Европын холбоон

Европын холбоо — одоогоор Европо түбиин 27 тусгаар уласай эдэй засаг, улас түрын нэгэдэл юм. Уридань байһан Европын Нүүрһэн Буладай Ниигэмлэг, болон Европын Эдэй Засагай Ниигэмлэгые 1958 ондо ниилүүлжэ, 6 уласай гишүүншлэлтэйгээр Европын Ниигэмлэгые байгуулагдаба. Эхэнэй хэдэн жэлүүдһээ гишүүд шэнээр элһэһээр бүхэ талын үйлэ ажаллагаань үргэжэһөөр 1993 оной Маастрихтай хэлэлсээрээр Европын Холбоо (ЕХ) хэмээхэ одоогой нэрээ абаһан бэлэй.

Европын Холбоон Болгар: Европейски съюз Германи: Europäische Union Грек: Ευρωπαϊκή Ένωση Дани: Den Europæiske Union Ирланд: An tAontas Eorpach Испани: Unión Europea Итали: Unione europea Латыш: Eiropas Savienība Литва: Europos Sąjunga Мальт: Unjoni Ewropea Нидерланд: Europese Unie Польшо: Unia Europejska Португал: União Europeia Румыни: Uniunea Europeană Словак: Európska únia Словен: Evropska unija Унгар: Európai Unió Фин: Euroopan unioni Франци: Union européenne Хорват: Europska unija Чехи: Evropská unie Швед: Europeiska unionen Эстони: Euroopa Liit
Туг
Уряа: "In Varietate Concordia" (Латин) "United in Diversity"
Түрын дуулал: "Европын Гимн" (инструментальна)
Институциональна байранууд	Брюссель Комисси Европын Зүблэл ЕХ-ой Зүблэл Парламент (юрэ хирын тушаал) Франкфурт Түб Банк Люксембург Бодолгын Палата Европын Холбооной Сүүд ЕХ-ой Зүблэл (4, 6, 10-р һаруудта) Парламентын Секретариат Комисси (янза бүриин таһагууд ба албанууд) Страсбург Парламент (албан байра)
Томо метрополис	Парис
Албан хэлэн	24 хэлэнүүд[lower-alpha 1]\ Англи Болгар Германи Грек Дани Ирланд Испани Итали Латыш Литва Мальт Нидерланд Польшо Португал Румыни Словак Словен Унгар Фин Франци Хорват Чехи Швед Эстони
Албан үзэгнүүд	Лата • Грек • Кирилл[2]
Шажан (2015)[3]	71.6% Христосой —45.3% Католик —11.1% Протестантизм —9.6% Үнэн алдарта —5.6% Бусад 24% Шажангүй 1.8% Лалын 2.6% Бусад
Түхэл	Гүрэнэй дээрхи холбоон
Гэшүүн уласууд	27 уласууд  Австри  Бельги  Болгари  Германи  Греци  Дани  Ирланд  Итали  Испани  Кипр  Латви  Литва  Люксембург  Мальта  Нидерланд  Польшо  Португал  Румыни  Словаки  Словени  Унгар  Финланд  Франци  Хорвати  Чехи  Швеци  Эстони
Түрэ засаг	Улас хоорондын
• Комиссиин Юрэнхылэгшэ	Урсула фон дер Ляйен
• Парламентын Юрэнхылэгшэ	Роберта Метсола
• Европын Зүблэлэй Юрэнхылэгшэ	Шарль Мишель
• ЕХ-ой Зүблэлэй Түрүүлэгшэ	Франци
Бүридэлгэ[4]
• Римэй хэрээ	1958 оной 1 һарын 1
• Нэгэдэмэл Европын Акт	1987 оной 7 һарын 1
• Маастрихтын хэрээ	1993 оной 11 һарын 1
• Лиссабоной хэрээ	2009 оной 12 һарын 1
• Һүүлэй улас ороһон	2013 оной 7 һарын 1 (Хорвати)
• Һүүлэй улас гараһан	2020 оной 1 һарын 31 (Ехэ Британи)
Дэбиcхэр газар
• Total	4,233,262 км2
• Уһанай хуби (%)	3.08
Хүн зон
• Тоосоо 2020	▼ 447,706,209[5]
• Нягтарал	106
ДНБ (ХАШТ)	2021 оной тоосоо
• Бүгэдэ	$20.918 триллион[6]
• Нэгэ хүндэ	$46,888
ДНБ (нэрлэһэн)	2021 оной тоосоо
• Бүгэдэ	$17.128 триллион[6]
• Нэгэ хүндэ	$38,256
ОТББЭ (2019)	30.2[7] дундаж
ХХИ (2019)	0.911[8] онсо һайн · 14
Мүнгэн тэмдэгтэ	Евро (EUR; €; еврозонодо) ба 9 бусад Лев (BGN; Болгари) Крон (CZK; Чехи) Крона (DKK; Дани) Форинт (HUF; Унгар) Злотый (PLN; Польшо) Лев (RON; Румыни) Крона (SEK; Швеци) Швейцариин франк (CHF; Campione d'Italia, Итали)
Сагай бүһэ	UTC - UTC+2 (WET, CET, EET)
• Зун (ЗС)	UTC+1 - UTC+3 (WEST, CEST, EEST)
Интернет домэйн	.eu[lower-alpha 2]
Вебсайт europa.eu

