From Wikipedia, the free encyclopedia
Un elfenn gimiek eo an hafniom ; Hf eo e arouez kimiek, 72 e niver atomek ha 178,49 e dolz atomek.
Ur metal ardreuzat eo.
| ||||
---|---|---|---|---|
Lutesiom – Hafniom – Tantalom | ||||
| ||||
Perzhioù hollek | ||||
Niver atomek | 72 | |||
Rummad kimiek | Metaloù ardreuzat | |||
Strollad | 4 | |||
Trovezh | 6 | |||
Bloc'h | d | |||
Tolz atomek | 178,49 ±0,02 | |||
Aozadur elektronek | ||||
[Xe] 4f14 5d2 6s2 Dasparzh an elektronoù : 2, 8, 18, 32, 10, 2 | ||||
Perzhioù atomek | ||||
Niver oksidadur | + 4 Oksidenn amfoter | |||
Tredanleiegezh | 1,3 (Skeul Linus Pauling) | |||
Gremmoù ionadur | 1 : 658,5 kJ/mol 2 : 1 440 kJ/mol 3 : 2 250 kJ/mol | |||
Skin atomek | 208 pm | |||
Skin kenamsav | 175 ±10 pm | |||
Skin Van der Vaals | (stlenn ebet) | |||
Perzhioù fizikel | ||||
Arvez | Kaled | |||
Douester (≈20 °C) | 13,31 g/cm3 | |||
Teuzverk | 2 233 °C | |||
Bervverk | 4 603 °C | |||
Tredanharzusted | 331 nΩ•m (e 20 °C) | |||
Neuz an elfenn | ||||
| ||||
Ne gaver ket hafniom e-unan en natur, eus ar c'hailhoù ma kaver zirkoniom e vez tennet : etre 1% ha 3% a hafniom zo er c'hailhoù-se. Dre vras ez eo an hafniom un adkenderc'had eus greanterezh ar zirkonium, pa ranker e dennañ kent implijout Zr er c'hreizennoù nukleel[1].
Dmitriy Mendeleyev en devoa embannet e 1869 e vije en natur ur metal ardreuzat pounneroc'h eget titaniom ha zirkoniom, hogen dre ma krede dezhañ e oa an elfennoù renket dre o zolz atomek e lakaas al lantanom (57La) dindan ar zirkoniom er strollad 3 (tolz atomek Zi : 91,224 ; La : 138,9 ; Hf : 178,5).
E 1914 e prouas ar fizikour saoz Henry Moseley ez eo lec'h pep elfenn en daolenn liammet ouzh he niver atomek ; termeniñ a reas niver al lantanidoù (15 elfenn, eus 57La betek 71Lu), ha diskouez a reas e chome an elfennoù 43, 61, 72 ha 75 o niver atomek da gavout[2].
E 1911 ez embannas ar c'himiour gall Georges Urbain bezañ dizoloet ar celtium, a lakaas e-touez al lantanidoù[3], hogen diarbennnet e voe goude un hir a rendael etre kimiourien ha fizikourien.
E 1923 e voe un emglev etrezo : par d'ar zirkoniom e tleje an elfenn 72 bezañ, hervez enklaskoù Niels Bohr war an atomoù, re Henry Moseley war ar skalfadsellerezh dre skinoù X, hag arguzennoù ar c'himiour Friedrich Adolf Paneth.
Sevel e vouezh adarre a reas Georges Urbain e 1922, ar pezh a atizas ar fizikour izelvroat Dirk Koster hag ar c'himiour hungarat György Hevesy da glask an elfenn 72 e kailhoù zirkoniom, m'he c'havjont e 1923 e Kopenhagen. Anv latin Kopenhagen, Hafnia, a voe roet d'an elfenn neuze, en enor da Niels Bohr, a oa bet ganet eno.
Ur metal liv an arc'hant eo an hafniom 72Hf ; tost da re ar zirkoniom 40Zr eo e berzhioù.
Orjalennus eo, da lavaret eo e c'haller e astenn hep na dorrfe. Diaes-bras eo e oksidañ, ha damheñvel ouzh re ar zirkoniom eo e berzhioù, daoust d'an hafniom bezañ div wezh douesoc'h eget Zr.
Ur filmad oksidenn a c'holo an hafniom pa vez lakaet en aer (dre an oksigen hag an nitrogen), ar pezh a vir outañ a vezañ peuroksidet. Tu zo d'e leskiñ en aer, hag evel ar zirkoniom e peg an tan ennañ pa vez drailhet-munut.
Diaes eo tagañ Hf gant trenkennoù pe vazennoù, hogen gant halogenoù e c'haller e oksidañ.
Par da re ar zirkoniom eo kenaozadoù kimiek an hafniom.
Tremen 34 izotop eus an hafniom zo bet dizoloet, eus 153Hf betek 186Hf.
Pemp izotop zo stabil, eus hafniom-176 (104 neutron) betek hafniom-180, a zo an hini paotañ (35% eus an hafniom a zo war an douar).
Kevanaozet eo bet 172Hf (hanter-vuhez : 1,87 bloavezh), a ro 187Lu dre skinobererezh. Un hanter-vuhez a 2 vilion a viliardoù a vloavezhioù (2x1015) zo d'an izotop 174Hf, da lavaret eo tremen 2 vilion gwezh oad an Hollved (13,75 ±0.17 miliard a vloavezhioù).
Ret eo strivañ evit dispartiañ an hafniom diouzh ar zirkoniom kent implijout Zr er c'hreizennoù nukleel, setu ne voe ket kenderc'het Hf glan a-raok diwezh an degad 1950, ha ken heñvel eo Hf ouzh Zr ma vez aesoc'h arverañ an eil er greanterezh. Un nebeud traoù a reer gant hafniom evelato.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.