Ikaduhang Gubat Kalibotanon
From Wikipedia, the free encyclopedia
From Wikipedia, the free encyclopedia
Ang Ikaduhang Gubat Kalibotanon (Ininglis: Second World War), usa ka kalibotanong gubat nga salangpotan sa unta duha ra ka kasungi-an. Ang unang kasungian nahitabo niadtong 1937 sa Asia nga mao ang Ikaduhang Gubat Insik-Hapon; ang ikaduha mao ang pag-sulong sa Alemanya ngadto sa Polan nga nahitabo sa Yurop niadtong 1939.
Kini nga gubat mitunga sa kadaghanan sa mga nasod ngadto sa duha ka pundok: ang mga Aliado ug sa Gahom nga Aksis. Kini nga gubat naglambigit sa mobalisasyon sa kapin 100 ka milyon ka mga sundalo, busa kini nahimong usa ka "Tinibuok nga Gubat" diin hapit wala nay kalahian sa sibilyan ug militar nga materyales ug kahimanan. Gigamit sa tagsa-tagsa ka participante ang tanang resources niini, ekonomiko, industrial, militar, ug siyentipiko. Kapin 60 ka milyon ka ang nakalas, kadaghanan niini mga civilian. Mikabat ug usa ka trilyon ka 1994 nga E.U. nga dollares ang nagugol sa gubat [1][2].
Nakadaog sa gubat ang mga Aliado, ug isip resulta, ang Tinipong Bansa ug ang Uniong Soviet mao'y nahimong nag-unang gamhanang nasod. Kini ang nakasugod sa Bugnaw nga Gubat, diin ang duha magkasangka sa hilom kon kinsay labing gamhanan kanila. Usa usab ka bunga human sa gubat mao ang pagkahimo sa Nagkahiusang mga Nasod, ang tumong niini mao ang pagbantay nga walay laing gubat nga sama kadugoon ang mahitabo. Gitapos usab sa gubat ang Imperyalismo sa dihang maluya ang mga Imperyalistang nasod human sa gubat.
Sa pagkahuman sa Unang Gubat Kalibotanon, ang napilding Imperyong Aleman gipugos sa paglagda sa Kasabotan sa Versailles. Tungod niini, gilimitahan ang gidak-on sa kasundalohang Aleman, ug gipugos ang Imperyo sa pagbayad og dagkong reparasyon sa gubat. Ang gubat patani sa Rasiya mao'y naka-ingon sa pagkatukod sa komunistang Uniong Soviet.
Sa Italia, giilog ni Benito Mussolini ang gahom isip usa ka pasistang manglulupig. Iyang gisaad sa mga Italyanhon ang usa ka Bag-ong Imperyong Roman[3].
Sa China, ang nagdumalang partido, ang Kuomintang, milusad sa usa ka kampanya sa pagpahiusa batok sa mga mialsang warlords, apan nahulog hinoon sa usa ka gubat patani batok sa mga komunistang Tsino.
Niadtong 1931, ang nagkamilitaristikong Imperyong Hapon, kinsa dugay nang nagdahom sa iyang impluensya sa Tsina[4] isip unang lakang sa iyang katungod sa pagdumala sa Asia. Iyang gigamit ang incidente sa Mukden isip katarongan aron sulongan ang Manchuria.
Niadtong 1933, ang pamuno sa mga Nazi nga si Adolf Hitler mao'y nahimong pamuno sa Alemania, ug nagsugod sa usa ka dakong pagrearma[5]. Kini nakapakuyaw sa Pransya ug sa Hiniusang Gingharian, kinsa dagko'g nawagtang human sa miaging gubat, ug usab sa Italia, kinsa nakakita nga mahimong babag sa ilang kaugalingong ambición ang mga actividades sa Alemania[6]. Aron mapabilin ang ilang panag-abin, gipasagdan sa mga Francés ang pag-ataque sa mga Italiano sa Etiopía. Misamot ang kahimtang niadtong 1935, sa dihang gikuha sa Alemania ang Saarland, ug sa pagbasura ni Hitler sa Kasabotan sa Versailles. Aron mapacalma ang Alemania, giporma sa Britanya, Pransya, ug Italya ang Printi sa Stresa.
Daghang mga hinungdan ang nagpahipi sa ikaduhang gubat kalibotanon.
Aduna'y duha ka dagkong alianza ang miapil sa gubat. Una mao ang Gahom nga Axis, mga nasod nga gipangulohan sa Nazi nga Alemanya, ang Gingharian sa Italya, ug ang Imperyong Hapon. Ang mga Aksis mao'y giisip nga nanulong sa gubat. Ang pikas panag-abin mao ang Alyadong mga Gahom, nga gipangulohan sa Hiniusang Gingharian, Pransya, Uniong Soviet (miapil ra niadtong Kabay 1941), Tinipong Bansa (miapil niadtong Panglut-Dako 1941), ug ang Republika sa Tsina.
Sa ting-init niadtong 1939, si Adolf Hitler, dinasig sa iyang dili-dugoong pagkuha sa Austriya ug Czechoslovakia,[7] midemanda sa Republika sa Poland nga ihatag ngadto sa Alemanya ang pantalan sa Danzig ug sa Polakong Koridor. Apan kini kusganong gibasura sa Poland, Britanya, ug Pransya. Andam nilang panalipdan ang Polan kong sulongon man galing sila sa Alemanya.
Tuod man, niadtong Kagurolsol 1, 1939, misulong ang mga tropang pangyuta ug ang Luftwaffe (pwersa sa kahanginan) sa Alemanya ngadto sa Poland. Maisogong gikontra sa mga Polako ang mga Nazi, apan wala sila makabatok sa kusgang kasundaluhan ni Hitler. Gibomba sa Luftwaffe ang mga dakbayang polako sama sa Warsaw ug Lordz. Human maka-amgo nga dili mahunong si Hitler gamit ang dimpolmasya, mideklara og gubat ang Britanya ug Pransya niadtong Kagurolsol 3.
