghalian, diri makaabot sa pakakadtu-an.
Minirayang Kasidlakang Binikol (Daraga)	Su indi tataw makarumdom nung ginitan, indi makaabot sa adunan.
Miniraya Kasadpang Binikol (Oas)	Kan na taw na idi tataw mag linguy sa sanyang inalian, idi man maka abot sa sanyang paidtunan.
Rininconadang Biinkol (Iriga)	A dirî tattaoŋ maglīlî sa pinaŋgalinan, dirî makaaābot sa pig-iyānan.
Kinapisnon	Ang indi kabalo magbalikid sa iya ginhalinan, indi makalab-ot sa iya palakadtuan.
Binisayang Binol-anon	Sija nga dî kahibáwng molíngì sa íjang gigikánan, dî gajod makaabot sa íjang padulngan.
Binisayang Sinugboanon	Ang dî kahibáw molíngis' íyang gigikánan, dî gyod makaabots' íyang padulngan
Binisaya (Batakang Daiya)	Ang dílì kahibalo molíngì sa iyáhang gigikánan, dílì gayod makaabot sa iyáhang padulngan.
Tsinabakanong Kabitenhon	Quien no ta bira cara na su origen no de incarsa na su destinación.
Tsinabanakong Ternatenhon	Ay nung sabi mira i donde ya bini no di llega na destinación.
Tsinabakanong Sambwangganhon	El Quien no sabe vira el cara na su origen, nunca llega na su destinación.
Kinuyonon	Ang ara agabalikid sa anang ing-alinan, indi enged maka-abot sa anang papakonan.
Inibanag	I tolay nga ari mallipay ta naggafuananna, ari makadde ta angayanna.
Inilokano	Ti tao nga saan na ammo tumaliaw iti naggapuanna ket saan nga makadanon iti papananna.
Initawis	Ya tolay nga mari mallipay tsa naggafuananna, mari makakandet tsa angayanna.
Hiniligaynon (Inilonggo)	Ang indi kabalo magbalikid sang iya nga ginhalinan, indi makaabot sa iya nga pakadtuan.
Jinama Mapun	Soysoy niya' pandoy ngantele' patulakan ne, niya' ta'abut katakkahan ne.
Pinampangga	Ing e byasang malikid king kayang penibatan, e ya miras king kayang pupuntalan.
Kinabalian	An tawo nga dili kabayu mulingi sa ija gingkanan, dili makaabot sa ija pasingdan/paduyungan.
Kinaray-a	Ang indi kamaan magbalikid sa ana ginhalinan, indi makaabot sa ana paaragtunan.
Minanobo (Obo)	Iddos minuvu no konnod kotuig nod loingoy to id pomonan din, konna mandad od poko-uma riyon tod undiyonnan din.
Minaranao	So tao a di matao domingil ko poonan iyan na di niyan kakowa so singanin iyan.
Minasbateño	An dili maaram maglingi sa ginhalian, kay dili makaabot sa kakadtuhan.
Pinangasinan	Say toon agga onlingao ed pinanlapuan to, agga makasabi'd laen to.
Kinatandwanesnong Amihanang Binikol	Ang mai batid magkiling sa hinarian, mai makaabot sa pupuntahan.
Rinomblon (Ini)	Ang tawo nga bukon tigo mag lingig sa iya guinghalinan hay indi makasampot sa iya ning pagakadtoan.
Sinambali	Hay kay tanda mamanomtom ha pinangibatan, kay immabot sa kakaon.
Sinangil	Tao mata taya mabiling su pubuakengnge taya dumanta su kadam tangi.
Sinama	Ya Aa ga-i tau pa beleng ni awwal na, ga-i du sab makasong ni maksud na.
Sinurigaonon (Jaun-Jaun)	Adton dili mahibayo molingi sa ija ing-gikanan, dili gajod makaabot sa ija pasingdan.
Sinorsogon	An diri mag-imud sa pinaghalian diri makaabot sa kakadtuan.
Tinagalog (Tayabas)	Ang hindi maalam lumingon sa pinaroonan ay hindi makakarating sa paroroonan.
Tinagalog (Manila kun Filipino)	Ang hindi marunong lumingon sa pinanggalingan ay hindi makararating sa paroroonan.
Tinausug	In di' maingat lumingi' pa bakas liyabayan niya, di' makasampay pa kadtuun niya.
Winaray (Leyte)	An diri maaram lumingi ha tinikangan, diri maulpot ha kakadtoan.
Winaray (Northern Samar)	An diri maaram lumingi sa tinikangan, diri maulpot sa kakadtoan.
Yinakan	Mang gey matau mamayam si bakas palaihan nen, gey tekka si papilihan nen.

Mga Daiyang-Pinulongan

Tungod sa kasaypanan sa mga termino nga gigamit sa pagpasabot sa kahimtangang panglinggwistika sa nasod, kadaghanan sa mga mamulongay sa mga pinulongan ang nagtuo nga dayalekto lang ang ilahang gipanggamit. Sa mga pinulongang adunay daghang mga dayalekto, maglahi-lahi ang kadaiyahan sa mga dayalekto depende sa pinulongan. Ang pinulongang sama sa Tinagalog, Pinampangga, ug Pinanggasinan kay giilang dyutay ra ang kahadaiyang sa mga dayalekto. Giila sab ang Binisaya nga dyutay ra og kahadaiya sa mga dayalekto.^[31] Apan sa mga pinulongan sa Bungtong Bikol, labing dako ang kahadaiya sa mga dayalekto. Anaay mga dakbayan ug mga bayan nga adunay ilahang kaugalingong mga dayalekto ug daiya. Nakatala sa ilalom ang lain-laing mga pagkahubad sa hugpulong nga "Nagdugay ba ka adto sa merkado?" sa mga piniling daiyang-Binikol. Misunod sa mga hinubad ang pangalan sa dayalekto ug giiling pinulongan, dayon ang dakbayan kung bayan sa Bikol kung asa sila gigamit. Ang kinaulahiang hinubad kay sa Tinagalog.

• Haloy ka duman sa saodan? (Batakang Binikolano sa Baybayon, dayalekto sa Tunga-tungang Bikol; Canaman, Camarines Sur)
• Aloy ka duman sa saodan? (Minagarao, Daiyang-Binikolano sa Baybayon; Magarao, Camarines Sur)
• Huray ka doon sa saodan? (Biinkolano sa Amihanang Catanduanes kun Pinandang Binikolano; Pandan, Catanduanes)
• Naawat ka duman sa saod? (Binikolano sa Habagatang Catanduanes or Vinirac nga Binikolano, dayalekto sa Binikol sa Baybayon; Virac, Catanduanes)
• Naәban ikā sadtō sāran? (Rininconadang Binikol; Iriga City)
• Nauban ikā sadtō sāran? (Rininconadang Binikol; Nabua, Camarines Sur)
• Uban ika adto sa saod? (Linibon, Inalbayng Binikolano; Libon, Albay)
• Naәgәy ika adto sa saran? (Binuhinon, Inalbayng Binikolano; Buhi, Camarines Sur)
• Eley ka idto sa sed? (Minirayang Kasadpang Binikol, Inalbayng Binikolano; Oas, Albay)
• Na-alõy ika idto sa sâran/mercado?(Minirayang Kasadpang Binikol, Inalbayng Binikol; Polangui, Albay)
• Naulay ka didto sa saran? (Miniraya Kasidlakang Binikol, Inalbayng Binikol; Daraga, Albay)
• Dugay ka didto sa mercado? (Tinicao, Minasbate; Monreal, Masbate)
• Awat ka didto sa plasa? (Ginubat, Habagatang Sinorsogon; Gubat, Sorsogon)
• Awát ka didto sa rilansi? (Binulan, Habagatang Sinorsogon; Bulan, Sorsogon)
• Matagal ka na ba roon sa palengke? (Tinagalog)