Европын Холбоонь дэлхэйн бусад бүһэ нютагай байгуулалгуудһаа үлүүтэйгөөр эдэй засаг, улас түрын хубида шамбай нягтарһан, гэшүүн оронуудай засаглалые дабхар шэглүүлэгшэ нэгэн махабадынь болоһон, адармаатай үргэн хүреэтэ, нарибшалһан тогтолсоо болоһон. Дотороо Европын Хороо, Европын Нэгэдэлэй Зүблэл, Европын Зүблэл, Европын Нэгэдэлэй Шүүлгэ, Европын Түб Банк зэргэ тусгай үүрэгтэй 7 байгуулалгые багтаадаг. Европын Нэгэдэлэй эргэдһээ 5 жэл тутамда Европын Парламент һунгагдадаг.

Европын Холбоондо дэлхэйн ниитэ хүн зоной 7.3% болохо 500 сая хүн амидаржа, дэлхэйн ниитэ ДНБ-ын 20% бүтээгдэдэг юм. Хуулишалан гэшүүн оронууд даяар нэгэдэһэн заха зээл бии болгожо байгаа. 1999 ондо нэгэдэһэн мүнгэн тэмдэгтэ еврые 15 гишүүн уласдаа нэбтэрүүлбэ. Гишүүн оронуудаа түлөөлхүйсэ эрхэтэй тула НҮБ, ДХБ, Ехэ Найман, Ехэ Хоринай уулзалта, хэлэлсээртэ байнга оролсодог.

Далбаань сэнхир дэбисхэр дээрэ дугараглаһан 12 алтан шара одонһоо бүрдэнэ. Энэнь үндэһэн 12 холбоотоные мүн байна. Энэ тугые 1980 онһоо хойшо хэрэглэхэ болобо.

European Commission

Түүхэ

Гол үгүүлэл: Европын Холбооной Түүхэ

Нэмэлтэ мэдээсэл: Европын Холбооной Хэрээнүүд ба Европын интеграци

Австри

Нидерланд

Бельги

Болгари

Кипр

Чехи

Германи

Дани

Эстони

Финланд

Франци

Греци

Словаки

Унгар

Ирланд

Итали

Люксембург

Латви

Литва

Мальта

Польшо

Португал

Румыни

Словени

Испани

Швеци

Хорвати

Европын Холбооной Гэшүүн уласууд

• ү
• х
• з

Дэлхэйн хоёрдугаар дайнай дараа Европын бүрин эрхэтэ уласууд Европын интеграциин проект гү, али Европын байгуулалта (француз: la construction européenne) гэжэ олон тала дээрэ хэрээ хэлсээн байгуулжа, уламаар бүри нэмэгдэжэ байдаг олон талата бодолгые (гү, али тусгаар тогтонолоо) нэгэдхэжэ эхилбэ. Удаахи саг хугасаанай шкалань Европын холбооной (ЕХ) хуули ёһоной эхилэлгые харуулһан—энэ нэгэдэлэй үндэһэн һуури. ЕХ нь 1950-да ондо Шуманай Тунхаглалые дахажа байгуулагдаһан Европын Ниигэмлэгнүүдһээ (ЕН) мүнөөнэй олон уялгые залгамжалжа абаһан.

