Fernando de Magallanes

Si Fernando de Magallanes (Pinortuges: Fernão de Magalhães, Ininggles: Ferdinand Magellan; 1480 – Abril 27, 1521, Mactan, Sugbo) usa ka Portuges nga manlalayag. Usa siya sa mga manlalayag nga nangita, ug nakalayag sa ruta pakasadpan gikan sa Uropa padulong sa Molucas (o Spice Islands) sa Indonesia. Ang maong paglayag maoy unang higayon nga pagtuyok-layag sa Kalibotan. Wala niya mahuman ang paglayag kay napatay siya sa pundok sa mga lumad nga Sugboanon ni Lapulapu didto sa Mactan. Hinuon, nakapadayon sa paglayag ang iyang mga kauban nga gipangulohan ni Sebastian de el Cano nga wala mapatay sa maong panagsangka.

Hulagway ni Fernando de Magallanes niadtong 1810

Tungod kay naadto na ni Magallanes kaniadto ang Spice Islands sa laing ekspedisyon bag-o pa ang iyang pakasadpan nga paglayag, siya maoy unang tawo nga nakaagi na sa tanang meridyan sa kalibotan.

Si Magallanes usab maoy unang Uropeyong manlalayag nga nakaagi sa Kadagatang Pasipiko^[1], ug unang Uropeyo nga nakaduaw sa Sugbo, nga wala pa kaniadto mailhi sa mga taga-Kasadpan.

Sa 270 ka tawo nga ubos sa iyang mando niadtong ekspedisyon, 18 lang ang nakabalik sa Espanya diin sila naggikan.^[2][3] Sila gipangulohan ni Juan Sebastián Elcano, ang mipuli ni Magallanes human kini mapatay.

Ang pagpangita sa bag-ong ruta

Kaniadto pa man, naninguha na ang Espanya sa pag-angkon sa Spice Islands (kun hubaron, Isla sa mga Lamas). Dinhi abunda ang mga lamas nga kaniadto bililhon kaayo sa Uropa.

Kaniadto, usa ra ka ruta ang mahimong agian padulong sa Spice Islands. Kini mao ang ruta paagi sa Aprika. Apan nakontrol kini sa mga Portuges sa dihang naaprubahan sa mga Espanyol ug Portuges ang Kasabotan sa Tordesillas. Tungod niini, nangita'g paagi ang Espanya nga maka-adto sa Spice Islands gamit ang laing ruta. Daghang mga Espanyol ang nangamatay sa kadagatan samtang nagita'g bag-ong ruta pa-kasadpan.

Ang plano ni Magallanes

Gitudlo sa mapa ang Dakbayan sa Sanlúcar de Barrameda, dapit sa Suba sa Guadalquivir, sa Andalusia.

Si Fernando de Magallanes nakahuna-huna og teyoretikal nga ruta nga moagi habagatan sa Habagatang Amerika. Iya kining gipakita sa Hari sa Portugal, si Hari Manuel I, apan wala kini mauyoni sa Hari. Usa sa mga hinungdan mao nga naa nay rutang gigamit ang mga Portuges, ug wala silay planong morisgo sa pagpadala'g ekspedisyon nga wala pay kasiguroan.

Busa miadto si Magallanes sa Hari sa Espanya, si Haring Carlos V.

Ang barko ni Magellan, ang Victoria

Niadtong Agosto 10, 1519, lima ka barko ang gihatag kang Magallanes - ang Trinidad, San Antonio, Concepción, Victoria, ug Santiago. Mibiya sila sa Sevilla ug milayag agi sa Suba sa Guadalquivir ngadto sa Sanlucar de Barrameda.

Apan ang ubang mga Espanyol wala kaayo magasalig kang Magallanes tungod sa iyang pagka-Portuges. Buot unta gani nilang papulihan si Magallanes ug laing admiral, pero wala kini nila mabuhat.

Bisan pa niini, nakalayag sila niadtong Septiyembre 20 niadtong tuiga. Si haring Manuel I sa Portugal nagpadala og gamay'ng pundok aron sa paggukod kang Magallanes, apan nakaipsot siya.