Pagtandi-tandi sa mga Pinulongan

Diara ang mga pagtandi-tandi sa pipila ka mga pinulongan sa Pilipinas, lakip na ang mga langyaw nga pinulongan. Bisan pa man og aduna pay gamayng kalibog kung asa ang dapat ilhon isip pinulongan kun dyalekto, gipakita sa talamdan nga adunay mga pagkahisama apan walay pagsinabtanay sa mga mamulongay sa mga nakatala. Nakahan-ay ang mga pinulongan base sa kung diin sila gigamit (Gikan sa amihanan hangtod sa habagatan, dayon kasidlakan hangtod sa kasadpan).

Iningles	one	two	three	four	person	house	dog	coconut	day	new	we (inklusibo)	what	and
Inivatan	asa	dadowa	tatdo	apat	tao	vahay	chito	niyoy	araw	va-yo	yaten	ango	kan
Inilokano	maysa	dua	tallo	uppat	tao	balay	aso	niog	aldaw	baro	datayo	ania	ken
Inifuntok	əsang	tswa	Tulo	əpat	tacu	Afong	aso	inyog	acəw	falu	tsattaku	ngag	ya
Inibanag	tadday	dua	tallu	appa'	tolay	balay	kitu	inniuk	aggaw	bagu	sittam	anni	anne
Ginaddang	tata	addwa	tallo	appat	tolay	balay	atu	ayog	aw	bawu	ikkanetem	sanenay
Pinangasinan	sakey	duara	talora	apatira	too	abong	aso	niyog	agew	balo	sikatayo	anto	tan/et
Pinampanga	métung	adwá	atlú	ápat	taú	bale	ásu	ngungút	aldó	bayu	ikátamú	nanú	ampong/at
Sinambal	saya	rwa	tolo	àpat	tawu	balè	aso	ungut	awro	bâ-yo	udèng	ani	tan
Tinagalog	isa	dalawa	tatlo	apat	tao	bahay	aso	niyog	araw	bago	tayo	ano	at
Binikol sa Baybay	saro	duwa	tulo	apat	tawo	harong	ayam	niyog	aldaw	ba-go	kita	ano	buda
Rininconadang Binikol	əsad	darwā	tolō	əpat	tawō	baləy	ayam	noyog	aldəw	bāgo	kitā	onō	ag, sagkəd, sakâ
Minirayang Kasadpang Binikol	sad	duwa	tulo	upat	taw	balõy	ayam	nuyog	aldõw	bâgo	kita, sato	uno	dangan, mî, saka
Minirayang Kasidlakang Binikol	usad	duwa	tulo	upat	taw	balay	ayam	nuyog	aldaw	bâgo	kita, satun, kami	uno	dangan, mî, saka, kina
Binikol sa Amihanang Catanduanes	sadu	dawha	tatlo	apat	taho	baray	ayam	lubi / butong	ardaw	ba-go	kita, kami, amo	ano	kag / buda
Minasbate	usad	duha	tulo	upat	tawo	balay	ido	buko, lubi	aldaw	bag-o	kita, kami, amon	nano	kag
Rinomblon	isa	duha	tuyo	upat	tawo	bayay	ayam	niyog	adlaw	bag-o	kita, aton	ano	kag
Binantoanon	usa	ruha	tuyo	upat	tawo	bayay	iro	nidog	adlaw	bag-o	kita, ato	ni-o	ag
Inonhan	isya	darwa	tatlo	apat	tawo	balay	ayam	niyog	adlaw	bag-o	kita, taton	ano	ag
Kinaray-a	sara	darwa	tatlo	apat	taho	balay	ayam	niyog	adlaw	bag-o	kita, taten	ano, iwan	kag
Hiniligaynon	isa	duha	tatlo	apat	tawo	balay	ido	lubi	adlaw	bag-o	kita	ano	kag
Binisaya	usa	duha	tulo	upat	tawo	balay	iro	lubi	adlaw	bag-o	kita	unsa	ug
Kinabalian	usa	duha	tuyo	upat	tawo	bayay	ido	lubi	adlaw	bag-o	kita	uno	ug
Winaray	usa	duha	tulo	upat	tawo	balay	ayam	lubi	adlaw	bag-o	kita	ano	ngan, ug
Sinurigao	isa	duha	tuyo	upat	tao	bayay	idu	Niyog	adlaw	bag-o	kami	unu	sanan
Tiniboli	sotu	lewu	tlu	fat	tau	gunu	ohu	lefo	kdaw	lomi	tekuy	tedu
Tinausug	hambuuk	duwa	tu	upat	tau	bay	iru'	niyug	adlaw	ba-gu	kitaniyu	unu	iban
Tsinabakano	uno	dos	tres	cuatro	gente	casa	perro	coco	dia	nuevo	Zamboangueño: nosotros/kame; Bahra: mijotros/motros; Caviteño: nisos	cosá/ qué	y/e
Inespanyol	uno	dos	tres	cuatro	persona	casa	perro	coco	día	nuevo	nosotros	que	y/e
Hinokkieng Pilipinhon	it/tsi̍t (一)	dī (二) / nňg (兩)	saⁿ (三)	sì (四)	lâng (儂)	chhù (厝)	káu (狗)	iâ (椰) / iâ-á (椰仔)	di̍t (日)	sin (新)	lán (咱)	siám-mih (啥物)	kap (佮) / ka̍h (交)

Aduna say pinulongang gigamit sa mga Tao (giila sab isip Yami) didto sa Pulong Orchid sa Taiwan nga wala nahilakip sa tipon sa mga pinulongan sa Pilipinas; apan, nahilakip ning pinulonganang Tinao kun Yinami sa tipong Binatanes kuyog sa mga pinulongang Inivatan, Binabuyan, Initbayat, ug Binatanes, nga nahilakip sa mga pinulongang Pilipinhon.

Iningles	one	two	three	four	person	house	dog	coconut	day	new	we	what
Tinao	ása	dóa (raroa)	tílo (tatlo)	ápat	tao	vahay	gara	ngata	araw	vayo	tata	vela
Inivatan	asa	dadowa	tatdo	apat	tao	vahay	chito	niyoy / gata	araw	va-yo	yaten	ango
Binisaya	usa	duha	tulo	upat	tawo	balay	iro	lubi	adlaw	bag-o	kita	unsa

Mga Lumadnong Mamulongay

Diara ang pagkaihap sa mga lumadnong mamulongay sa mga pinulongang hilabing-gamit sa Pilipinas.. Nakabase kini sa mga pagbangbang sa sensong Pilipinhon pagka-2000 nga gipasikad sa Katungdanan sa Estadistikang Pilipinhon kung diin makita ang ihap sa mga Pilipinong naggamit sa gitalang 19 ka mga pinulongan isip kinaunhang pinulongan.