Samtang gisulong sa mga Nazi ang kasadpang bahin sa Poland, mi-atake ang Unyong Sobyet gikan sa silangang bahin. Nahibalo-an nga si Stalin adunay sikretong kasabotan ni Hitler nga tunga-on nila ang Poland. Niadtong Septiyembre 28 nahuman na ang blitzkrieg sa Poland.
Human masakop ang Polan, gikuha sa Rasiya ang mga Bansang Baltiko - ang Estonia, Latvia, ug Lithuania - nga walay away. Gi-sulong sa Rusya ang Finland, kinsa maisogong milaban sa ilang nga yutang ginsakpan. Nakuha ra gihapon sila sa mga Ruso, human ang gastosong mga sangka.
Sa kasadpang Yurop, naghulat ang mga Pranses ug mga Briton. Apan walay nahitabo, tungod kay gihunong man ang mga pag-asdang sa mga Nazi human sa ilang daling pagsakop sa Poland. Tungod niini, daghan ang nagtoong usa ra kini nga "bakak nga gubat". Apan sa kalit, niadtong Kiling 1940, nahibalik sa pagkatinuod ang gubat. Sa walay pahibalo, gisulong sa mga pwersang Aleman ang Norway ug ang Denmark. Misangang ang mga taga-Norway, apan dali ra sila nabuntog. Ang mga taga-Denmark wala makig-away. Miikyas si Haring Haakon VII sa Norway ngadto sa London, diin iyang gitukod ang usa ka kagamhanang exile. Usa ka puppet nga kagamhanan ang gitukod ni Hitler didto sa Norway uban ni Vidkun Quisling isip pamuno. Si Quisling giisip nga mabudhion sa iyang nasod, ug ang maong ngalan nahimo nang pulong nga nagpasabot og kolaborasyon ug pagbudhi.
Niadtong Himabuyan 10, 1941, ang mga Nazi mikalit og sulong sa Belgium, Holland, ug Luxembourg (Sa mao usab nga adlaw nahimong Primero Ministro sa Britanya si Winston Churchill). Gibombahan sa Luftwaffe ang Rotterdam, Brussels, ug ubang mga dakbayan sa ubos nga mga nasod. Libo-an ka mga paratropa ang gipangtagak luyo sa mga depensa, ug ilang gisabotahe ug gisakmit ang mga pantalan, tulay, kahimanan sa komunikasyon, ug mga tugpahanan. Misulong usab ang mga tanke ug mga tropa ngadto sa tibuok teritoryo.
Gitabang dayon sa mga tropang Briton ug Pranses ang mga Netherland aron tabangan ang mga lokal nga kasundalohan, apan walay nakahunong sa kilat sa mga Nazi. Niadtong Himabuyan 14, mi-amin ang Holland. Mitakas si Reyna Wilhelmina ngadto sa London. Mi-amin usab ang Belgium niadtong Himabuyan 28.
Sa pag-amin sa mga taga-Netherlands, nabiyaan ang kasundalohang Pranses ug Briton sa usa ka desperadong sitwasyon. Kay mas daghan man ang mga Nazi, dili sila makasulong. Ang ilang mabuhat lamang mao ang pag-urong. Busa mi-retiro sila ngadto sa kabaybayonan sa Dunkirk, diin sila na-alirongan sa mga tropang Nazi. Gipadala dayon sa mga anaa sa Britanya ang libo-an ug nagkalain-laing mga barko para ma-ebakuwar ang mga tropa. Sugod niadtong Himabuyan 26 ngadto sa Kabay 3, 1941, inuwanan sa mga bomba ug mga artileriya, nagtabok-tabok ang mga sakayan ug mga barko didto sa English Channel ug gi-ebakuwar ang mga gikapoy'ng mga sundalo. nagkatag sa baybayon ang mga patay'ng lawas ug lain-laing mga armas. Ang channel napuno sa mga gubang barko ug mga naglutaw-lutaw'ng mga lawas. Adlaw ug gabii, taliwala sa pagpa-uwan ug mga bomba sa tibuok lugar, gipatuman ang pag-ebakuwar. Hapit katunga sa mga tropa nga natanggong sa Dunkirk ang wala maka-abot sa Inglatera nga buhi.
