Stari grad Bjelaj
From Wikipedia, the free encyclopedia
Stari grad Bjelaj (Bilaj), ili bjelajska tvrđava, nastao je u periodu srednjeg vijeka na području općine Bosanski Petrovac, Bosna i Hercegovina.
Nalazi se na rubu Petrovačkog polja (ili njegovog dijela Bjelajskog polja), na sjevernom pobrđu planine Osječenice. Područje oko samog grada je nenaseljeno i pusto. Dobio je ime po bjelini (bijeloj ili biloj boji) kojom se isticao iznad Bjelajskog polja.
God. 1495. zabilježio je blagajnik kralja Vladislava II., da je isplatio Gašparu Perušiću svotu od 30 forinti „za očuvanje njegova grada Belaja" (egregio Caspar Perusyth pro conservatione castri sui Belay dati sunt 30 fl.). Očito se je tada radilo о obrani grada Bjelaja u tadašnjoj županiji Pset. Deset godina poslije, 1505. držala je taj grad zajedno sa Sokolačkom tvrđavom i Ripčem knjeginja Beatrica Frankopan, udova hercega Ivaniša Korvina, te je u njezino ime svim trim gradovima upravljao kaštelan Dujam Orlovčić.
Između 1530-1537 godine Bjelaj (Bilaj) je potpao pod osmansku vlast. Pripao je bosanskom sandžaku, vilajetu i kadiluku Neretva. Već 1540. godine spominje se prvi put nahija Bjelaj, a nešto kasnije spominje se kao nahija Bjelaj-Blagaj, ali ubrzo potpada pod kadiluk Kamengrad, koji se spominje kao kadiluk u bosanskom ili kliškom sandžaku. Od 1562. godine nahija Bjelaj je priključen kadiluku Novosel koji je bio u kliškom sandžaku. Zabilježeno je da je 1577. godine u tvrđavu smještena posada od 370 osmanskih plaćenika pod zapovjedništvom dizdara. Od 1592. grad se nalazio u sastavu bihaćke kapetanije, a od 18. vijeka u sastavu petrovačke kapetanije. Dizdar Bjelaja (Bilaja) Alijaga bio je u komisiji za razgraničenje sa Mlecima. Godine 1747. u Bjelaju je bila posada od 30 članova i dizdar Hasanaga. Prema popisu stanja utvrđenja i oružja u njima iz 1833. godine, u Bjelaju (Bilaju) je bio 1 top od 12 pedalja i 3 mala topa od 6 pedalja.[1]
Stari grad Bjelaj (Bilaj) ima dva dijela: južni srednjovjekovni i sjeverni osmanski dio. Srednjovjekovni grad ima tlocrt nepravilnog pravougaonika dužine preko 40 m (sjever-jug), a širine oko 35 m (istok-zapad). Ulaz u grad nalazi se u sjevernom bedemu.
Srednjevjekovni dio
Polulučno je zasveden, sa djelimično sačuvanim lukom i dovratnicima. U sjeverozapadnom uglu nalazi se masivna okrugla kula izbačena 2/3 van bedema, visine oko 16 m. Ulaz u kulu je na visini od oko 4 m iznad trenutog nivoa zemljišta. Prema vanjskoj oplati pretpostavlja se da je unutrašnjost kule bila podijeljena na tri nivoa: prizemlje ili podrum, prostor u nivou ulaza, te prostor iznad ulaza jer se na platnu bedema vidi neprekinut niz otvora za stropne grede. Istočno uz ulaz su ostaci uskog šupljeg ozidanog prostora visokog koliko i bedem (15–16 m).Taj prostor je bio prigrađen uz bedem. Sačuvan je samo njegov gornji dio i vjerovatno je služio za uspinjanje vojnika na vrh zida na kojem su bili grudobrani, te ponegdje male puškarnice. Na tlu su ostaci istočnog dijela podužnog zida koji čini cjelinu sa vertikalnim ostatkom opisanog zida uz bedem. Ti ostaci zida na tlu dijele istočni uži dio unutrašnjosti grada od zapadnog. Oni se nakon par metara ka jugu gube, a na zapadnoj strani prema kuli im se ne vide tragovi. Stiče se utisak da je to bio dio nekog ograđenog prostora koji je štitio prodor u unutrašnjost grada. Zapadna strana grada je bila teže odbranjiva jer se neprijatelj mogao privući “s leđa”. Zapadni bedem je zato monolitan i završava grudobranima, od kojih se sačuvao vrlo mali dio. Ispod nivoa grudobrana sačuvan je niz kamenih konzola na vrhu bedema koje su služile za drvenu ophodnu liniju. Ispod njih je opet niz kraćih konzola ugrađen u bedem. Istočni bedem je bio okrenut prema Bjelajskom polju. Na njemu su 4 velike puškarnice polukružno zasvedene.
Konstruisane su tako da se može sa drvene ili kamene platforme pucati u stojećem stavu. Na nekima od njih još su sa unutrašnje strane bedema sačuvani vertikalni i horizontalni, lijepo klesani kameni blokovi i ploče koji su služili kao okviri. Iznad puškarnica je horizontalni niz rupa za stropne grede iznad kojih su kamene konzole. Sa tog bedema je pogled na cijelo Bjelajsko polje i okolinu. Južni bedem je u potpunosti srušen. Do kule uz zapadni bedem su ostaci cisterne. Bedemi i kula starijeg utvrđenja građeni su od sedrenih blokova i lomljenog kamena.Pred sjevernim bedemom i ulazom u stari dio grada je jarak koji je zasut, ali se mogu raspoznati njegove konture.
Osmanski dio
Od kule na zapadnoj strani počinju ostaci velikog obora koji je dograđen uz srednjovjekovni grad u osmanskom dobu. Obor je smješten sjeverno od starijeg dijela grada, skoro pravilnog je četverougaonog oblika, dužine 110 m, širine oko 40 m. Sačuvani su samo dijelovi zapadnog bedema obora, ponegdje do visine 2 m. Po građi se potpuno razlikuju od bedema srednjovjekovnog grada. Građeni su od sitnije lomljenog kamena spajanog sa puno maltera. U oboru je bila mala džamija. Danas je na njenom mjestu udubina ispunjena gomilom kamenja. Ulaz u obor je bio na sjevernom zidu. Bio je nadsveden “šiljastim lukom” . Na tom mjestu su jedva vidljivi nadzemni ostaci bedema ili samo njegovi tragovi. Najočuvaniji dio bedema iz osmanskog doba je južno i sjeverno od srednjovjekovnog jarka, duž zapadne strane platoa. Prema završetku jednog dijela zapadnog bedema izgleda da je još jedan ulaz bio u tom zidu sjeverno od jarka. Duž istočne strane bedem nije sačuvan.
Uvidom na licu mjesta, u februaru 2007. ustanovljeno je da je srednjovjekovni grad još uvijek dosta dobro sačuvan, dok su od osmanskog obora ostali samo dijelovi zapadnog zida. U bedemima srednjovjekovnog grada uočene su rupe iz kojih je vađen kamen. Izložen je propadanju usljed zapuštenosti, neodržavanja i nepostojanja odgovarajućeg plana upravljanja.
Istorijska cjelina – Stari grad Bjelaj (Bilaj) u Bjelaju, općina Bosanski Petrovac, proglašen je za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine [2]
- Husref Redžić, 2009 -Srednjovjekovni gradovi u Bosni i Hercegovini
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