Pinulongan	ISO 639-3	Mga Lumadnong Mamulongay
Tinagalog	tgl	26,387,855
Binisaya (Sinugboanon)	ceb	21,340,000
Inilokano	ilo	7,779,000
Hiniligaynon	hil	7,000,979
Winaray	war	3,100,000
Tinunga-tungang Binikol	bcl	2,500,000
Pinampanga	pam	2,480,000
Pinangasinan	pag	2,434,086
Minaranaw	mrw	2,150,000
Tinausug	tsg	1,822,000
Minaguindanao	mdh	1,800,000
Tsinabakanong Zambwangganhon	cbk	1,200,000
Kinaray-a	krj	1,051,000
Sinurigao	sgd, tgn	1,000,000
Minasbate	msb	530,000
Inaklanon	akl, mlz	520,000
Inibanag	ibg	320,000
Yinakan	yka	110,000
Ineskaya	esy	500

Mga Pinulongang Negrito

Punong panid: Mga Pinulongang Negrito sa Pilipinas (Dia sad ang tala sa tala niining mga pinulongana)

Adunay pipila ka mga pinulongan sa Pilipinas nga gigamit sa mga tawong Negrito. Kaning mga pinulonga kay nakalakip sa tipong Pilipinhon apan labing sama ang ilahang mga pinulongan sa mga silingang pinulongan kung itandi sa ilahang mga ka-pinulongang-Negrito.^[32]

Mga Kriolyong Pilipinhon

Punong panid: Tsinabakano

Adunay pipila ka mga kriolyong Pilipinhon nga nakabase sa Inespanyol, ug gitawag kani silang tanan sa pangalang Tsabakano kun Tsinabakano. Mahimong mabahin ang kining mga pinulongana base sa heyograpika.

• Sa Luzon:
  • Kinabite (Chabacano de Cavite kun Caviteño), gigamit sa Dakbayan sa Cavite, Cavite
  • Tinernate (Chabacano de Barra kun Ternateño), gigamit sa Dakbayan sa Ternate, Cavite
  • Inermita (Chabacano de Ermita kun Ermitaño), gigamit kaniadto sa Ermita, Manila apan namatay na isip pinulongan. Ang kinaulahiang giilang mga mamulongay kay usa ka babaye ug iyahang apo pagka-mga-1980 hangtod sa mga 1990.
• Sa Mindanao
  • Tsinabakanong Zambuanganhon (Chabacano de Zamboanga kun Zamboangueño Chavacano), gigamit sa Dakbayan sa Zamboanga, sa Zamboanga Sibugay, sa Zamboanga del Sur, sa Zamboanga del Norte, sa Basilan, sa Sulu, sa Tawi-Tawi, ug didto sad sa Semporna, Sabah ug Malaysia. (Base sa senso pagka-2000, didto lang sa Dakbayan sa Zamboanga, aduna nay halos 360,000 ka mga lumadnong mamulongay nga maghimong niining pinulongana isip pinaka-hilabing-gamit nga daiyang-Tsinabakano)
  • Kinotabato (Chabacano de Cotabato kun Cotabateño), gigamit sa Cotabato
  • Inabakayng Dabawanhon (Chabacano de Davao kun Davaoeño Abakay), nga gigamit sa Dakbayan sa Davao.

Mga Langyaw nga Pinulongan sa Pilipinas

Adunay mga pangpublikong tunghaang nagtudlo og Pinranses, Inaleman, Hinapon, Inintsik, ug Inespanyol, kun gigamit man gayod nila isip pinulongang pantudlo.^[33]

Mga Pinulongan sa Habagatang Asya

Bag-o pa naabot ang mga Kastila, daghan na og mga gagmayng katilingbang Indiano sa Pilipinas. Daghan sa mga Indinano ang kamao Magtinagalog, Magbinisaya, ug uban pang mga pinulongang Pilipinhon, ug kamao sad Mag-iningles. Sa sulod sa mga katilingban, lagmit nga Sinindhi ug Pinunjabi ang gamiton. Sa Katilingbang Pakistanhon, Inurdu ang gigamit. Bisan pa niini, pipila na lang ka mga Tagahabagatang Asya, sama sa mga Pakistanhon ug ubang bag-ong abot nga mga mamulongay sa Tinami, Ninepal, Minarathi, ang nagpabilin sa paggamit sa ilahang kaugalingong mga pinulongan.^{[34][35][36][37][38][39][39]}

Minalay

Punong Panid: Ang Minalay sa Pilipinas

Ang pinulongang Malay mao ang kinaduhang pinulongan sa pipila sa mga Tausug, Sama-Bajau, ug Yakan nga anaa sa kinahabagatang mga dapit sa Pilipinas, sa may Zamboanga hangtod sa may Tawi-Tawi. Adlaw-adlaw sad ni gigamit sa mga Malaysianhon ug mga Indonesianhon nga nagpuyo kun nagpatigayon dinhi sa Pilipinas. Gigamit sad ning pinulonga sa pipila didto sa habagatang bahin sa Palawan. Wala hinuon ni siya gamita sa mga Maranao ug mga Maguindanao. Bisan pa og lagmit nga mga Muslim ang taga-Brunei, taga-Malaysia, taga-Indonesia, ug taga-habagatang-Pilipinas kung diin Inarabigo ang pangrelihiyong pinulongan, kasagaran gihapon sa mga Muslim sa Pilipinas ang dili kamao Mag-inarabigo, liban na lang sa pipila ka mga pulong nga gigamit sa mga pangrelihiyong kahinungdanan.

Ang Minalay, nga labot sad sa banayng Malayo-Polynesian kuyog ang mga pinulongang Pilipinhon, adunay dakong kausabang napahinungod sa kadaghanang mga pinulongang gigamit sa Pilipinas. Nahitabo kini tungod kay ang Kinaraang Minalay mao ang lingua franca sa Pilipinas kaniadto, usa ka maayong pananglit ani mao ang paggamit sa tighubad ni Magellan nga si Enrique og Minalay aron makipagsulti sa mga lumadnong taga-Sugbo aning mga panahona.

Usa ka pananglit sa paggamit og Kinaraang Minalay sa kaaging Pilipinhon mao ang anaa sa Kasulatan sa Tansong Lagunanhon nga unang gisulat sa ika-10ng gatosayng tuig.

Pag-abot sa mga Katsila sa Pilipinas niadtong ika-16 nga gatosayng tuig, Kinaraang Minalay mao ang pinulongan sa kagahum-hariang Pilipinhon.

Sa pagkakaron, gitudlo ang Inindonesia (Binahasa) isip usa ka langyawng pinulongan sa Departamento sa Linggwistika ug mga Pinulongang Asyanhon sa Unibersidad sa Pilipinas. Gitudlo sab ang Inindonesia sa Tunghaang Indonesianhon sa Dakbayan sa Davao aron mapatunhay ang budaya sa mga dayong Indonesianhon sa dakbayan. Motudlo sad usahay ang Embahada sa Indonesia og Inindonesian sa mga Pilipino ug mga langyaw.