Sa pagkatapos sa Kanggurulsol niadtong tuiga, pormal nga natukod ang "Mga gahom nga Aksis" sa pagpirma sa Paktong Tripatrido tali sa Hapon, Italya, ug Alemanya. Matod sa pakto, ang tanang nasod nga mo-sulong sa usa ka miyembro sa Aksis mapugos sa pagpatumba sa tanan.[8] Apan wala kini tagda sa Tinipong Bansa, kinsa nagpadayon pagtabang sa Hiniusang Gingharian ug sa Tsina pinaagi sa mga polisiyang "Lend-Lease",[9] ug sa paghimog sona sa kahilwasan didto sa Dagat Atlantiko, aron maprotektahan ang mga barkong Alyado nga motabok gikan sa Britanya ngadto sa Amerika.[10]
Niadtong Oktubre, gisulong sa mga Italyano ang Gresya apan napugngan sila sa mga sundalong Griyego ug gitukmod pabalik sa Albanya, diin nahitabo ang usa ka stalemate.[11] Wala magdugay, sa Aprika, milusad og mga opensiba ang mga pwersang Komonwelt batok sa Libya og sa Italyanong Silangang Aprika. Sa sinugdanang bahin 1941, sa dihang natukmod ngs pa-balik ang mga Italyano didto sa Libya, gisugo ni Churchill ang pagpabalhin og mga sundalo gikan sa Aprika ngadto sa Gresya, aron matabangan ang mga Griyego. Daghan usab ang kaparotan nga nasinati sa mga Italyanong Marina, usa niini mao ang pagguba sa Marina Real sa Britanya sa tulo ka Italyanong Battleship didto sa Sangka sa Taranto.[12]
Dali-daling mitabang ang Alemanya sa iyang kaubang Italya. Si Hitler nagpadala'g daghang pwersa sa Libya niadtong Daghang-kahoy, ug sa ulahing bahin sa Daghang-bulan milusad og usa ka dakong opensiba. Sulod sa usa ka buwan napa-atras ang mga pwersang Komonwelt ngadto sa Ehipto. Misulay sila og balos niadtong mayo, ug usab niadtong Hunyo, apan napakyas sila sa maong duha ka kontra-opensiba. Sa syong Abril, mitabang usab ang mga Aleman didto sa mga Balkan, sa ilang pagsulong sa Gresya ug Yugoslavia. Paspas ang ilang pag-asdang, ug sa pagkatapos sa Bulan sa Himabuyan, ila nang nasakop ang pulo sa Creta.[13]
Sa Atlantiko, nakakuhag dakong inspirasyon ang mga Alyado sa dihang ilang gipa-unlod ang Battleship nga Bismarck.[14] Usab, wala makalampos si Hitler sa iyang pagsulong sa Britanya. Nakalahotay ang RAF batok sa Luftwaffe, ug niadtong Himabuyan 11, 1941, gipa-atras na ni Hitler ang iyang mga eroplanong mi-atake sa Britanya.[15]
Sa Asya, bisan sa pipila ka opensiba sa duha ka pundok, na stalemate ang gubat tali sa Tsian ug sa Hapon niadtong 1940. Sa Agosto niadtong tuiga, milusad og usa ka opensiba sa Tungang Tsina; isip balos, gipatuman sa mga Hapon ang pipila ka brutal nga mga polisiya sa ilang mga nasakp nga mga teritoryo, aron mapagamyan ang motabang sa mga Komunista.[16] Ang mga nagsakang tensyon tali sa mga Komunista ug mga pwersang nasyonalista maoy nakahunong sa ilang pagtinabangay, ug kini misangpot sa dugo-ong hitabo niadtong Ulalong 1914.[17]
Sa dihang nahimong "hapsay" na ang mga panghitabo sa Uropa alang sa ilang mga plano, nagsugod ug pagpangandam ang Alemanya, Hapon, ug ang Unyong Sobyet. Ang mga Sobyet nagsugod na og duda sa ilang relasyon uban sa Alemanya, samtang ang mga Hapon naglaraw nga gamiton ang kagubot didto sa Uropa aron makuha ang mga mabuhongang ginskpan sa mga Uropeyong nga nahimutang sa Asya. Ang duha ka mga gahom (Sobyet ug Hapon) milagda og usa ka Kasabotan sa Neyutralidad niadtong Kiling, 1941.[18] Apan ang gihimo sa mga Aleman, ang pag-andam sa usa ka opensiba batok sa mga Ruso. Sila nagpadala'g mga tropa duol sa utlanan sa Unyong Sobyet, ilabi na sa Finland ug sa Romanya.[19]
Sa ulahing bahin sa Kabay, gisulong sa Nazi nga Alemanya ang Uniong Sobyet. Daghan ang ilang na-ilog nga mga teritoryo ug usab daghang napatay nga mga Ruso, gani sa pag-abot sa bulan sa Panglot nga Dako duol na sila sa Moscow. Ang mga dakbayan na lang sa Leningrad ug Sevastopol ang mga dakbayan nga anaa sa ilang luyo nga wala pa nila makuha.[20] Apan nahunong ang ilang opensiba sa dihang mi-abot ang tingtugnaw sa Rusya.[21] Milusad ug usa ka balos-opensiba ang mga Sobyet gamit ang ilang mga reserbang tropa nga gikan sa mga utlanan sa Hapon nga Manchukuo.[22] Napa-atras ang mga Aleman pagawas sa Rusya, usa sa ilang dakong kapildihan.
Nagsugod og regrupo ang Hiniusang Gingharian. Niadtong Hidapdapon, ang HG ug USSR milagda ug usa ka alyansang militar batok sa Alemanya,[23] ug wala magdugay, dungang misulong sa Ira aron makuha ang Persiyanong Koridor, ug usab ang mga lana sa Iran.[24] Niadtong Lubudlubud, mi-isyu ang Amerika ug ang Hiniusang Gingharian sa Kartang Atlantiko, usa ka kasabotan alang sa usa ka tapos-gubat nga kalibotan diin ang mga tawo adunay "katungod sa pagpili sa ilang kaugalingong gobyerno".[25]
Sa Nobyembre, milusad ang mga pwersang Komonwelt sa usa ka kontra-opensiba sa disyerto, diin ilang nabawi ang tanang teritoryo nga nasakop sa Ilatya ug Alemanya.[26]
Sa Asya, nangandam na ang mga Hapon sa usa ka dakong gubat. Ang ilang plano mao ang paghimo og usa ka dakong perimetro-depensibo nga molatas sa Sentrong Pasikipko, diin nila buhaton ang depensibong gubat samtang ilang gamiton ang daghang mga resources sa Silangang-Habagatang Asya. Aron mapasayon ang pagtukod sa maong perimetro, ila unang pildihon ang Pasipikong Plotilya sa Estados Unidos.[27] Isip unang lakang sa pagpildi sa plotilya, ilang gikuha ang militar nga kapabilidad sa habagatang Indotsina niadtong Hidapdapon, 1941; usa ka lakang nga gibalosan sa Tinipong Bansa, Hiniusang Gingahrian, ug ubang Alyado pinaagi sa usa ka "paghikaw" nga ilahang gihamtang ngadto sa mga Aksis diin nawad-an sila og katungod sa ilahang mga katigayonan nga tua sa mga Aliyadong Nasod.[28] Niadtong Disyembre 7, gi-atake sa mga Hapon ang mga kampong Briton ug Amerikano sa usa ka hapit dungang mga opensiba sa Silangang-habagatang Asya ug Tunga-tungang Pasipiko, apil na niini ang ilang "Bomba sa Pearl Harbor".[29]
