Remove ads
Protalij (od lat. proto = "prije" + grč. θαλλός – tallos = izdanak) – u botanici – zove se haploidni gametofit paprati i Fycopodiopsida. Predstavlja jednu od dvije generacije u smjenama generacija ovih biljaka. U usporedbi s sporofitom, "stvarnom" biljkom on je mal, neupadljiv, uglavnom kratkotrajan i skriven. Njegova funkcija je oblikovanje gameta, čime omogućava spolno razmnožavanje.[1]
U najčešćem slučaju – kod prave paprati – protalij je ravan, često u obliku srca sa zelenim talasom, promjera najviše nekoliko centimetara, koji leži na zemlji i s jednoćelijskim rizoidima. U protaliju preslica, koje se sada ubraja među paprati, bez obzira na vrlo različite ponašanje sporofita, sličnan je kao i kod pravih paprati, ali je jako režnjevit razgranat. Za razliku od toga, cilindrični protaliji su kod Ophioglossaceae i Psilotaceae bez hlorofila, koji rastu pod zemljom i imaju ishranu preko mikoriznih gljivica. Isto važi i za nodularne protalije višegodišnjih biljaka, koje nisu dio paprati, ali su s njima povezane i imaju konzistentan životni ciklus. Osim toga, vrlo kratki dio ovog podzemnog života karakterističan je za klupske mahovine: kod pravih paprati protalij izumire nakon nekoliko sedmica, dok kod medvjeđe paprati spora ima šest do sedam godina mirovanja, nakon čega slijedi stadij s pet ćelija. Razvija se tek nakon prodora mikorizne gljivice u jednu od njegovih ćelija, a spolnu zrelost dostiže tek nakon 12 do 15 godina. Drugi trend pokazuje cvjetajuće paprati, mahovinske paprati i vrba, usko povezana s mladicama u kojima je, prije svega, muški gametofit uveliko smanjen i u velikoj mjeri ostaje u sporama, tako da se više ne pojavljuje slobodni protallij.
Remove ads
Paprati su na našim geografskim širinama obično poznate kao često grmolike, s više ili manje dugim lišćem ("listovi papratići"), biljke koje povremeno imaju tačkice ili prugaste sporangije (soruse) na donjoj strani svojih listova, iz kojih oslobađaju spore; one omogućavaju aseksualni oblik razmnožavanja. Manje uočljiva je, međutim, smjena generacija paprati: oznati izgled paprati je sporofit (biljka koja proizvodi spore). Međutim, spore ne klijaju nove sporofite (tj. ne u "paprati"), već u neupadljive gametofite, odnosno biljke koje proizvode gamete (reproduktivne ćelije, klice). Prostalija se sidri u zemlji pomoću rizoida. Na dnu najobimnijih prothalija tada se razvija gametangija U većini su sferne: one u kojima se formiraju muki gameti su anteridije sa muškim klicnim ćelijama (spermatozoidima), u obliku boce, a u arhegonijama nastaju u jajne ćelije. U nekih vrsta paprati, anteridija i arhegonija su na istom protaliju na raspolaganju; međutim, na u drugim vrstama su na različitim protalijima (episkopalne paprati). Kod nekih paprati ova se spolna segregacija javlja već u sporangiji (izospore vs. heterospore paprati). Kada spermatozoidi izađu iz anteridija, oni plivaju – slično spermatozoidima kod životinja koriste svoje bičeve plivajući ka arhegoniju; lokomocija i samim tim oplodnja jajašca mogu se izvršiti samo u prisustvu kapljica. Iz oplođene jajne ćelije (zigota) tada izraste dobro poznata biljka paprati s karakterističnim listovima, sporofit. Samooplodnja se obično sprječava stvaranjem antheridija u ranoj fazi razvoja i oslobađanjem spermatozoida, dok arhegonija istog protolija nastaje tek kada se obilna rezervna hrana obzbijedi putem fotosinteze (proterandrija).
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads