Rožaje - Wikiwand

Rožaje (ćir. Рожаје, albanski: Rozhajë) su grad i naseljeno mjesto, te sjedište općine u Crnoj Gori.

Kratke činjenice Рожаје, Država ...

Rožaje Рожаје
grad
Општина Рожаје
pogled na Rožaje
Grb
Rožaje Lokacija u Crnoj Gori
Koordinate: 42°50′38″N 20°10′08″E
Država	Crna Gora
Vlada
• Gradonačelnik	Rahman Husović (BS)
Površina
• Općina	432 km²
Najveća nadmorska visina	1.110 m
Stanovništvo (2011)
• Općina	22.964
• Općina (gustoća)	53,16 /km²
• Naselje	9.422
Vremenska zona	CET (UTC+1)
• Ljeti (DST)	CEST (UTC+2)
Poštanski broj	84310
Pozivni broj	+ 382 (051)
Registracija vozila	`RO`
Veb-sajt	Općina Rožaje

Zatvori

Etimologija

Trgovište je ime dobilo ili po starom trgu u Rožajama ili tako što je šire područje naslijedilo naziv starog Trgovišta nakon izdvajanja Novog Pazara u poseban kadiluk. Naziv Rožaje nastao je ili od karakterističnih krečnjačkih klikova u obliku rogova iznad kojih se nalazilo staro utvrđenje ili po Ružinoj crkvi čiji se ostaci vide u Suhom Polju.

Geografija

Rožaje se nalaze u gornjem toku rijeke Ibar, na raskrsnici puteva od Berana ka Peći, Novom Pazaru i Kosovskoj Mitrovici. Naselje se prostire u ledničkom basenu s obje strane Ibra, na mjestu gdje se sa prijevoja Kula na Žljebu, kojom se prelazi iz gornjeg Ibra u Metohiju i Turjak, preko kojeg vodi put iz Limske u Ibarsku dolinu, silazi u dolinu Ibra. Geografski gledano, Rožaje pripadaju području Sandžaka.

Graniči se sa općinama Berane i Petnjica u Crnoj Gori, Tutin u Srbiji te Istok i Peć na Kosovu. Najniža nadmorska visina iznosi 700 m, a najveća 2.403 m.

Rožajama pripadaju i naselja Šusteri i Bandžovo Brdo. Šusteri se prostiru između Grahovače, Lovničke rijeke i Ibra, a Bandžovo Brdo između Ibra i Crnje.

Klima

Klima u Rožajama je kontinentalna sa odlikama planinske.^[1] Količina godišnjih padavina, od 800 do 1.300 mm, nije velika s obzirom na nadmorsku visinu i blizinu Jadranskog mora. Planine Hajla i Cmiljevica sprečavaju prodor vlažnih vjetrova u dolinu Ibra. Najviše godišnjih padavina je tokom oktobra, kada počinje padati i snijeg koji predstavlja trećinu svih padavina. U planinskim predjelima dostiže debljinu od 2 do 3 m. Krajem marta preovlađuju vjetrovi koji izazivaju naglo topljenje snijega.

Historija

Tokom srednjeg vijeka rožajski kraj nalazio se na području srpske države. U osmanlijske ruke pao je 1455. Pod imenom Rožaje grad se prvi put spominje 1585.

U doba osmanlijske vladavine, na području Rožaja osnovana je Trgoviška nahija, koja je u narodu nazivana Rožajskom. Na početku je pripadala Vučitrnskom, a od 1527. Prizrenskom sandžaku.^[2] Nakon poraza Osmanlija u Prvom balkanskom ratu podijeljena je na dvije oblasti. Jugozapadni dio pripao je Crnoj Gori, a sjeveroistočni Srbiji dobivši ime Štavica (Tutin). U ranijim periodima obuhvatala je i gornji Bihor, Pešter i dio novopazarske okolice. Geografski i etnički gledano, Rožaje i Tutin predstavljaju jednu cjelinu.

Rožaje se pod imenom Trgovište javljaju u putopisima osmanlijskih historičara od početka 17. vijeka. Hadži-Kalfa Trgovište smješta između Novog Pazara, Bihora i Podmila (vjerovatno Budimlja), navodeći da u njemu žive samo Srbi.

Duče-paša obnovio je 1638. utvrđenje koje su porušili ustanici i na obližnjem brdu Izlit sagradio stražaru kako bi kontrolisao puteve i prolaze od napada Klimenti. Pogubio je kneza Hotaša, a ženu i djecu prodao kao roblje. Stara tvrđava bila je smještena između Ibra i Lovničke rijeke. Imala je kulu i više manjih zgrada opasanih velikim zidom. U njoj su poslije 1912. sagrađene škola i crkva, a porušene tokom Drugog svjetskog rata.