Kini nga mga aksyon mipa-mabak sa Tinipong Bansa, Hiniusang Gingharian, Tsina, ug ubang mga Alyado sa kasadpan sa pagdeklara og gubat ngadto sa mga Hapon. Ang Italya, Alemanya, ug ubang miyembro sa Axis mitubag pinaagi sa pagdeklara og gubat ngadto sa Tinipong Bansa. Niadtong Ulalong, and Tiniping Bansa, Hiniusang Gingharian, Unyong Sobyet, ug ang Tsina, uban sa laing 21 ka mga gagmay o gi-exile nga mga nasod, mi-isyu sa Deklarasyon sa Nagka-usang mga Nasod, diin ilang gipamatud-an ang Atlantikong Carta,[30] ug usab sa pag-pormalisar sa ilang alyansa batok sa mga Axis. Ang Unyong Sobyet, hinuon, wala mosunod sa tibuok deklarasyon, tungod kay nagpabilin man ang ilang kasabotan sa neyutralidad uban sa mga Hapon.[31]
.jpg)
Ang mga gahom nga Axis, bisan pa niini, nakapadayon sa ilang mga opensiba. Hapit na masakop sa mga Hapon ang tibuok Silangang-Habagatan Asya uban ang gagmay nga mga kapildihan sa pagkatapos sa Kiling niadtong 1942. Ilang gigukod ang mga Alyado pagawas sa Burma, ug nakadaop sab sila'g daghang mga binilanggo didto sa Pilipinas, Malaya, ug sa Singapore.[32] Ilang gibombahan ang base-militar sa Darwin, Australya, ug usab nakapa-unlod og pipila ka sakayan dili lamang sa Pearl Harbor, kon dili apil na usab sa Dagat sa Habagatang Tsina, Dagat nga Java, ug sa Dagat Indiyan.[33] Niadtong panahona, ang tinood lamang nga kadaogan batok sa mga Hapon mao ang pagpakgang sa ilang mga take sa Changsha sa sayong Ulalong, 1942,[34] ug usa ka saykolohikal nga pag-sulong tungod sa usa ka pagbomba sa Tokyo, ang kapital sa Hapon niadtong Kiling.[35]
Nakabawi usab ang mga Aleman. Gamit ang kawalay kahibalo sa mga Amerikano sa paggamit sa mga submarino, ang Kriegsmarine (Marina sa Alemanya) nakapa-unlod og pipila ka mga importanteng barko duol sa kabaybayonan sa Amerikanhong Atlantiko.[36] Sa kabadsanan milusad sila'g usa ka opensiba niadtong Ulalong, diin napa-atras ang mga Briton balik sa ilang mga posiyon sa Linyang Gazala sa sayong Pebrero.[37] Didto sa Unyong Sboyet, natapos ang balos-opensiba sa mga Sobyet sa pag-abot na sa Marso.[38]
_burning_after_the_first_attack_by_Japanese_dive_bombers_during_the_Battle_of_Midway_on_4_June_1942.jpg)
Sa sayong mayo, milusad og pipila ka operasyon ang mga Hapon aron makuha ang Port Moresby gamit ang Asultong ampibiyos, aron sa ingon ilang madaot ang mga linya sa komunikasyon tali sa Estados Unidos ug sa Australya. Apan napiit sila sa mga Alyado, ug napa-atras ang mga Hapon.[39] Ang misunod nga plano sa mga Hapon, dinasig sa na-unang pagbomba sa Tokyo, mao ang pagkuha sa Atoll sa Midway, aron masirad-an ang usa ka buslot sa ilang perimetro, aron makatukod sila'g forward nga base alang sa mosunod nga mga operasyon, ug aron mapaduol ang mga Aemrikanong Carrier sa usa ka sangka diin ila kining panggub-on; ug isip panglipat, magpadala sila'g mga pwersa aron sakopon ang mga Islang Aleutyano.[40] Sa sayong Hunyo, gipatuman na sa mga Hapon ang ilang mga plano. Apan niadto pa diay'ng Mayo, nakuha ug nasabtan na sa mga Amerikano ang mga Kodigo Nabal sa mga Hapon, ug busa nahibalo na sila sa gipangplano ug mga loksayon sa mga Hapon.[41]
Ilang gigamit ang maong kahibalo aron makakuha og dakong kadaogan batok sa Marinang Imperyal sa Hapon. Uban sa nagupok nga abilidad sa paglusad og laing opensibang ampibyos, mipokus ang mga Hapon sa usa ka kampanya agi sa yuta didto sa Territoryo sa Papua alang sa usa ka laing operasyon aton makuha ang Port Moresby.[42] Alang sa mga Amerikano, ilang giplano ang laing lakang batok sa mga hapon didto sa habagatang Mga Isla sa Solomon, nga duol ra sa isla sa Guadalcanal, isip pasiunang mga lakang aron makuha ang Rabaul, usa ka dakong base sa mga hapon sa Silangang-Habagatang Asya.[43] Ang duha ka mga plano giugdan sa Hulyo, apan sa sayong Septiyembre, ang ga sangka sa Guadalcanal maoy giprayoridad sa mga Hapon, ug ang ilang mga tropa sa Bag-ong Guinea ilang gimandoan sa pag-atras gikan sa Port Moresby ngadto sa usa ka dapit amihanan sa isla.[44] Nahimong dugoon ang mga sangka sa Guadalcanal, ug daghang mga eroplano ug mga barko ang gipadala sa duha ka habig alang sa usa sangka sa atrisyon. Sa pagsugod sa 1943, napildi na ang mga hapon, ug mibiya ang ilang mga sundalo gikan sa isla.[45]
Sa Burma, ang mga pwersang Komonwelt milusad og duha ka operasyon. Ang una, usa ka opensiba ngadto sa rehiyong Arakan sa ulahing 1942, nahimong dugoon og wala magsilbi alang sa Komonwelt, ug nakapugos sa ilang pag-atrass balik sa Indiya sa Mayo sa 1943.[46] Ang ikaduha mao ang pagpadal og mga iregular nga mga pwersa luyo sa mga linya sa mga Hapon niadtong Pebrero, nga sa pagkatapos sa Abril, nakakuhag dili maayong resulta.[47]
Sa silangang prente sa mga Aleman, napakgang nila ang pipila ka opensiba sa mga Sobyet didto sa Peninsulang Kerch ug sa Kharkov[48], ug human milusad sila sa ilang pangunang opensiba sa ting-init batok sa habagatang Rusya niadtong Hunyo, 1942, aron makuha ang mga mina sa lana didto sa Caucaus. Ang mga Sobyet mipili sa Stalingrad isip ilang pangunang depensa, usa ka dakbayan nga anaa gayod sa agi-anan sa mga Alemang padulong sa Caucausus. Sa tungang bahin sa Nobyembre, hapit na gayod makuha sa mga Aleman ang Stalingrad sa usa ka mapait ug dugoong panagsangka sa kadalanan sa dakbayan. Apan nabali ang dagan sa dihang mi-abot ang pipila ka panabang nga pwersa sa mga Sobyet alang sa usa ka ikaduhang kontra opensiba, nga gisugdan sa ilang pag-alirong sa mga sundalong Aleman didto sa Stalingrad[49], ug sa usa ka asulto didto sa salient sa Rzhev, duol sa Moscow, bisan tuod nga napakyas ang ulahi.[50] Sa sayong Pebrero, daghan na kaayo ang nakalas sa habig sa mga Aleman; daghan sa ilang mga tropa sa atubangang prente ang nadakban, ug ang ilang mga sundalo sa luyo napugos sa sa pag-atras balik sa mga posisyon sa wala pa sugdi ang opensiba.