Sukad pagka-2013, nagtudlo na og mabaw nga Inindonesian sa mga kaanib sa Kusog Panghinagiban sa Pilipinas.^[40]

Sa usa ka interbyo, giingon ni kanhing Kalihim sa Alintaga sa Bangkaagan nga si Armin Luistro nga dapat ipadasig sa kagamhanang Pilipinhon ang paggamit og Inindonesia ug Minalaysia, nga samang adunay taling panglinggwistika sa Finilipino ug ubang pinulongang Pilipinhon.^[41] Busa, mahimong itudlo isip panulun-an sa mga tunghaang pangpubliko ang kining mga pinulongana, apan wala lay pinugsanay.

Inarabigo

Gigamit na sa mga Muslim sa Pilipinas ang Inaribago sa mga pangrelihiyon ug pangtudlong kahinungdanan sukad pa sa pag-abot sa Islam sa kapupud-an ug pagkatukod sa pipila ka mga Sultanato sa ika-14 nga gatosayng tuig. Kuyog sa Minalay, gigamit ang Inarabigo isip lingua franca sa mga magpapatigayong Muslim ug sa Kagahum-hariang Malay sa kapupud-ang Malay niadto.

Gimando sa batakang balaod pagka-1987 nga angayng ipadasig ang paggamit sa Inarabigo (kuyog sa Inespanyol) apan dili lang pinugos. Pagka-2015, wala nay bayad nga gitudlo ang Inarabigo sa pipila ka mga sentrong Pang-islam ug labi na didto sa kinahabagatang bahin a Pilipinas. Kasagaran, gamiton ning pinulongana sa mga kalihokang pangrelihiyon ug sa bangkaagan (sama sa mga madrasa kun mga tunghaang Pang-islam) ug usahay gamiton sad ni siya sa mga ligdong nga kabutangan kun usahay pa gayod, sa pang-adlaw-adlaw nga inistoryahanay. Sa ingon-aning pagtan-aw, maingon nga sama ang gamit sa Inarabigo sa gamit sa Linatin ug Inespanyol sa Katolisismong Pilipinhon. Sa mga tunghaang Pang-islam sa Mindanao, gitudlo na sab ang Batakang Inarabigo sa Kasamtangan, ug dili lang ang Inarabigong Pang-qur-an.^[42]

Inespanyol

Punong panid: Ang Inespanyol sa Pilipinas

Nagkaadunay Inespanyol sa kapupud-an sa Pilipinas sa mga tuig nga nisunod sa 1565, paglayag sa kongkistadores nga si Miguel Lopez de Legazpi gikan sa Mexico padulong sa Sugbo, kung diin gitukod niya ang kinaunhang pinuy-ang Espanyol sa nasod. Bisan pa og dili na ingon-ana kabantog ang Pag-inespanyol, adunay dakong impluwensiya ang kining pinulongana sa mga lumadnong pinulongang Pilipinhon pinaagi sa pagbilin og daghan nga mga pulong nga hulam-pulong.^[43] Pipila sad ka mga pinulongang kriolyo, labing inila pa sa ngalang Tsinabakano, ang nangguwa tungod sa pag-abot sa Inespanyol. Giila sa kasamtangang batakang balaod pagka-1987 ang pagpadasig sa paggamit sa Inespanyol (kuyog sa Inarabigo), apan walay pinugsanay.

Pagka-1953, nahimo ang pinakaunang mantalaanan sa kapupud-ang Pilipinhon ug ana sang tuiga, gihulad niini ang kinaunhang libro (nga gisulat sa labaw sa usa ka pinulongan), ang Doctrina Christiana. Sa ika-17ng gatosayng tuig, natukod ang mga kinaunhang kinatumhaan sa Pilipinas tungod sa mga kamandoang pangtinuohan sa Espanya, ang uban pa nila kay maoy mga kinaunhang kinatumhaan sa tibuok Asya. Sa panahong kolonyal didto sa Mexico, ang Inespanyol mao ang pinulongan sa bangkaagan, sa pagbinayloay ug pagpatigayon, sa lugaynan, ug sa tinuohan, ug dayon sa ika-19 nga gatosayng tuig, nahimo na ning pinulonga isip lingua franca sa kolonyang Pilipinhon, apan kutob ra ang paggamit niini sa mga Pilipinong napailalom sa bangkaagan.^[44] Pagka-1863, napalakaw sa usa ka kamandoan sa Espanya ang pangpublikong bangkaagan nga naghimo og mga libre nga mga tunghaang pangpubliko nga naggamit og Inespanyol sa pagtudlo. Pagka-mga-1890, nagkaadunay usa ka bantogang tipon sa mga magtutuong kamao Mag-inespanyol nga gitawag og ilustrados, sama ni Jose Rizal. Nangapil sa rebolusyong Pilipinhon ang pipila aning mga magtutuona ug didto sab sa pakigbisog batok sa pagpanakop sa mga Amerikano. Parehong gisulat ang Batakang Balaod sa Malolos ug ang Yutang Tabonon (nasudnong awit sa Pilipinas) sa pinulongang Inespanyol.

Sa ilalolom sa pagdumalang Amerikanhon, labing gipadasig na ang paggamit sa Iningles kung itandi sa Inespanyol. Tungod sa pagsugod og gamit sa Iningles sa mga pangpublikong tunghaan isip pinulongang pangtudlo, nahuyang ang Pag-inespanyol.^[5]. Giila sa batakang balaod pagka-1935 nga maoy nagmugna sa Komonwelt sa Pilipinas ang Iningles ug Inespanyol isip mga pinulongang opisyal. Nakita sa senso pagka-1950 nga 6% na lang sa kamulupyong Pilipinhon ang naggamit og Inespanyol isip kinaunhang pinulongan kun kinaduhang pinulongan. Pagka-1990, gitaho sa senso nga niubos pa gayod tong ihapa ug nahimo na lang og 2,500 ka tawo. Sa usa ka senso pagka-2012, gibangbang nga bisan pa og adunay 1 ka yukot ka tawo ang Makainespanyol pa og naglain-laing kakamao, mga 439,000 ra ka tawo ang makagamit sa pinulongan nga mao ra og usa ka lumadnong mamulongay.^[45]

Kadiyot nga nawala ang pagkaopisyal sa pinulongang Espanyol sa pagkahimo sa batakang balaof pagka-1973, apan nabalik ra kini paglabay sa duha ka bulan, atong gihimo ni kanhing pangulong Marcos ang Kamandoang Pangpangulo ihap 155.^[9] Sa batakang balaod pagka-1987, giila ang Inespanyol isip usa ka pinulongang angay ipadasig ang pagkagamit apan sa walay pinugsanay, apan wala kini siya giila isip pinulongang opisyal. Nahawa isip gikinahanglang tulun-an sa kinatumhaan ato sa pagdumala ni kanhing pangulo Corazon Aquino. Gipagawas ni kanhing pangulo Gloria Macapagal Arroyo, siya usab usa ka mamulongay sa Inespanyol isip kinatud-ang pinulongan, ang usa ka balaoron nga magbalik sa pagkapinulongang pangtudlo sa Inespanyol sa bangkaagang nasodnon niadtong 2009. Karon, gigamit gihapon ang pinulongan sa mga mestiso ug mga Espanyol nga kasagaran namuyo adto sa Kamaynilaan, Iloilo, ug Sugbo. Nagpabilin gihapon ning pinulongana isip tulun-an sa pipila ka mga institusyong pangkabangkaagan, sama sa Unibersidad sa Santo Tomas didto sa Manila ug sa Unibersidad sa San Carlos didto sa Cebu, apan dili pinuganay ang pagkuha sa panulun-an.