Legend:   Б: баталалга   Х: хүсэндэ оролго   З: зогсоолго   Д: болзорой дүүргэлгэ     де-факто һолилго   Rel. w/ EC/EU framework:    де факто дотор    гадна

Европын Холбоон (ЕХ)

[Үргэ.]

Европын Ниигэмлэгүүд (ЕН)

(I тулга)

Европын Атомна Энергиин Ниигэмлэг (ЕАЭН гү, али Евратом)

[Үргэ.]

/ / / Европын Нүүрһэн Буладай Ниигэмлэг (ЕНБН)

(Эрхэ мэдэлэй круг)

Европын Эдэй Засагай Ниигэмлэг (ЕЭЗН)

Шенгенэй Хуулинууд

Европын Ниигэмлэг (ЕН)

'TREVI'

Юстици ба Дотоодо Хэрэг (ЮДХ, II тулга)

Хойто Атлантын Хэрээнэй Байгуулга (НАТО)

[Үргэ.]

Уголовно хэрэгэй талаар Сагдаа ба Сүүдэй хамтын ажаллалга (PJCC, II тулга)

Англи-Франциин эблэл

[Хамгаалга НАТО-до шэлжэһэн]

Европын Улас Түрын Хамтын Ажаллалга (EPC)

Хамтын Гадаада ба Аюулгүй Байдалай Политика (ХГАБП, III тулга)

Баруунай Холбоон (БХ)

/ Баруун Европын Холбоон (БЕХ)

[1984 ондо БЕХ-ой һэргээлгын дараа тодорхойлогдоһон Даалгабаринь ЕХ-до шэлжэһэн]

[Олониитэ, соёлой даалгабаринууд ЕЗ-дэ шэлжэһэн]

[Үргэ.]

ү х з

Европын Зүблэл (ЕЗ)

Дюнкеркын Пакт¹ Б: 1947 оной 3 һарын 4 Х: 1947 оной 9 һарын 8 Д: 1997 оной 9 һарын 8

Брюсселиин Хэрээ¹ Б: 1948 оной 3 һарын 17 Х: 1948 оной 8 һарын 25 З: 2011 оной 6 һарын 30

Лондон ба Вашингтоной хэрээнүүд¹ Б: 1949 оной 4 һарын 4/5 һарын 5 Х: 1949 оной 8 һарын 3/8 һарын 24

Парисай хэрээнүүд: ЕНБН ба ЕХН⁶ Б: 1951. 4 һарын 18/1952. 5 һарын 27 Х: 1952 оной 7 һарын 23/— Д: 2002 оной 7 һарын 23/—

Брюсселиин Хэрээнэй Хубилалга ба Нэмэхэ Протокол¹ Б: 1954 оной 10 һарын 23 Х: 1955 оной 5 һарын 6

Римэй хэрээнүүд: ЕЭЗН² ба ЕАЭН Б: 1957 оной 3 һарын 25 Х: 1958 оной 1 һарын 1

БЕХ-ЕЗ хэлсээн¹ Б: 1959 оной 10 һарын 21 Х: 1960 оной 1 һарын 1

Брюсселиин (Ниилэлгын) Хэрээ³ Б: 1965 оной 4 һарын 8 Х: 1967 оной 7 һарын 1

Давиньоной тоосоон Б: 1970 оной 10 һарын 27

Европын Зүблэлэй тобшололууд Б: 1975 оной 12 һарын 2

Нэгэдэмэл Европын Акт (НЕА) Б: 1986 оной 2 һарын 17/28 Х: 1987 оной 7 һарын 1

Шенгенэй Хэрээ ба Конвенци Б: 1985. 6 һарын 14/1990. 6 һарын 19 Х: 1995 оной 3 һарын 26

Маастрихтын хэрээ², ⁴ Б: 1992 оной 2 һарын 7 Х: 1993 оной 11 һарын 1

Амстердамай Хэрээ Б: 1997 оной 10 һарын 2 Х: 1999 оной 5 һарын 1

Ниццын Хэрээ Б: 2001 оной 2 һарын 26 Х: 2003 оной 2 һарын 1

Лиссабоной Хэрээ⁵ Б: 2007 оной 12 һарын 13 Х: 2009 оной 12 һарын 1

¹Although not EU treaties per se, these treaties affected the development of the EU defence arm, a main part of the CFSP. The Franco-British alliance established by the Dunkirk Treaty was de facto superseded by WU. The CFSP pillar was bolstered by some of the security structures that had been established within the remit of the 1955 Modified Brussels Treaty (MBT). The Brussels Treaty was terminated in 2011, consequently dissolving the WEU, as the mutual defence clause that the Lisbon Treaty provided for EU was considered to render the WEU superfluous. The EU thus de facto superseded the WEU.