Didto sa Kasadpan, ang mga kakulba nga basin atakehon sa mga Hapon ang isla sa Madagascar maoy nakatukmod sa mga Briton nga atakehon ang maong isla sa sayong mayo, 1942.[51] Milusad og usa ka opensiba ang mga Axis didto sa Libya, diin napa-atras ang mga ALyado pabalik sa Ehipto, hangtod napahunong nila ang mga Axis didto sa El Alamein.[52] Adunay gilusad nga mga raid ang mga Alyadong Commando, apan kadaghanan niini nangapakyas, ilabi na sa usa ka ampibiyos nga raid batok sa Dieppe, usa ka lugar nga gihuptan sa mga Aleman.[53] Sa Agosto, malamposong napakgaang sa mga Alyado ang ikaduhang opensibang Axis aron makuha ang El Alamein ug, ilis sa dagkong galastoan ug mga nakalas, malamposong nakapadala'g mga materyales ug suplay didto sa Malta.[54] Pipila ka bulan human niadto, miluasd ang mga ALyado og atake batok sa mga Axis duol sa Ehipto, diin ilang napaatras ang mga Axis pabalik sa Libya.[55] Kini gisundan sa usa ka Anglo-Amerikanong pagsulong sa Amihanang Aprika, nga miresulta sa mga taga-Aprika aron motabang sa mga Alyado.[56] Mibalos si Hitler pinaagi sa pagsugo sa okupasyon sa Vichy nga Pransya,[56] bisan tuod nga giguba sa mga pamunoan nga Vichy ang ilang mga Barko aron dili kini magamit sa mga Aleman.[57] Ang karon gi-alirongan nga mga Axis mi-atras ngadto sa Tunisiya, nga nakuha ra gihapon sa mga Alyado sa Mayo niadtong 1943.[58]
_March_1944.jpg)
Human sa Kampanya sa Guadalcanal, milusad og pipila ka operasyon ang mga Alyado batok sa mga Hapon. Niadtong Mayo, 1943, nagpadala sila'g mga pwersa aron makuha ang mga Aleyutiyano,[59] ug human niini, milusad og dagkong mga operasyon aron ma-isolate ang Rabaul pinaagi sa pagkuha sa mga kasikbit nga isla niini, ug aron mabuslot ang permitrong Hapon sa Sentrong Psipiko didto sa mga isla sa Gilbert ug marshall.[60] Sa pagkatapos sa Marso, 1944, nagmalamposon ang mga Alyado, ug usab nakuha ang laing base-militar sa mga Hapon didto sa mga Islang Caroline. Niadtong Abril, milusad ug usa ka operasyon ang mga Alyado aron bawi-on ang Kasadpang Bag-ong Guinea.[61]
Sa mainland nga Asya, milusad og duha ka dagkong opensiba ang mga Hapon. Ang una, nga gisugdan niadtong Marso 1944, usa ka opensiba aron makuha ang mga posisyong Briton didto sa Assam, Indiya,[62] nga wala magdugay milapad aron usab kuhaon ang mga posisyon sa mga Komonwelt didto sa Imphal ug sa Kohima;[63] apan niadtong Mayo, ang ubang mga pwersang Hapon maoy gi-alirongan didto sa Myitkyina sa mga Pwersang Tsino, kinsa misulong sa Amihanang Burma sa ulahing bahin sa 1943.[64] Ang ikaduhang opensibang Hapon nahitabo didto sa Tsina, nga ang tumong mao ang pagpildi sa pangunang mga pwersa sa Tsina, ang pagsecure sa mga riles alang sa mga teritoryong Hapon, ug sa pagkuha sa mga tugpahanan sa mga Alyado.[65] Niadtong Hunyo, nakuha sa mga Hapon ang probinsiya sa Henan, ug misugod sa lain na usab nga atake batok sa Changsha, sa probinsiya sa Hunan.[66]
Didto sa Mideterraneano, ang mga Alyado milusad ug usa ka atake sa Sisilya sa sayong Hulyo, 1943. Ang maong pag-atake sa usa ka teritoryo sa Italya, inubanan sa nahiunang mga kapildihan, maoy naka-ingon sa pagpakanaog , pagpadakop, ug pagpatay kang Mussolini sa ulahing bahin niadtong buwana.[67] Gisundan dayon sa mga Alyado ang maong kadaogan pinaagi sa pag-atake sa Italya mismo sa sayong Septiyembre, nga gisundan sa pagsurender sa mga Italyano ngadto sa mga Alyado.[68] Sa dihang gipubliko ang maong pagsurender niadtong Serptiyembre 8, mibalos ang Alemanya pinaagi sa pagdis-arma sa mga Italyanong sundalo nga naa sa ilang hurisdiksiyon, pag-ilog sa mga Italyanong teritoryo,[69] ug sa pagtukod og mga serye sa mga linyang pangdepensa.[70] Niadtong Septiyembre 12, adunay pipila ka espesyal nga mga pwersang Aleman ang mi-rescue kang Mussolini, kinsa mitukod og usa ka bag-ong "estadong kliyente" sa mga bahin sa Italya nga anaa ubos sa mga Aleman.[71]