Daghan pang mga kasulutang kaaginhon, mga titulo sa yuta, ug mga bmugnang pangkapanulatan nga Nakainespanyol pa ug wala gayod mahubad sa mga pinulongang Pilipinhon bisan pa man og aduna ptutuoa ni silay mga biling panglegal. Pinaagi sa pagkolonisa, nahimo ang Inespanyol nga maoy pinulongang pinakadaghan og nahatag nga mga hulam-pulong ug mga hinulam nga pamaagi sa pagpadayag sa Tinagalog, sa Binisaya, ug sa uban pang mga pinulongang Pilipinhon.^[46] Lakip ang Academia Filipina de la Lengua Española (Akademyang Pilipinhon sa Pinuongang Espanyol), nga gitukod pagka-1924, sa Tipon sa mga Akademya sa Pinulongang Espanyol, usa ka tipon sa mga nagkadaiyang mga akademyang Inespanyol sa kalibotan nga nagkahiusa aron maghimo og batakang daiyang-Inespanyol ug mapadasig ang paggamit niini. Ang pipila sa mga magtutuong nalabot niining akademyaha mao sila kanhing pangulo Arroyo, kanhing Kalihim sa mga Kalihokang Panglangyaw Alberto Romulo, ug ang Arsobispo sa Sugbo nga si Ricardo Vidal.

Iningles

Mga Punong panid: Pilipinhong Ininggles, Taglish, ug Bislish

Ang kinaunhang kasinatian sa mga Pilipino sa pinulongang Ingles, mao ang pagpanasdas sa mga Briton sa Manila sa kasamtangan sa Girang umabot og Pito ka Tuig, apan kadiyot lang kining kasinatiana ug wala kaayoy kausabang nabuhat. Pag-agi sa pipila ka tuig, nahimong labawng bantogan ang Iningles sa Pagdumalang Amerikanhon sa mga tuig 1898 hangtod sa tuig 1946, ug nagpabilin pang pinulongang opisyal ang kining Iningles sa Pilipinas.

Pagka-Agosto-22 sa 2007, tulo ka Hukmanan sa Pagpanglugot nga Rehiyonal didto sa Dakbayan sa Malolos ang nakahunahunang sa paggamit og Finilipino imbes nga Iningles aron mapadasig ang paggamit sa nasudnong pinulongang. Napulo'g duha ka mga takigrapo nga naggikan sa Ika-6, 8, ug 81 nga Sangay, nga himoong mga batakang hukmanan, ang gibansay sa pagsunod aning bag-ong kausaban didto sa Kolehiyong Pangbalaod ni Marcelo H. del Pilar sa Kinatumhaan sa Estado sa Bulakan, sunod sa mando gikan sa Kinatas-ang Hukmanan sa Pilipinas. Matod pa ni De La Rama, damgo daw ni kanhing Pangulong Maghuhukom Reynato Puno ang mapalakaw ning mandoa sa uban pang mga dapit, sama sa Laguna, Cavite, Quezon, Nueva Ecija, Batangas, Rizal, ug sa Kamaynilaan.^[47]

Bisan pa aning mga lihoka, Iningles pa gihapon ang pinulongang gigamit sa mga opisyal nga kasulatan sa pagpatigayon, sa kagamhanan, sa mga balaoranan, sa panambal, sa pang-alamdag, ug sa pagtudlo. Apan, gitataw sa UNICEF pagka-2009 nga labing ubos ang kamaayo sa mga Pilipino sa Pag-iningles.^[48] Bisan pa ani, labing gigamit ang Filipino sa pagpanibya, sama sa ABSC-CBN ug GMA, apan aduna say mga rehiyonal nga pagpanibya sa ilawom aning mga kompanyaha.

Tungod sa kabantog sa Iningles, daghan nang mga pulong nga gikan sa Iningles ang nalabot na sa mga pinulongang Pilipinhon ug nakahimo og mga pinulongang labi ang pag-code-switching sama sa Taglish ug Bislish.

Hinokkien

Punong panid: Lán-nâng

Aduna nay mga taling pangdiplomatiko ang dinastiyang Ming sa mga kanasoran ug kaharian sa Luzon ug aduna pa gayoy kaagi sa pakipagpatigayon sa tibuok kapupud-an sukad pa niadtong ika-10 gatosayng tuig. Ang Minandaring Inintsik mao ang pinulongang pangtudlo sa mga tunghaang Intsik ug mao sad ang lingua franca sa sulod sa Tsina ug sa mga katilingbang Intsik gawas niini; apan, ang Lan-nang nga usa ka daiyang-pinulongan sa Hinokkieng Inintsik mao ang pinulongan nga adunay hilabing-gamit sa mga Intsik sa Pilipinas, nga kasagaran naggikan sa lalawigan sa Fujian didto sa Tsina. Aduna say pipila ka mga daiyang-Inintsik, sama sa Hinakka ug Yinueng Inintsik (hilabi na ang Kinanton ug Tinaishan), nga gigamit sa pipila ka mga Intsik sa Pilipinas, kasagaran naggikan pa gayod sa mga lalawigan sa Guangdong ug Guangxi sa Habagatang bahin sa Tsina.

Sama sa Inespanyol, daghan nang mga pinulongang lumad sa Pilipinas ang naggamit og mga hulam-pulong gikan sa Inintsik, hilabi na sa mga pinulongang may labot sa pagluto, sa balay, ug sa pagkakaliwat.

Hinapon

Unang niabot ang mga Hapon sa Pilipinas sa ika-11ng gatosayng tuig, ang pinakaunang nasod nga ilahang gidayohan, ug sunod-sunod sad silang nangabot sa nasod sa ika-15ng gatosayng tuig (sama sa gipakita sa Boxer Codex), sa ika-17ng gatosayng tuig, sa ulahiang bahin sa ika-19 nga gatosayng tuig, ug sa ika-20ng gatosayng tuig, lakip na ang mga dekadang 1930 ug 1940.^{[49][50][51][52][52][53]} Adunay pipila ka mga katilingban ug tunghaang Hapon sa Kamaynilaan tungod sa kadaghan sa mga kompanyang Hapon. Daghan sab og mga katilingban sa mga Hapon ug mga kaliwat sa mga Hapon sa Lalawigan sa Laguna, sa Dakbayan sa Baguio, ug sa Bungto sa Davao. Puy-anan sad ang Dakbayan sa Davao sa daghang mga kaliwat sa mga Hapon. Daghang mga mamumuong Hapon ang gikuha sa mga kompanyang Amerikanhon, sama sa National Fiber Company (NAFCO), sa unang mga dekada sa ika-20ng gatosayng tuig aron manrabaho sa mga asyedang pang-abaka. Nabantog ang Hapon sa ilahang kananing ug kakugihan. Sa ika-duhang girang pangkalibutan, anaay mga tunghaang Hapon sa Dakbayan sa Davao.

