Folikulostimulirajući hormon

Folikulostimulirajući hormon (folitropin, folikul-stimulirajući hormon, FSH) je hormon koji se sintetizira i izlučuje u prednjem režnju hipofize (adenohipofiza).^[2] FSH zajedno sa luteinizirajućim hormonom (LH) ima važnu ulogu u spolnom sistemu.

• Kod žena, FSH, zajedno sa LH, podstiče rast i sazrijevanje Graafovog folikula u jajniku.
• Kod muškaraca, pojačava proizvodnju androgen-vezajućeg proteina u Setolijevim ćelijama sjemenika i nužan je za spermatogenezu.

Folikulostimulirajući hormon (FSHB)
Folikulostimulirajući hormon
Identifikatori
Simbol	FSHB
NCBI gen	2488
HGNC	3964
OMIM	136530
RefSeq	NM_000510
UniProt	P01225
Ostali podaci
Lokus	Hrom. 11 p13
Pretraga za Strukture Swiss-model Domene InterPro

3D struktura FSH (alfa – zeleni lanac,
beta – narandžasti lanac) u kompleksu sa FSH-receptorom (plavi), prema PDB 1XWD.^[1]

Glikoproteinski hormoni, alfa polipeptid
Identifikatori
Simbol	CGA
NCBI gen	1081
HGNC	1885
OMIM	118850
RefSeq	NM_000735
UniProt	P01215
Ostali podaci
Lokus	Hrom. 6 q14-q21
Pretraga za Strukture Swiss-model Domene InterPro

Struktura

FSH je glikoprotein od dva polipeptidna lanca, od kojih oba, na kraju, imaju vezane molekule šećera. Jedan lanac čini alfa, a drugi beta podjedinicu. Alfa podjedinica sastoji se od 92 aminokiseline i jednaka je alfa podjedinici LH, TSH (tireotropin) i HCG (ljudski horionski gonadotropin). Beta podjedinice se razlikuju i daju određeni specifični uefekt svakom hormonu. Beta-lanac FSH ima 118 aminokiselina i zaslužan je za vezanje sa FSH-receptorom. Za normalnu fiziološku aktivnost hormona potrebne su i alfa i beta podjedinica.^[3]

Šećerni dio hormona se sastoji od fukoze, galaktoze, manoze, galaktozamina, glukozamina, i sijalinske kiseline. Poluživot FSH je 4 sata.

Geni

Gen za alfa podjedinicu je na dugom (q), a za beta podjedinicu, na kratkom (p) kraku ljudskog hromosoma 11.

Kod ljudi, gen za alfa podjedinicu nalazi se na citogenetičkoj lokaciji 6q14.3 .^[4] Ispoljava se u dva tipa ćelija, od kojih su najistaknutiji bazofili prednjeg režnja hipofize. Gen za beta podjedinicu nalazi se na hromosomskoj poziciji 11p13, a eksprimira se u gonadotropnim ćelijama hipofize, kojima kontrolira GnRH, inhibira inhibin i pojačava aktivin.

Djelovanje

FSH regulira razvoj, rast, pubertetsko sazrijevanje, i spolne procese u ljudskom tijelu. Kod muškaraca i žena, FSH stimulira sazrijevanje spolnih ćelija. Razine FSH kod muškaraca uglavnom su stalne, dok se kod žena mijenjaju tokom menstruacijskog ciklusa.

Razine FSH koje se luče iz hipofize kod žena, vrlo su niske sve do 9. ili 10. godine, kada postepeno počnu rasti. S porastom FSH i LH počinje i rast jajnika što vodi u pubertet i menarhe (bez podražaja FSH i LH jajnici ostaju neaktivni).

FSH djeluje vezujući se na FSH-receptor (transmembranski protein) koji se nalazi na ćelijama jajnika, sjemenika i maternice. U jajniku, FSH potiče rast folikula vezujući se za receptore na zrnaste ćelije.^[5]