Ang ekspedisyon ni Magallanes (Iningles nga Mapa)

Ang mga Isla Ladrones

Naka-abot ang ekspidesyon sa ekwador niadtong Pebrero 13, 1521. Niadtong Marso 6, naabot nila ang Marianas ug ang Guam. Gitawag ni Magallanes ang Guam nga "Pulo sa mga Layag" tungod sa daghang mga gagmay'ng barkong adunay layag. Pero giusab niya kini ngadto sa "Isla Ladrones" o pulo sa mga kawatan, tungod kay daghang mga sakyanan sa Trinidad ang nakawat didto.

Pag-abot sa Kabisay-an

Si Magallanes adunay tighubad nga ginganla'g Enrique, usa ka Malay nga iyang gidala. Kini nga tighubad giingon nga nagtrabaho na kang Magallanes sukad adtong mga ekspedisyon niya sa Aprika, didto sa Portugal, ug niadtong nangayo siya'g tabang sa hari sa Espanya.

Niadtong Marso 16, 1521, naabot ni Magallanes ang Pilipinas. Naabot niya ang Mazaua(dakbayan sa Butuan karon), sa habagatan sa Mindanao, nga kaniadto gidumala ni Raha Kulambo.Dinhi sa giingon nga dapit nahitabo ang unang misa sa Pilipinas. Pinaagi sa tighubad, nagiyahan ni Kulambo si Magallanes ngadto sa usa sa mga sentro sa Kabisay-an kaniadto, ang Sugbo. Kini nahitabo niadtong Abril 7. Sa pagdagsa niya sa Sugbo, iyang giturok ang dakong krus nga maoy nahimong labing halangdong simbolo sa Kristiyanismo sa kapupud-an.

Gisugat ni Raha Humabon sa Sugbo ang mga tawo ni Magallanes, kinsa nahimo niyang higala. Si Humabon ug ang iyang Harang Juana nagpabunyag ngadto sa Kristyanismo. Sumala sa mga gisulat ni Pigafetta, gihatag isip gasa ang imahen sa Señor Santo Niño niadtong bunyag sa Reyna. Nganhi nagsugod ang inila na kaayo nga Sugboanong tradisyon, ang Sinulog, nga nagasimba sa batang Jesus.

Kamatayan

Adunay ubang mga pamuno sa mga kasikbit nga balangay ang nakighigala kang Magallanes. Usa na niini si Raha Zula, kinsa mihangyo kang Magallanes sa pagpakig-away kang Lapulapu. Si Lapulapu usa ka pamuno sa Mactan.

Gusto ni Magallanes nga makabig sa Kristyanismo si Lapulapu ug ang iyang pundok. Apan wala mosugot si Lapulapu. Busa, niadtong Abril 17, milayag si Magallanes padulong sa Mactan aron sa pakig-away kang Lapulapu.

Apan napukan ang kasundalohan ni Magallanes tungod sa kadaghan sa mga manggugubat ni Lapulapu, nga ingon pa ni Pigafetta "Hapit mag-usa ka libo ug lima ka gatos ka manggugubat," batok sa kap-atan ug siyam ra ka sundalo ni Magallanes.^[4] Ang mga barko ni Magallanes, diin gibutang ang mga kanyon, wala makaduol sa baybayon sa panggubatan. Tungod niini, wala magsilbi ang ila unta nga bintaha tungod sa mas makabag-ong mga armas. Nailhan sa mga sundalo ni Lapulapu si Magallanes, ug ila siyang gitabangan. Ang daghang mga tinigbasan ug dinunggaban gamit ang mga kawayang mga bangkaw maoy nakapatay kang Magallanes.

Ang iyang mga sundalo, sa pagkakita sa pagkamatay sa ilang dako-dako, midali pagbalik sa mga barko.

Ang pagpadayon sa ekspedisyon

Si Juan Sebastian Elcano

Ang mga manlalayag mipili ug bag-ong pamuno puli kang Magallanes. Ang ilang napilian mao si Juan Sebastian Elcano.