Kinoryano

Kasagaran, gigamit ra ang Kinoryano sa mga langyawng gikan sa Habagatang Korea ug mga tawo sa Pilipinas nga naay dugong Koryano. Gidugang na sa Alintaga sa Bangkaagan ang Kinoryano sa ilawom sa Programa sa Pagtudlo sa mga Langyawng Pinulongan, uban sa Inespanyol, Pinranses, Inaleman, Inintsik, ug Hinapon.^[54]

Katunhay sa mga Pinulongan

Pagkamatang-matang sa UNESCO pagka-2010

Ang pagkamatang-matang sa mga kuyawng-mamatay ug patayng pinulongan kay nakabase sa ika-3ng pangkalibutang bolyum nga gimantala sa UNESCO pagka-2010

Katagi sa Kakuyawng-mamatay (Batakan sa UNESCO)

• Luwas: gigamit ang pinulongan sa tanang likwa; walay pagpugong sa linikwang paglabang.
• Kuyaw-kuyaw: gigamit pa sa kasagarang mga bata; apan, kutob ra sa pipila ka mga sakop (pananglit: sa balay).
• Kuyaw-gyung-mamatay: wala na kat-uni sa kabataan ang pinulongan isip kinaunhang pinulongan sa balay.
• Duol-nang-mamatay: gigamit na lang sa katigulangan ug dili na kaayo mahisabtan sa mga kaginikananan apan wala na nila gamita ug itudlo sa kabataan.
• Kamatyonon: ang katigulangan na lang mga tiggamit ug dili na nila kanunayng gamiton.
• Patayng-Pinulongan: Wala nay mamulongay nga nahabilin. Nalakip na kining mga pinulonga sa Atlas ug gihunahuna nang patay sukad sa dekadang 1950.

Mga Pinulongang Kuyaw-kuyaw Mamatay

Pinulongan	Mamulongay (Pagka-2000)	Lalawigan	Koordinatos	ISO 639-3 Code(s)	Sinanghiran
Inagta sa Tunga-tungang Cagayan	779	Cagayan	17°59′21″N 121°51′37″E	agt	UNESCO 2000
Inagtang Dupaninanhon	1400	Cagayan	17°58′06″N 122°02′10″E	duo	David Bradley (UNESCO 2000)

Mga Pinulongang Kuyaw-kuyaw gyung Mamatay

Pinulongan	Mamulongay (Pagka-2000)	Lalawigan	Koordinatos	ISO 639-3 Code(s)	Sinanghiran
Inagtang Bataanhon	500	Bataan	14°25′57″N 120°28′44″E	ayt	David Bradley (UNESCO 2000)
Inagtang Bukid-Irayanhon	150	Camarines Sur	13°27′32″N 123°32′48″E	atl	David Bradley (UNESCO 2000)
Binatak	200	Palawan	10°06′29″N 119°00′00″E	bya	David Bradley (UNESCO 2000)

Mga Pinulongang Duol nang Mamatay

Pinulongan	Mamulongay (Pagka-2000)	Lalawigan	Koordinatos	ISO 639-3 Code(s)	Sinanghiran
Inattang Fairenhon	300	Ilocos Norte	18°01′37″N 120°29′34″E	azt	David Bradley (UNESCO 2000)
Inaltang Amihanon	200	Aurora	15°42′58″N 121°24′31″E	agn	David Bradley (UNESCO 2000)
Inagtang Camarines-Nortenhon	150	Camarines Norte	14°00′49″N 122°53′14″E	abd	David Bradley (UNESCO 2000)

Mga Pinulongang Kamatyonon

Pinulongan	Mamulongay (Pagka-2000)	Lalawigan	Koordinatos	ISO 639-3 Code(s)	Sinanghiran
Inagtang Pulong-Alabatnon	30	Quezon	14°07′15″N 122°01′42″E	dul	David Bradley (UNESCO 2000)
Inagtang Isarognon	5	Camarines Sur	13°40′50″N 123°22′50″E	agk	David Bradley (UNESCO 2000)
Inaytang Habagatanhon (Inaytang Sorsogonhon)	150	Sorsogon	13°01′37″N 124°09′18″E	ays	David Bradley (UNESCO 2000)

Mga Patayng-Pinulongan

Pinulongan	Mamulongay (Pagka-2000)	Lalawigan	Koordinatos	ISO 639-3 Code(s)	Sinanghiran
Inagtang Dicamaynon (Dinumagat, Dicamaynong Dinumagat)	0	Isabela	16°41′59″N 122°01′00″E	duy	David Bradley (UNESCO 2000)
Inarta	0	duol sa utlanang Isabela-Quirino	16°25′21″N 121°42′15″E	atz	David Bradley (UNESCO 2000)
Kinatabaga	0	Quezon	13°26′12″N 122°33′25″E	ktq	David Bradley (UNESCO 2000)
Inata	0	Negros Oriental	9°36′29″N 122°54′56″E	atm	David Bradley (UNESCO 2000)

Pagtuon sa Amihanang Dakota pagka-2014

Sa usa ka pagtuon ni Thomas N. Headland, sa Summer Institute of Linguistics sa Dallas, ug sa Kinatumhaan sa Amihanang Dakota nga gitawag nga Thirty Endangered Languages in the Philippines, adunay 32 ka kuyaw-mamatayng pinulongan sa Pilipinas, apan 2 sa ka mga nakatalang pinulongan ang wala nay mga mamulongay, gidugang na lang nga patayng-pinulongan na sila kun basi man. Tanang mga nakatalang pinulongan kay mga Pinulongang Negrito, ang pinakakaraang mga pinulongan sa Pilipinas.^[55]