Misulong ang mga Alyado, hangtod naabot nila ang main nga mga base sa linyang pangdepensa sa mga Aleman sa tungang bahin sa Nobiyembre.[72] Sa Enero 1944, milusad og pipila ka atake ang mga Alyado aron makuha ang mga linyang pangdepensa didto sa Monte Cassino, ug misulay sa pagkuha sa mga flank sa mga Axis pinaagi ang pipila ka mga pagdunggo didto sa Anzio. Sa ulahing bahin sa Mayo, nagmalamposon ang duha ka opensiba ug, bugti sa pag-ipsot sa pipila ka mga dibisyong Aleman, nakuha nila ang Rome niadtong Hunyo 4.[73]
Napakyas usab ang pipila ka operasyong Aleman didto sa Atlantiko. Niadtong Mayo 1943, tungod sa kadaghan sa ilang mga submarinong nangaguba, ilang gipahunong ang mga ilang mga opensibang nabal. Ang mga kapildihan bunga sa mga pangontrang-lakang sa mga Alyado nga epektibo kaayo batok sa mga taktika sa Kriegsmarine.[74]
Didto sa Unyong Sobyet, ang mga Aleman mihurot sa ilang panahon sa tungang bahin sa 1943 aron mangandam alang sa usa ka dakong opensiba sa rehiyon sa Kursk; apan nangandam sad ang mga Sobyet sa maong opensiba, ug sila nagbutang og daghang mga portipikasyon.[75] Niadtong Hulyo 4, misulong ang mga Aleman, apan hapit usa ka semana human adto, gihunong ni Hitler ang pag-atake.[76] Tungod niadto, nakalusad ang mga Sobyet sa usa ka dakong kontra-opensiba ug, sa pag-abot na sa Hunyo sa 1944, nakapa-atras na sa daghang mga Aleman gikan sa Unyong Sobyet. Kay naneyutralisar na man ang ilang mga teritoryo, milusad ang mga Sobyet og pipila ka inkursiyon didto sa Romanya.[77]
Sa Nobiyembre 1943, si Franklin Roosevelt ug Winston Churchill nakigkita kang Chian Kai-shek didto sa Cairo, ug dayon uban kang Josef Stalin didto sa Tehran. Sa unang kumperensiya, ilang giplano ang pag-uli sa mga teritoryong na-ilog sa mga Hapon inig kahuman sa gubat, ug ang sa ulahing kumperensiya, nagkasabot sila sa pag-atake sa Uropa inig ka 1944, ug nga ang Unyong Sobyet modeklara og gubat sa Hapon tulo ka buwan human mapildi ang Alemanya.
Niadtong Hunyo 1944, ang mga Alyado sa Kasadpan milusad og usa ka pag-atake sa amihanang Pransiya ug sa Agosto, human gi-reassign ang pipila ka mga Alyadong dibisyon sa Italya, misulong usab sa habagatang Pransiya;[78] sa pagka-Agosto 25, nabawi na sa mga Alyado ang Paris.[79] Sa ulahing bahin sa tuig, ang mga Alyado sa Kasadpan mipadayon sa pagtukmod sa mga Aleman gikan sa Kasadpang Uropa. Sa Italya, nakuha na nila ang kataposan nga linyang pangdepensa.
Sa Silangang Prente sa mga Aleman, milusad og pipila ka mga opensiba ang mga Sobyet. Ila kining gisugdan sa sayong Hunyo, diin ilang gisulong amg Finland, Belarus, Ukraine ug Silangang Poland, Romanya, ug Hungary.[80] Nagmalamposon ang maong mga opensiba, ug ang Bulgaria, Romanya, ug Finland, misurender sa mga Sobyet.[81]
Sa pag-abot na sa Hulyo, ang mga pwersang Komonwelt sa Habagatang-Silangang Asya nakapakgang na sa mga pag-atake didto sa Assam, diin ilang napa-atras ang mga Hapon balik sa Sapa sa Chindwin,[82] samtang nakuha sa mga Tsino ang Myitkyina. Apan didto sa Tsina, nagmadaogon ang mga Hapon, uban sa ilang pagkuha sa Changsha sa sayong Hunyo ug sa dakbayan sa Hengyang sa sayong Agosto.[83] Human niadto, ilang gisulong ang lalawigan sa Guanxi, diin nakadaog sila sa pipila ka mga sangka batok sa mga Tsino didto sa Guilin ug sa Liuzhou sa ulahing bahin sa Nobiyembre.[84]
Sa pasipiko, nagpadayon sa pag-atake ang mga Amerikano sa perimetro sa mga Hapon. Sa tungang bahin sa Hunyo, 1944, ilang gisugdan ang usa ka opensiba didto sa mga isla sa Mariana ug Palau. Nakakuha usab sila'g usa ka dakong kadaogan batok sa mga Hapon didto sa Dagat sa Pilipinas sulod lamang sa pipila ka adlaw. Sa ulahing Oktubre, ilang gisulong ang isla sa Leyte, Pilipinas; human niadto, ang mga Alyado nakakuha'g dakong kadaogan batok sa mga Hapon didto sa Golpo sa Leyte.[85]
Niadtong Disyembre 16, 1944, milusad og usa ka kontra-atake didto sa Ardennes batok sa mga Alyado. Midagan og unom ka semana aron kini pakgagon sa mga ALyado. Ang mga Sobyet mi-atake agi sa Hungary, samtang gibiyaan sa mga Aleman ang Gresya ug Yugoslavia. Sa italya, ang mga Alyado nagpabiling natanggong sa mga nahibiling linyang pangdepensa sa mga Aleman.