Tokom Velikog bečkog rata, srpski ustanici su 1689. prodrli do Bijelog Polja. Dok je austrijska vojska boravila u Peći i Prištini, Osmanlije su 1690. povratile Rožaje. Početkom 18. vijeka počinje proces iseljavanja srpskog i naseljavanja predaka današnjeg stanovništva, prije svega Klimenti i Kuča. Klimente su odmah prihvatile islam, dok je kod Kuča taj proces tekao sporije. Obično su islam prihvatali sinovi doseljenika. Preostali i dio naseljenog stanovništva učestvovao je u ustanku patrijarha Šakabente 1737. Tokom 18. vijeka Rožaje je razoreno više puta te je ostalo malo naselje.

Krajem 18. vijeka, rožajski muslimani podijelili su se u dva tabora. Kuči su podržavali pećke Mahmudbegoviće, predstavnike osmanlijske vlasti, a Klimente odmetnutog skadarskog vezira. U tom sukobu vlast u rožajskom kraju preuzeli su Ganići, predstavnici Kuča. Tokom Prvog srpskog ustanka Rožajci su slali vojsku protiv ustanika kod Suvog Dola gdje je poginuo vojskovođa Ganić. U periodu od 1825. do 1831. vlast je u Rožajama preko suvodolskog kadije Hasana Hota pokušao preuzeti skadarski vezir. Hot je mnoge Rožajce poslao u Skadar gdje su pogubljeni. Ganići su 1831. uspjeli preoteti Suvi Do od Hota.

Za vrijeme pokreta za autonomiju Bosne, Rožajci su se kolebali između podrške pokretu i pećkim pašama, sultanovim pristalicama. Kada su Osmanlije počele suzbijati pokret, Rožajci su otkazali poslušnost. Ganići su se nakon zajedničkog napada Bosanaca i Pazaraca povukli u Rožajsku pećinu i branili sve do dolaska pomoći Arslan-paše Pećkog. 1837. u gradu je bilo oko 60 kuća, džamija, hanovi i tvrđava u ruševinama.

Rožaje su 1847. iz Skadarskog premještene u Bosanski pašaluk. Bosanski veziri predvodili su sredinom 19. vijeka ekspedicije jer Rožajci nisu htjeli plaćati dažbine. Mnogi rožajski prvaci odvedeni su u Travnik kao taoci. Odmetništva u rožajskom kraju nisu prestala sve do 1912. Nije poštovana centralna vlast, a kajmakam je bio marioneta plemenskih vođa. Rožajci su nerado išli u vojsku, sem u slučaju rata protiv Srbije i Crne Gore kada su učestvovali kao samostalne plemenske jedinice. Mlađi dio grada u ovom se periodu počeo razvijati oko Ganića kule. Grad je imao četiri mahale: Kučansku, dvije klimentske (Zejnelagića i Kurtagića) i Cigansku. Prema statistici iz 1865, u kojoj su uračunati samo muškarci, u Trgoviškoj kazi živjelo je 7.188 muslimana i 3.972 pravoslavca.

Pred Balkanske ratove u čaršiji je bilo 40 trgovačkih i zanatskih radnji. Od tada su Rožaje počele naglo opadati, prije svega zbog siromašenja aga, tadašnje državne politike i opadanja stočarstva. Ponovni razvoj počeo je poslije Drugog svjetskog rata, prije svega zbog razvitka šumske industrije. Od Balkanskih ratova do 1970-ih oko 4.500 Rožajaca iselilo se u Tursku, a veliki broj i u Sarajevo.^[2]

Stanovništvo

Na popisu stanovništva 2011. godine općina Rožaje imala je 22.964 stanovnika, od čega u samim Rožajama 9.422.

Općina Rožaje

Više informacija Broj stanovnika po popisima ...

Broj stanovnika po popisima^[3]
1948	1953	1961	1971	1981	1991	2003	2011
11.047	12.668	14.700	16.018	20.227	22.976	22.693	22.964

Zatvori

Napomena: Nastala iz stare općine Rožaje koja nije mijenjala granice.

Rožaje (naseljeno mjesto)

Više informacija Broj stanovnika po popisima ...

Broj stanovnika po popisima^[3]
1948	1953	1961	1971	1981	1991	2003	2011
1.464	1.813	2.765	5.327	7.336	9.033	9.121	9.422

Zatvori

Popis 2011.

Više informacija Narodnost, Jezik ...

Narodnost	2011^[4]
Bošnjaci	8.136 (86,35%)
Muslimani	537 (5,69%)
Crnogorci	215 (2,28%)
Albanci	187 (1,98%)
Srbi	175 (1,85%)
Egipćani	55 (0,58%)
Goranci	15 (0,15%)
Bošnjaci–Muslimani	11 (0,11%)
Bosanci	6 (0,06%)
Crnogorci–Muslimani	Z
Hrvati	Z
Italijani	Z
Makedonci	Z
Muslimani–Bošnjaci	Z
Muslimani–Crnogorci	Z
Rusi	Z
Slovenci	Z
Srbi–Crnogorci	Z
Turci	Z
Ostalo	20 (0,21%)
Ne želi da se izjasni	47 (0,49%)
ukupno	9.422

Jezik	2011^[4]
Bosanski	6.757 (71,71%)
Crnogorski	1.809 (19,19%)
Srpski	265 (2,81%)
Bošnjački	259 (2,74%)
Albanski	158 (1,67%)
Makedonski	8 (0,08%)
Srpskohrvatski	8 (0,08%)
Hrvatski	Z
Maternji	Z
Ruski	Z
Ostali	64 (0,67%)
Regionalni jezici	Z
Ne želi da se izjasni	87 (0,92%)
ukupno	9.422

Vjera	2011^[4]
Islamska	9.064 (96,20%)
Pravoslavna	289 (3,06%)
Adventist	14 (0,14%)
Katolička	Z
Kršćani	Z
Ostale vjeroispovijesti	10 (0,10%)
Ateista	Z
Ne želi da se izjasni	38 (0,40%)
ukupno	9.422

Zatvori

Napomena: Oznaka Z predstavlja zaštićen podatak.

Raniji popisi

Rožaje
1991^[5]	2003^[6]
ukupno: 9,033 Muslimani 7,917 (87,64%) Crnogorci 568 (6,28%) Albanci 195 (2,15%) Srbi 87 (0,96%) Jugoslaveni 86 (0,95%) Romi 24 (0,26%) Turci 8 (0,08%) Hrvati 5 (0,05%) Slovenci 3 (0,03%) Mađari 1 (0,01%) Makedonci 1 (0,01%) Ukrajinci 1 (0,01%) ostali 1 (0,01%) neopredijeljeni 1 (0,01%) region. opr. 1 (0,01%) nepoznato 134 (1,48%)	ukupno: 9,121 Bošnjaci 7,585 (83,15%) Muslimani 795 (8,71%) Srbi 244 (2,67%) Crnogorci 231 (2,53%) Albanci 188 (2,06%) Romi 15 (0,16%) Mađari 2 (0,02%) Rusi 2 (0,02%) Hrvati 1 (0,01%) Makedonci 1 (0,01%) Nijemci 1 (0,01%) Slovenci 1 (0,01%) ostali 6 (0,06%) neopredijeljeni 20 (0,21%) region. opr. 1 (0,01%) nepoznato 28 (0,30%)

Više informacija Vjera, Jezik ...

Vjera	1991^[7]
Islamska	8.160 (90,33%)
Pravoslavna	578 (6,39%)
Katolička	12 (0,13%)
Judaistička	10 (0,11%)
Ostale vjeroispovijesti	25 (0,27%)
Vjernik je ali ne pripada nijednoj vjeroispovijesti	1 (0,01%)
Nije vjernik	33 (0,36%)
Nepoznato	214 (2,36%)
ukupno	9.033

Jezik	2003^[6]
Bosanski	5.053 (55,40%)
Crnogorski	1.895 (20,78%)
Bošnjački	1.039 (11,39%)
Srpski	877 (9,62%)
Albanski	158 (1,73%)
Romski	16 (0,18%)
Hrvatski	2 (0,02%)
Mađarski	1 (0,01%)
Makedonski	1 (0,01%)
Njemački	1 (0,01%)
Slovenski	1 (0,01%)
Ostali	12 (0,13%)
Neizjašnjeni / nepoznato	65 (0,71%)
ukupno	9.121

Vjera	2003^[6]
Islamska	8.631 (94,63%)
Pravoslavna	411 (4,51%)
Katolička	5 (0,05%)
Ateista	1 (0,01%)
Ostale vjeroispovijesti	31 (0,34%)
Neizjašnjeni	15 (0,16%)
Nepoznato	25 (0,30%)
ukupno	9.121

Zatvori

Kultura

Od kulturnih institucija postoje Zavičajni muzej "Ganića kula" i Centar za kulturu, a od udruženja Udruženje umjetnika "Kula" te folklorni ansambli KUD "Vrelo Ibra" i KUD "Centar za kulturu".

Centar za kulturu organizuje manifestacije: Međunarodni festival dječije pjesme "Zlatna pahulja", Rožajsko kulturno ljeto, Dani dijaspore, Septembarski dani kulture, Književni susreti "Miroslav Đurović" i Likovni salon Likovnog kluba "Kula". Osim toga, jednom godišnje izlazi i časopis Rožajski zbornik.^[8]