²The treaties of Maastricht and Rome form the EU's legal basis, and are also referred to as the Treaty on European Union (TEU) and the Treaty on the Functioning of the European Union (TFEU), respectively. They are amended by secondary treaties.

³The European Communities obtained common institutions and a shared legal personality (i.e. ability to e.g. sign treaties in their own right).

⁴Between the EU's founding in 1993 and consolidation in 2009, the union consisted of three pillars, the first of which were the European Communities. The other two pillars consisted of additional areas of cooperation that had been added to the EU's remit.

⁵The consolidation meant that the EU inherited the European Communities' legal personality and that the pillar system was abolished, resulting in the EU framework as such covering all policy areas. Executive/legislative power in each area was instead determined by a distribution of competencies between EU institutions and member states. This distribution, as well as treaty provisions for policy areas in which unanimity is required and qualified majority voting is possible, reflects the depth of EU integration as well as the EU's partly supranational and partly intergovernmental nature.

⁶Plans to establish a European Political Community (EPC) were shelved following the French failure to ratify the Treaty establishing the European Defence Community (EDC). The EPC would have combined the ECSC and the EDC.

Демографи

Гол үгүүлэл: Европын Холбооной Хүн зон

Хүн зон

2020 оной 2 һарын 1-эй байдалаар Европын Холбооной хүн зон 447 сая оршон хүн байһан (дэлхэйн хүн зоной 5.8 хуби).^[9][10]

Гэшүүн уласууд

Гол үгүүлэл: Европын Холбооной Гэшүүн улас

Холбооһон

• Энэ хуудаһан Европын холбоон гэһэн Викимедиа сангай ангилал холбооһотой.
• EUROPA – Албан ёсны нэгдсэн цахим сүлжээ
• Европын холбооны байгууллагууд
• Хороо
• Зөвлөл Архивировалһан 25 зургаа һара 2008 оной.
• Шүүх Архивировалһан 2 арба һара 2008 оной.
• Парламент
• Агентлагууд
• EUR-Lex – Европын холыбооны хуулиуд

Зүүлтэ

1. European Commission – Frequently asked questions on languages in Europe.
2. Cyrillic, the third official alphabet of the EU, was created by a truly multilingual European (24 May 2007).
3. DISCRIMINATION IN THE EU IN 2015. Special Eurobarometer. European Commission (2015). the original on 14 March 2020 үдэрһөө архивлагдаһан. 25 August 2021 үдэртэ хандаһан.
4. Current Article 1 of the Treaty on European Union reads: "The Union shall be founded on the present Treaty and on the Treaty on the Functioning of the European Union. Those two Treaties shall have the same legal value. The Union shall replace and succeed the European Community".
6. World Economic Outlook Database, April 2021 (EU countries). International Monetary Fund.
7. Gini coefficient of equivalised disposable income – EU-SILC survey. Eurostat.
8. Inequalities in Human Development in the 21st Century. Human Development Report.
9. Population on 1st January by age, sex and type of projection. Eurostat.
10. Share of world population, 1960, 2015 and 2060 (%).

Европо

Австри · Азербайджан · Албани · Андорра · Беларусь · Бельги · Болгари · Босни ба Герцеговина · Ватикан · Германи · Греци · Гүржи · Дани · Ирланд · Исланд · Испани · Итали · Казахстан · Кипр · Оросой холбоото улас · Латви · Литва · Лихтенштейн · Люксембург · Мальта · Молдави · Монако · Нидерланд · Норвеги · Нэгэдэһэн Хаанта Улас · Польшо · Португал · Румыни · Сан-Марино · Серби · Словак · Словен · Турк · Унгар · Украина · Финланд · Франци · Хойто Македони · Хорвати · Черногори · Чехи · Швейцари · Швеци · Эстони

1. The 24 languages are equally official and accepted as working languages. Three of them – English, French and German – have the higher status of procedural languages and are used in the day-to-day workings of the European institutions.^[1]
2. .eu is representative of the whole of the EU; member states also have their own TLDs.