From Wikipedia, the free encyclopedia
Загаhан ([Pisces] Error: {{Lang-xx}}: text has italic markup (help)) һээр нюруутанай эртэнэй бүлэг болохо загаһаниинь 30000 оршом зүйлые багтааһан хамагай олон талада байдалаараа илгагдадаг. Загаһанай 10 % дабһангүй уһан дотор амидардаг.
Загаһануудынь зангалайгаар амисхалдаг, уһан оршондо амидардаг хүйтэн шуһата амитад юм. Яһата загаһануудынь мэнгээрһэн араг яһатай загаһануудтай харисуулхад дэлэнхи олоные эзэлдэг. Яһата загаһануудынь далайн гүнһээ эхилээд гол мүрэн, нуур, тэрэ бүү хэлэн сөөрмын оршондошье амидардаг. Зарим зүйлнүүдынь дабһангүй болон дабһатай уһанай хоорондо шэлжэжэ байдаг. Эдэгээр загаһануудай араг яһаниинь кальцын фосфор хүшэлэй дабһаар бэхэжэһэн байдагаараа тэнгисэй амитад болохо абарга загаһанууд (акулa, скат) зэргэ мэнгээрһэтэй загаһануудай араг яһанһаа илгаатай.
Бүхы Дэлхэйдэ загаһанай (2013 оной 8 һарын 5 үдэртэ) 32 834 зүйлнүүд мэдээгдэдэг[1]. Жэл бүри 300—500 оршом шэнэ зүйлнүүд бэшэгдэһэн юм. Россида 3000 тухай зүйлнүүд байдаг[2], энэ тоондо 280 зүйлнүүд дабһангүй уһан дотор амидардаг[3].
Загаһанай бэеын хэлбэринь түүнэй онсогой зуршалда даһан зохисоһон байдаг, жэшээнь ёроолой амитан болохо халпинь загаһан хабтагай хэлбэритэй. Дайшан аншан болохо сурхай загаһан шунгадаг мина шэнги хэлбэритэй. Загаһанай жэбэрнүүдынь залаха болон урагша хүдэлхэд туһална. Сээжын болон хэбэлэй хос жэбэрынь зайшалан ябахад туһалдаг бол харин нюруунай, һүбэнэй болон һүүлэй жэбрнүүд загаһанай бэеэ тэнсэбэритэй байлгахад нүлөөлдэг. Хосгүй һэлэлтэнь һүүлэй жэбэрүүдэй шэглэлтэ түлхэлтүүд болон үүнэтэй нэгэн зэргэ бэеэ хотойлгосной үрэ дүн. Загаһан өөрынхөө хүбэгжэ шэнжэ шанарые агаараар дүүргэһэн хүбэгжэ сэбэрүүнэй туһалалсаатайгаар зохисуулдаг. Бэеын дээрэхи хажуугай шугамынь уһанай урдагал, тэнгисэй ёроол болон янза бүриин объектуудай ойртожо буйе мэдэрдэг эрхэтэн юм. Загаһаниинь хамгаалалтын хайрһаар бүрхэгдэһэн нимгэн арһатай байдаг. Яһата загаһанууд жэжэгхэн бэе бэеэ даража бүрхэһэн яһан ялтаһууд бүхы арһатай.
Томо сагаан акула загаһан 3-7 м ута, 1500 кг жэнтэй. Ангяан хэмээхэ абарга загаһан толгойтойгоо холбогдоһон сээжын хүсэрхэг жэгүүр хэлбэриин жэбрүүдтэй. Халиман абарга загаһан — Дэлхэй дээрэхи хамагай томо загаһан: тэрээр уһан доторхи эгээн жэжэг амитан ургамалай махабадуудые (планктон) шүүхэ замаар хоололдог. Ангяан абарга загаһанай үнгэнь хүрээлэн буй оршондоо уудахад туһалдаг: зарим тиимэ загаһан хортой хатхуур хэлээр зэбһэглэгдэһэн байдаг.
.svg)
Абарга загаһануудынь бараг 300 сая жэлэй туршада дүрсээ хубиргалгүй байһаар байгаа ба задгай тэнгистэ гайхалтай һэлдэг амитад. Маша хурса үнэрлэхүйтэй, өөртэнь үргэл болохо шуһан болон бусад бодосуудые хол зайнһаа мэдэрдэг. Зарим абарга загаһан ганса үндэгэ гаргадаг бол заримынь амида зулзага түрүүлхэньшье бии. Хэбэлэй тусгай жэбэр дотоодо үрэ тогтолтондо ашаглагддаг. Хатуурһан хайрһанһаа хүгжэһэн тэдэнэй шүдэн эрүүндээ байдаггүй. Абарга загаһаниинь өөртэ баригдаһан амитанаа бүхэлээрынь залгиха юмуу, эсэбэл хүсэрхэг эрүүгээрээ хэдэн хэһэг болгон таһашадаг.
Загаһаниинь ургамал, планктон (уһан доторхи эгээн жэжэг амитан ургамалай организмууд) болон бусад загаһаар хоололдог. Аманай байрлалиинь ехэбшэлэн тэдэгээрэй хоол унданай зуршалай үзүүлэлтэ болодог.
Ехэнхи загаһанууд гадаада үрэ тогтолтотой. Эмэгшэн загаһан үндэгэн эсээ гаргадаг, харин эрэгшэниинь мүн тэрэ үеэр уһанда өөрын үрын шэнгэнээ гаргана. Үндэгэнэй тоонь загаһанай зүйлһээ шалтагаална. Сөөн тооной зүйл болохо гуппи /үрэ шүдэтэнэй багай жэжэгхэн загаһан/ болон зарим абарга загаһанууд амида зулзага түрүүлдэг. Үндэгэнь эмэгшэныхээ дотор үрэ тогтодог. Хамтарһан эрхэтэныхээ туһаламжатайгаар эрэгшэниинь оруулдаг. Түрэһэныхөө дараа залуу загаһанууд бараг лэ шууд бэе даан һэлэжэ шададаг.
Зарим загаһанууд дабһангүй болон дабһатай уһанай хоорондо амидаралай өөр оршон руу нүүдэлэлдэг. Яргай загаһан түрһээ сасахын тулада тэнгисһээ гол руу нүүдэг бол европын могой загаһан дабһангүй уһанһаа далай руу үржэлэй түлөө нүүдэг. Нэлээд хожом хоёр зүйлэй мальки загаһан аялалынхаа мүсэлигые дууһагахаар бусадаг байна. Нүүдэлдэ далангууд носотой һаад болодог. Одоо сагта энэхүү саадые дабаха боломжые загаһануудта олгоһон уһанай боолтын заршамаар ажалалдаг шаталһан загаһае нэбтэрүүлэлтые ашаглажа байна.
Загаһан баригша хүлэг онгосын тусгай тороор загаһан барихань маша үрэ дүнтэй, ушарынь зарим зүйлнүүд (май, сардин) хэдэн сая бүхы субаа үүдхэдэг. Дэлхэйдэ үдэр бүри 140 сая тонно загаһан баридаг. Үлүүдэл агнуур хэхэнь загаһанай үржэлые мэдэгдэхүйсэ бууруулхад хүргэдэг.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