Sa tungang bahin sa Enero 1945, gi-atake sa mga Sobyet ang Poland, diin sila mi-abante gikan sa Vistula ngadto sa sapa sa Oder sa Alemanya. Human niini, ilang gi-atake ang Silangang Prusya.
Niadtong Pebrero 4, ang mga lider sa Estados Unidos, Britanya, ug sa Unyong Sobyet, nagtigom didto sa Yalta. Sila nagkasabot sa pag-okupar sa tapos-gubat nga Alemanya, ug sa pag-apil sa Unyong Sobyet sa gubat batok sa mga Hapon.
Niadtong Pebrero, ang mga Alyado sa Kasadpan nakasulod na sa Alemanya, samtang ang mga Sobyet Pomeraniya ug Silesiya. Niadtong Marso, nakatabok na ang mga Alyado sa amihanang bahin sa sapa sa Rin, ug ang habagatang bahin sa Rin-Ruhr, diin daghang mga Aleman ang ilang naalirongan, samtang ang mga Sobyet mimartsa na sa Vienna. Sa sayong Abril, nakaabante na ang mga Alyado didto sa Italya ug midiretso sa Alemanya, samtang sa ulahing Abril ang mga Sobyet misulong na sa Berlin.
Niadtong Abril 12, namatay si Presidente Roosevelt, ug siya gipulihan ni Harry Truman. Gipatay si Mussolini sa mga Italyanong partisano niadtong Abril 28. Duha ka adlaw human niini, nagpakamaaty si Hitler.
Daghang mga pwersang Aleman ang misurender didto sa Italya niadtong Abril 29, ug ang Alemanya mismo misurender niadtong Mayo 7.
Sa teyatrong Pasipiko, mipadayon ang mga Amerikano sa ilang pagsulong sa Pilipinas, diin nakuha na nila ang Leyte sa kataposan sa 1944. Gisulong nila ang Luzon niadtong Enero 1945, ug ang Mindanao niadtong Marso. Napildi usab sa mga Briton ug mga Tsino ang mga Hapon didto sa amihanang Burma gikan niadtong Oktubre hangtod Marso, dayon miabante ang mga Briton didto sa Rangoon niadtong Mayo 3.
Mipadayon ang mga Amerikano ngadto sa nasod sa Hapon, diin ilang nakuha ang Iwo Jima niadtong marso, ug ang Okinawa niadtong Hunyo. Giguba sa mga Tigbombang Amerikano ang mga dakbayan ug lungsod nga Hapon.
Niadtong Hulyo 11, nagtigom ang mga lider nga Alyado didto sa Potsdam, Alemanya. Didto ilang gikumpirma ang ilang nahiunang mga kasabotan bahin sa Alemanya, ug gidemanda ang unkondisyonal nga pagsurender sa Hapon, diin sila mitataw nga "ang alternatibo sa Hapon mao ang paspas ug kumpletong destruksiyon".
Wala dawata sa mga Hapon ang mga termino sa Potsdam; busa gitagak sa mga Amerikano ang duha ka bomba atomika didto sa Hiroshima (Agosto 6) ug sa Nagasaki (Agosto 9). Niadtong Agosto 15, 1945, misurender ang mga Hapon, busa natapos na gayod ang gubat.
Aron mapadayon ug mapalambo ang kalibotanong kalinaw, giporma sa mga Alyadoa ng Hiniusang mga Nasod, nga opisyal nga natukod niadtong Oktubre 24, 1945.
Apan bisan pa niini, nadaot ang relasyon sa mga Kasadpang Alyado ug ang Unyong Sobyet, tungod sa ilang pagtukod sa kaugalingong mga "sphere sa impluwensiya". Ang Uropa nabahin tali sa Kasadpanon ug Sobyet nga "sphere" tungod sa Puthaw nga Kurtina. Sa Asya, ang Asya maoy gitunga sa duha ka kampo. Ang maong mga pagkabahin maoy unang timailhan sa Bugnaw nga Gubat tali sa AMerika ug sa Unyong Sobyet.
Nagkalain-lain ang mga bana-bana sa tibuok nga nangamatay sa gubat. Apan wala moubos sa 60 ka milyon ka mga tawo ang nangamatay, hapit 20 ka milyon niini ang mga sundalo ug 40 ka milyon ang mga sibilyan. Ang Unyong Sobyet nawad-ag 27 ka milyon ka mga tawo, hapit katunga sa mga nangamatay sa tibuok gubat. Sa toal nga nangamatay, 85% ang mga Alyado (kasagaran Sobyet ug mga Tsino) ug 15% mga Axis. Adunay bana-bana nga 12 ka milyon ka sibilyan ang nakalas didto sa mga kampo sa Holocaust, 1.5 ka milyon tungod sa bomba, 7 ka milyon sa Uropa tungod sa ubang mga hinungdan, ug 7.5 ka milyon sa Tsina tungod sa lain-laing mga hinungdan.
Ang Holocaust mao ang pagpatay sa hapit 6 ka milyon ka mga Uropeyong Hudiyo, kuyog ang 6 ka milyon pang uban kinsa giingon "dili takos sa kinabuhi" (apil niini ang mga daota'g pangisip, mga bilangoong Sobyet, mga homosekswal, Mason, Saksi ni Jehovah, ug uban pa) isip sakop sa dakong tulumanon sa "Etnikong pangpaglimpyo" sa mga Nazi, ubos sa pagdumala ni Adolf hitler.