Pinulongan	Dapit kung diin nagpuyo ang mamulongay.[55]	Kamulpyoan sa mga mamulongay pagka-dekada-90.[55]	Sinanghiran[55]
Binatak	Pulong Palawan	386	Elder 1987
Minamanwa	Pulong Mindoro	1000	Grimes 2000
Inati	Amihanang bahin sa pulong Panay	30	Pennoyer 1987:4
Inati	Habagatang bahin sa pulong Panay	900	Pennoyer 1987:4
Inata	Pulong Negros	450	Cadelina 1980:96
Inata	Mabinay, Negros Oriental	25	Grimes 2000
Inatta	Pamplona, kasadpang Cagayan	1000	Grimes 2000
Inatta	Faire-Rizal, kasadpang Cagayan	400	Grimes 2000
Inatta	Pudtol, Kalinga-Apayao	100	Grimes 2000
Inayta	Sorsogon	40	Grimes 2000
Inagta (extinct, unverified)	Villaviciosa, Abra	0	Grimes 2000; Reid, per. com. 2001
Inabenlen	Tarlac	6000	K. Storck SIL files
Minag-anchi	Zambales Tarlac, Pampanga	4166	K. Storck SIL files
Minag-indi	Zambales, Pampanga	3450	K. Storck SIL files
Inambala	Zambales, Pampanga, Bataan	1654	K. Storck SIL files
Minagbeken	Bataan	381	K. Storck SIL files
Inagta	Isarog, Camarines Sur (gitatawng kamatyonon)	1000	Grimes 2000
Inagta	Bukid Iraya & kasidlakang bahin sa danawng Buhi, Camarines Sur (adunay 4 ka mga dug-olng daiyang-pinulongan)	200	Grimes 2000
Inagta	Bukid Iriga & kasadpang bahin sa danawng Buhi, Camarines Sur	1500	Grimes 2000
Inagta	Camarines Norte	200	Grimes 2000
Inagta	Pulong Alabat, habagatang Quezon	50	Grimes 2000
Inagta	Umirey, Quezon (with 3 close dialects)	3000	T. MacLeod SIL files
Inagta	Casiguran, amihanang Aurora	609	Headland 1989
Inagta	Maddela, Quirino	300	Headland field notes
Inagta	Palanan & Divilacan, Isabela	856	Rai 1990: 176
Inagta	San Mariano-Sisabungan, Isabela	377	Rai 1990: 176
Inagta (bag-o lang gitataw isip patayng-pinulongan)	Dicamay, Jones, Isabela	0	Headland field notes, and Grimes 2000
Inarta	Aglipay, Quirino	11 (30 in 1977)	Headland field notes, and Reid 1994:40
Inalta	Amihanang Aurora	250	Reid, per. comm.
Inalta	Amihanang Quezon	400	Reid, per. comm.
Inagta	Kasidlakang Cagayan, Supaninam (pipila ka mga dug-olng daiyang-pinulongan)	1200	T. Nickell 1985:119
Inagta	Tunga-tungang Cagayan	800	Mayfield 1987:vii-viii; Grimes 2000

Mga Sugyot sa Pagpatunhay sa mga Pinulongang Pilipinhon

Aduna nay pipila ka mga sugyot sa pagpatunhay sa daghang mga pinulongan sa Pilipinas. Matod sa Komisyon sa Pinulongang Filipino, anaay 235 ka mga lipong etnolinggwistik sa nasod, matag usa kanila kay adunay kaugalingong pinulongang Pilipinhon.

Labot sa mga sugyot, mao ang: (1) "pagmugna og usa ka kapulongnan ug giya sa paggama og mga hugpulong" para sa matag usa sa 135 ka mga buhing-pinulongan sa nasod, (ika-2) "Pagpatunhay pinaagi sa pagbidyo" sa tanang mga pinulongang Pilipinhon, (ika-3) "pagbalik og gamit sa mga kinaraang sinulatan sa Pilipinas" kung diin ang matag sinulatan sa matag lipon kay gamiton kuyog sa alpabetong Romano sa mga tunghaan didto sa mga katilingbang diin nagamit ang sinulatan, (ika-4) "pagtudlo usa sa mga kinaunhang pinulongan" sa balay ug sa tunghaan bag-o itudlo ang Finilipino ug ubang langyawng pinulongan (Iningles, Inespanyol, ugkun Inarabigo), ug (ika-5) "paggamit sa kinaunhang pinulongan ug sinulatan sa mga pahibalo" unya sundan na sa sinulatang Filipino ug sa ubang langyawng pinulongan (Iningles, Inespanyol, ugkun Inarabigo), pananglitan: Binisaya una unya sunod na ang Finilipino ug Iningles nga ibutang sa ilawom nga dapit sa pahibalo.

Sa pagkakaron, ang ika-4 ra nga sugyot ang gituman sa nasudnong kagamhanan sa Pilipinas.^[56] Aduna nay balaoron sa Nasundnong Sinulatan nga gisulong sa balay balaoranan nga magpalakaw sa ika-3 ug ika-5ng sugyot; apan, ang karaang sinulatan ra nga moangay sa nasudnong Pinulongan, ang Filipino, ang nakalakip sa balaoron. ^[57]