• U oba spola, FSH stimulira sazrijevanje primordijalnih germ-ćelija .
• Kod mužjaka, FSH inducira da Sertolijeve ćelije luče anderogen-vezujuće proteine (ABP), regulirane preko inhibinske negativne povratne informacije, mehanizma u prednjem režnju hipofizre. Naime, aktivacija Sertolijevih ćelija putem FSH održava spermatogenezu i podstiče inhibiciju B sekrecije.
• Kod ženki, FSH pokreće rast folikula, posebno pogađajući zrnaste ćelije. S istodobnim porastom inhibina B, tada opada razina FSH, u kasnoj folikulskoj fazi. Čini se da je to presudno za izbor samo najnaprednijeg folikula koji će ovulirati. Na kraju luteusne faze dolazi do neznatnog porasta FSH-a koji je izgleda važnan za započinjanje sljedećeg ovulacijskog ciklusa.Kontrola oslobađanja FSH iz hipofize nije poznata. Impulsi niskofrekventnog gonadotropin-oslobađajućeg hormona (GnRH) povećavaju nivo iRNK FSH-a u pacovskim primordijalnim germ-ćelijama,^[6] ali nije direktno povezano sa porastom cirkulirirajućeg FSH-a.^[7] Pokazano je da GnRH ima važnu ulogu u izlučivanju FSH-a, s disponiranjem hipotalamusno-hipofizne veze koja vodi do prestanka lučenja FSH-a. Primjena GnRH dovodi do povratka sekrecije FSH. FSH podliježe povratnoj sprezi estrogena iz spolnih žlijezda, putem hipotalamusno-hipofizno-gonadne osovine

Referentni rasponi za krvne testove razine folikkulostimulirajućeg hormona tokom menstruacijskog ciklusa.^[8]

FSH-receptori nalaze se na testisnim Sertolijevima ćelijama, a ispoljavaju se i u žljezdanom epitelu materničkog endometrija u luteinskoj fazi menstruacijskog ciklusa.

Regulacija lučenja

Izlučivanje FSH iz prednjeg režnja hipofize zavisi od hipotalamusnog GnRH, zatim samoj hipofizi (peptidi, aktivin, folistatin) i povratne informacije hormona jajnika (estrogeni, progesteron, inhibin, aktivin).

Reference

1. Q.R.Fan and W.A.Hendrickson (2005). Structure of human follicle-stimulating hormone in complex with its receptor. Nature, 433, 269-277.pmid 15662415 doi: 10.1038/nature03206
2. "Follicle-Stimulating Hormone". Arhivirano s originala, 13. 2. 2014. Pristupljeno 25. 8. 2020.
3. Jiang X, Liu H, Chen X, Chen PH, Fischer D, Sriraman V, Yu HN, Arkinstall S, He X (juli 2012). "Structure of follicle-stimulating hormone in complex with the entire ectodomain of its receptor". Proc Natl Acad Sci U S A. 109 (31): 12491–6. doi:10.1073/pnas.1206643109. PMID 22802634.CS1 održavanje: više imena: authors list (link)
4. OMIM: CHORIONIC GONADOTROPIN, ALPHA CHAIN; CGA -118850
5. Ulloa-Aguirre A, Reiter E, Crépieux P (august 2018). "FSH Receptor Signaling: Complexity of Interactions and Signal Diversity". Endocrinology. 159 (8): 3020–3035. doi:10.1210/en.2018-00452. PMID 29982321.
6. Dalkin AC, Haisenleder DJ, Gilrain JT, Aylor K, Yasin M, Marshall JC (februar 1999). "Gonadotropin-releasing hormone regulation of gonadotropin subunit gene expression in female rats: actions on follicle-stimulating hormone beta messenger ribonucleic acid (mRNA) involve differential expression of pituitary activin (beta-B) and follistatin mRNAs". Endocrinology (objavljeno 1. 2. 1999). 140 (2): 903–8. doi:10.1210/endo.140.2.6483. eISSN 1945-7170. PMID 9927322. Nepoznati parametar |last-author-amp= zanemaren (prijedlog zamjene: |name-list-style=) (pomoć)
7. Sharma TP, Nett TM, Karsch FJ, Phillips DJ, Lee JS, Herkimer C, Padmanabhan V (juni 2012) [Published online before print 2012-03-14]. "Neuroendocrine control of FSH secretion: IV. Hypothalamic control of pituitary FSH-regulatory proteins and their relationship to changes in FSH synthesis and secretion". Biology of Reproduction (objavljeno 1. 6. 2012). 86 (6): 171. doi:10.1095/biolreprod.111.098442. PMC 3386145. PMID 22423050. Nepoznati parametar |last-author-amp= zanemaren (prijedlog zamjene: |name-list-style=) (pomoć)
8. Häggström, Mikael (25. 3. 2014) [Last updated 2017-04-04]. "Reference ranges for estradiol, progesterone, luteinizing hormone and follicle-stimulating hormone during the menstrual cycle". WikiJournal of Medicine (objavljeno 26. 3. 2014). 1 (1). doi:10.15347/wjm/2014.001. ISSN 2002-4436.

Vanjski linkovi

• FSH Arhivirano 27. 7. 2015. na Wayback Machine - Lab Tests Online