Aduna usa'y mga kampo sa konsentrasyon ang pipila ka mga nasod. Usa na niini mao ang Gulag sa mga Sobyet, diin daghang mga lumulopyo sa Poland, Lithuania, Latvia, ug Estonia ang nangamatay. Daghan usab ang nangamatay sa mga Kampo sa POW sa mga Hapon, diin daghan ang gigamit isip kampo sa paggama.
Niadtong 1945 hangtod 1951, daghang mga opisyal nga Aleman ug mga Hapon ang gihusay alang sa mga salaod batok sa kalinaw, batok sa katawhan, sa paglusad ug mga gubat sa agresyon, ug ubang mga salaod. Ang mga Aleman gidala sa Mga Paghusay sa Nuremberg, samtang ang mga Hapon didto sa Mga Paghusay sa Tokyo. Daghan sa mga sinumbong ang nakita-ang sad-an, ug pipila ang gipangbitay. Ang uban, aron dili mapauwawan sa publikong bitay, nagpakamatay sa ilang mga selda.
Sa dagan sa gubat, ang mga avión nagpabilin sa ilang papel isip tigpaniid, tig-ataque, tigbomba, ug isip suporta sa mga tropa sa yuta. Apan mas gipadak-an ang ilang capacidad sa pagbuhat niini. Aduna usa'y bag-ong mga papel nga gibuhat ang mga avión, sama sa airlift, ang daling pagpadala sa mga tawo, equipo, o mga material sa lain-laing lugar[86]. Gigamit usab ang principio sa Estratégicong pagpamomba, ang pagbomba sa mga civilian nga lugar aron madaot ang industria ug ang morale sa kaaway.[87] Aron mapakgang ang mga avión sa kaaway, gigamit usab ang mga tecnología sama sa radar, ug mga anti-avióng mga armas. Pipila sa mga inilang mga eroplano nga gigamit sa gubat mao ang Messerchmitt 109, Supermarine Spitfire, ug ang B29 Flying Fortress.
_landing_planes_on_6_June_1935_(80-G-651292).jpg)
Sa kadagatan, miliko ang tecnología - gikan sa padak-anay sa mga barco, kini nahimong padaghanay sa mga eroplanong masulod sa mga barco. gigamit sa mga entrante ang mga aircraft carriers (mga barco diin makatugpa ang mga avión), ug mga submarino. Gigamit usab ang mga estilo sa escort ug mga convoy, diin ang mga barco nga huyang pagakuyogan sa mga barcong más kusgan. Gilaoman usab sa mga entrante ang dakong papel nga pagahuptan sa mga submarino.[88] Ang Britania midirecta sa mga cientista niini aron mapakusgan ang defensa niini batok sa mga submarino, gamit ang mga armas ug ang tecnología nga sonar. Ang Alemania, sa iyang bahin, nagpakusog sa ofensiva gamit ang iyang Type VII nga Submarino ug ang mga táctica nga Wolf Pack.[89]
Dako ang nabag-o sa pakiggubat sa yuta. Niini nga gubat, nahimong mas paspas ang mga sangka sa kayutaan. Usa ka bag-ong pamaagi ang consepto sa gihiusang mga armas, diin hugot ang coordinación sa nagkalain-laing elemento sa kasundalohan. Ang Tanque, nga gigamit kaniadto aron mosuporta sa infantría, mi-evolve isip labing importanteng armas sa gubat. Gipakusgan ang tanque aron mas daling makatira, makadagan, ug aron dugay nga madutlan. Gidiseño usab ang mga anti-tanque nga mga armas, apil na niini ang mga artilería, bazooka, mina, ug mga más kusgang tanque. Apan, bisan sa mecanización sa gubat, ang infantría mao'y nagpabilin nga "bukog" sa kasundalohan. Ang mga kabag-ohan nga mitumaw mao ang armas nga gigamit. Niining gubata, giincorporar sa kasundalohan ang paggamit sa mabitbit nga mga machine gun, semi-automáticong rifle, ug mga submáquinang fusil. Ang rifleng pang-asulto, usa ka invención sa ulahing bahin sa gubat, mao'y nahimong standard nga fusil sa hapit tanang mga kasundalohan human ang gubat.
Gipakita sa mga Nazi ang usa ka bag-ong pamaagi, ang blitzkrieg (kilat nga gubat). Niining pamaagiha, bombahan una sa mo-atake ang mga lungsod, fortificación, ug comunicación. Sundan kini sa pag-ataque sa mga tropa nga suportado sa mga tanque ug mga eroplano. Aduna usa'y mga commando o mga paratrooper nga ihulog sa campo sa kaaway isip tigsabotaje. Tungod niini, mas paspas nang daugon ang mga sangka.
Alang sa comunicación, gipahugtan sa mga combatante ang ilang seguridad sa pagpadala og mga mensaje sa panggubatan. Ilang gigamit ang mga codes alang sa criptografía pinaagi sa mga máquina alang sa pag-cipher sa ilang mga mensaje. Ang labing inila sa maong mga máquina mao ang máquinang Enigma sa Alemania. Kini nadecripto sa mga Aliado, nga mao'y hinungdan sa ilang pagkasayod sa mga plano sa Alemania.[90] Pipila ka dakong invención tungod sa gubat mao ang kinaunhang maprogram nga mga computer (ang Z3, Colossus, ug ang ENIAC).
Apan ang labing makalilisang ug gikahadlokang armas mao ang bombang atomika. Ang Hiroshima ug Nagasaki, mga dakbayang Hapon, mao'y nakatilaw sa gahom nuclear sa mga Amerikano. Tuod man, natapos ang gubat tungod sa armas nuclear. Apan kini mao'y nag-abli sa más kuyaw nga matang sa gubat, ang Gubat Nuclear, nga hapit mahitabo niadtong Tugnaw nga Gubat.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