Uban pang mga Samang Panid

• Sinulatang Pilipinhon
• Mga Pinulongang Pilipinhon
• Pinulongang Filipino

Mga pakisayran

1. Phillipines. Ethnologue
2. McFarland, C. D. (1994). "Subgrouping and Number of Philippine Languages". Philippine Journal of Linguistics. 25 (1–2): 75–84. ISSN 0048-3796
3. Giila sa Komisyon sa Wikang Filipino nga adunay 134 ka pinulongan ug 1 ka nasudnong pinulongan (Filipino) nga gigamit sa Pilipinas didto sa ilang mapang Atlas Filipinas nga namantala pagka-2016.
4. Gonzales, A. (2010). The language planning situation in the Philippines. Journal of Multilingual and Multicultural Development, 19(5), 297-525. https://doi.org/10.1080/01434639808666365
5. "Philippines – Education". CountryStudies.us. Retrieved March 15, 2015.
6. Article 93 of the Malolos Constitution reads, "Art. 93. The use of languages spoken in the Philippines shall be optional. This use cannot be regulated except by virtue of law, and solely for acts of public authority and in the courts. For these acts the Spanish language will be used in the meantime."
7. Manuel L. Quezon (December 1937). "Speech of His Excellency, Manuel L. Quezón, President of the Philippines on Filipino national language" (PDF). p. 4. Retrieved January 14, 2009.
8. Gonzalez, Andrew (1998). "The Language Planning Situation in the Philippines" (PDF). Journal of Multilingual and Multicultural Development. 19 (5, 6): 487–525. doi:10.1080/01434639808666365. Archived from the original (PDF) on June 16, 2007. Retrieved March 24, 2007.
9. "Presidential Decree No. 155 : Philippine Laws, Statutes and Codes". Chan Robles Virtual Law Library. Retrieved March 15, 2015.
10. Article XIV, Sec 7: For purposes of communication and instruction, the official languages of the Philippines are Filipino and, until otherwise provided by law, English. The regional languages are the auxiliary official languages in the regions and shall serve as auxiliary media of instruction therein. Spanish and Arabic shall be promoted on a voluntary and optional basis.
11. "Commission on the Filipino Language Act". Chan Robles Law Library. Retrieved July 19, 200
12. "Resolusyon Blg. 92-1" (in Filipino). Commission on the Filipino Language. May 13, 1992. Retrieved March 24, 2007.
13. Takacs, Sarolta (2015). The Modern World: Civilizations of Africa, Civilizations of Europe, Civilizations of the Americas, Civilizations of the Middle East and Southwest Asia, Civilizations of Asia and the Pacific. Routledge. p. 659. ISBN 978-1-317-45572-1.
14. Brown, Michael Edward; Ganguly, Sumit (2003). Fighting Words: Language Policy and Ethnic Relations in Asia. MIT Press. pp. 323–325. ISBN 978-0-262-52333-2. Retrieved August 4, 2020.
15. Haspelmath, Martin (2009). Loanwords in the World's Languages: A Comparative Handbook. De Gruyter Mouton. p. 724. ISBN 978-3-11-021843-5.
16. Rainier Alain, Ronda (March 22, 2013). "Bahasa in schools? DepEd eyes 2nd foreign language". The Philippine Star. Retrieved Ju
17. Chan-Yap, Gloria (1980). Hokkien Chinese borrowings in Tagalog. Dept. of Linguistics, School of Pacific Studies, Australian National University. p. 5. ISBN 978-0-85883-225-1. The number of loanwords in the domain of cookery is rather large, and they are, by far, the most homogeneous of the loanwords.
18. Joaquin, Nick (2004). Culture and history. Pasig City. p. 42. ISBN 978-971-27-1426-9. OCLC 976189040.
19. Potet, Jean-Paul G. (2016). Tagalog Borrowings and Cognates. Raleigh, NC: Lulu Press, Inc. p. 343. ISBN 978-1-326-61579-6.
20. "Mexico, our older sister". Manila Bulletin News. Archived from the original on April 13, 2018. Retrieved April 13, 2018.
21. Endriga, Divine Angeli (2010). The Dialectology of Cebuano: Bohol, Cebu and Davao. 1st Philippine Conference Workshop on Mother Tongue-Based Multilingual Education held from February 18–20, 2010. Capitol University, Cagayan de Oro.
22. Ricardo Ma. Nolasco. "Maraming Wika, Matatag na Bansa - Chairman Nolasco" (in Filipino). Commission on the Filipino Language. Retrieved October 4, 2007.
23. Mendoza, S. L. (2011). Ang usaping pang-wika sa bagong yugto ng pantayong pananaw: Ang panloob na hamon ng pluralismo. Social Science Diliman, 7(1) 37-62. https://journals.upd.edu.ph/index.php/socialsciencediliman/article/view/2302
24. Gonzales, Richard DLC. "NIHONGO NO BENKYOU: WHY AND HOW FILIPINOS LEARN JAPANESE LANGUAGE".
25. "Similarities and Differences between Japan and Philippine Cultures". www.slideshare.net.
26. Weedon, Alan (August 10, 2019). "The Philippines is fronting up to its Spanish heritage, and for some it's paying off". ABC News. Retrieved December 23, 2020.
27. Felongco, Gilbert (December 5, 2007). "Arroyo wants Spanish language in schools". GulfNews. Retrieved August 6, 2018.
28. Miller, Christopher (2010). "A Gujarati Origin for Scripts of Sumatra, Sulawesi and the Philippines" (PDF). Annual Meeting of the Berkeley Linguistics Society. 36 (1): 276. doi:10.3765/bls.v36i1.3917. ISSN 2377-1666.
29. Gonzalez, Andrew (1998). "The Language Planning Situation in the Philippines" (PDF). Journal of Multilingual and Multicultural Development. 19 (5, 6): 487–525. doi:10.1080/01434639808666365. Archived from the original (PDF) on June 16, 2007. Retrieved March 24, 2007.
30. The Philippine National Proverb^{[Sinanghirang Kaduha-duhaan?]}
31. Endriga, Divine Angeli (2010). The Dialectology of Cebuano: Bohol, Cebu and Davao. 1st Philippine Conference Workshop on Mother Tongue-Based Multilingual Education held from February 18–20, 2010. Capitol University, Cagayan de Oro.
32. Lobel, Jason William (2013). Philippine and North Bornean Languages: Issues in Description, Subgrouping, and Reconstruction (Ph.D. in Linguistics thesis). University of Hawaii at Manoa. hdl:10125/101972.
33. DepEd to continue teaching French in select public schools in 2013. Philippine Daily Inquirer. December 6, 2012.
34. "Philippinealmanac.com". Archived from the original on July 1, 2012. Retrieved March 15, 2015.
35. "Going Banana". Retrieved March 15, 2015.
36. "KINDING SINDAW" Archived 2012-07-17 at the Wayback Machine
37. "The Indian in the Filipino". Inquirer.net. Archived from the original on June 21, 2015. Retrieved March 15, 2015.
38. Kesavapany, K.; Mani, A.; Ramasamy, P. (2008). Rising India and Indian Communities in East Asia. ISBN 9789812307996. Retrieved March 15, 2015.
39. Sandhu, K. S.; Mani, A. (2006). Indian Communities in Southeast Asia (First Reprint 2006). ISBN 9789812304186. Retrieved March 15, 2015.
40. "Indonesian Language Club - Embassy of Indonesia - Washington D.C." Archived from the original on April 30, 2016.
41. Rainier Alain, Ronda (March 22, 2013). "Bahasa in schools? DepEd eyes 2nd foreign language". The Philippine Star. Retrieved June 11, 2013.
42. Muslim education program gets P252-M funding. Philippine Daily Inquirer. July 13, 2011.
43. Adriano, Joel. "The Philippines: still grappling with English" Archived 2021-01-28 at the Wayback Machine. Safe-democracy.org. Forum for a safer democracy. Retrieved February 15, 2015.
44. "Estadisticas: El idioma español en Filipinas". Retrieved March 15, 2015.
45. "El español, una lengua viva: Informe 2012" (PDF) (in Spanish). pp. 6 and 10. Archived from the original (PDF) on October 18, 2012. Retrieved March 15, 2015. (439,000 native speakers + 2,557,773 limited competency + 20,492 students.)
46. "Spanish language in Philippines" Archived 2015-03-18 at the Wayback Machine. Archived from the original Archived 2015-03-18 at the Wayback Machine on March 18, 2015. Retrieved March 1, 2015.
47. Reyes, Carmela (August 22, 2007). "3 Bulacan courts to use Filipino in judicial proceedings". Inquirer.net. Archived from the original on October 12, 2007.
48. Adriano, Joel. "The Philippines: still grappling with English" Archived 2021-01-28 at the Wayback Machine. Safe-democracy.org. Forum for a safer democracy. Retrieved February 15, 2015.
49. Afable, Patricia (2008). "Compelling Memories and Telling Archival Documents and Photographs: The Search for the Baguio Japanese Community" (PDF). Asian Studies. 44 (1).
50. "Philippinealmanac.com". Archived from the original Archived 2012-07-01 at the Wayback Machine on July 1, 2012. Retrieved March 15, 2015.
51. Paul Kekai Manansala. "Quests of the Dragon and Bird Clan". Retrieved March 15, 2015.
52. "Ancient Japanese pottery in Boljoon town". Retrieved March 15, 2015.
53. "Philippines History, Culture, Civilization and Technology, Filipino". Retrieved March 15, 2015.
54. "Korean, foreign languages not Filipino subject replacement: DepEd". Philippine News Agency. Retrieved December 12, 2018.
55. Headland, Thomas N. (2003). "Thirty endangered languages in the Philippines". Work Papers of the Summer Institute of Linguistics, University of North Dakota Session. 47 (1). doi:10.31356/silwp.vol47.01.
56. "Mother Tongue-Based Learning Makes Lessons More Interactive and Easier for Students" (Press release). DepEd. October 24, 2016
57. See, Stanley Baldwin (August 15, 2016). "A primer on Baybayin". GMA News Online. Retrieved August 6, 2018.