Ang nahibilin nga mga manlalayag gamay lang kaayo para makapalayag sa tulo nga nahibiling barko. Busa, niadtong Mayo 2, 1521, ilang gibiyaan ang Concepcion, ug gisunog pa para dili kini magamit batok nakila. Milayag sila padulong sa Palawan, ug nahiabot sa Brunei. Dinhi sila mihunong ug pipila ka adlaw. Matud ni Pigafetta, ang korte ni Raha Siripada (ang raha sa Brunei kaniadto) adunay daghang mga bulawan ug aduna pa ganiy duha ka perlas nga sama kadak-a sa itlog sa himungaan. Nakapasigarbo usab ang Brunei ug mga elepanteng panggubat ug 62 ka mga kanyon, kalimaon ang mga kanyon nga naa sa mga barko ni Magallanes.

Mipadayon sila ug miabot sa Spice Islands, diin sila mikarga ug pipila ka tonelada sa mga lamas. Apan ang Trinidad naguba, ug gikinahanglang magpabilin ug pipila ka semana para sa pagpaayo. Busa, midesidar si Elcano nga ang Victoria na lang ang mopadayon sa pakasadpang ruta padulong Espanya, samtang ang Trinidad mobalik sa Espanya agi sa Pasipikong ruta. Apan, ang Trinidad nadakpan sa mga Portuges ug wala na makabalik. Ang Victoria hinuon nakapadayon apan pipila sa mga manlalayag ang namatay sa kagutom, ug aduna say gibiyaang mga manlalayag si Elcano, kay nahadlok man siyang mawad-an ang iyang 26 toneladang mga lamas.

Miabot sa Espanya ang Victoria niadtong Septyembre 6, 1522. Didto sila gisugat ni Maximilianus Transylvanus kinsa nakighinabi sa mga nahibiling manlalayag.^[5] Gamit ang nakuha niyang impormasyon, gisulat niya ang unang akawnt sa ekspedisyon. Ang akawnt usab ni Pigafetta napatik lang human niadtong 1525, apan nabasa sa lapad nga sirkulasyon niadto lang ika-18 nga siglo.

Kontribusyon

Monumento ni Fernando de Magallanes sa Punta Arenas (Tsile)

Dagha'g mga bag-ong nadiskubre nga butang ang ekspedisyon ni Magallanes. Adunay mga hayop nga wala sa Uropa ang nakit-an nila Magallanes. Adunay mga llama ug mga penguin nga nahulagway sa mga asoy.

Migawas usab ang panginahanglan sa usa ka Linya sa Internasyonal nga Petsa (International Date Line). Sa ilang pag-abot, awahi ang ilang kalendaryo ug usa ka adlaw kaysa mga kalendaryo sa Uropa. Kini bisan og maayo ug sakto ang ilang pagtala sa ilang kalendaryo sa ilang ekspedisyon. Dinhi nila nasabtan nga kon ang imong paglayag pakasadpan, o pabali sa natural nga pagtuyok sa kalibotan, makuhaan ug usa ka adlaw ang imong takna.^[6] Ang maong kalainan nakadala'g dakong kahibulong sa Uropa, nga ang Santo Papa mismo gipadalha'g usa ka delegasyon para pagpasabot sa maong kalainan kaniya.

Mga pakisayran

1. Szpytman, John. "Ferdinand Magellan". Catholic Encyclopedia.
2. Swenson, Tait M. "First Circumnavigation of the Globe by Magellan 1519-1522". The Web Chronology project. {{cite web}}: Cite has empty unknown parameter: |1= (help); Unknown parameter |publishdate= ignored (help)
3. "age of exploration". The Mariners' Museum.
4. The Death of Magellan, 1521, EyeWitness to History (2001).
5. "NNDB: Ferdinand Magellan". {{cite web}}: Cite has empty unknown parameter: |1= (help)
6. Maps of the Magellan Strait and a brief history of Ferdinand Magellan Archived 2010-09-14 at the Wayback Machine. London, UK.