Gresianeg Pontos pe ponteg (gresianeg: Ποντιακά, Ρωμαίικα) a zo ur doare yezh gresianek genidik eus Pontos (Πόντος) war aodoù su ar Mor Du ha komzet dreist-holl hiziv e Gres gant ar c'hresianed bontek. Komzet e vez ivez e Rusia, en Ukraina, e Jorjia, e Kazakstan, e Turkia hag ivez gant ezvroidi en Alamagn.
Diorroet e oa bet ar ponteg diwar ar gresianeg ionek o tremn dre ar gresianeg koine hag ar gresianeg bizantek bet levezonet gant an turkeg, ar perseg hag ivez yezhoù kaokazek.
Gant ar yezhoniour gresianek Manolis Triantafyllides eo bet rannet ar ponteg e daou strobad rannyezhel pennañ:
- Strobad ar c'hornôg (oinounteg/nioteg) tro-dro da Oinoe/Ünye.
- Strobad ar reter
- Is-strobad an aod (trapezounteg) tro-dro da dTrapezounta,
- Is-strobad an diabazrh (c'haldieg) e C'haldia (tro-dro da Argyroupolis/Gümüşhane — Kanin e Ponteg), ha tro-war-dro (Kelkit, Baibourt/Bayburt, etc.), ha tro-dro da gKotyora/Ordu.
Ar c'haldieg eo ar rannyezh muiañ-komzet.
Hervez studioù 'zo (Mirambel 1965) e kaver roudoù eus an hesonerezh vogalennek e rannyezhoù pontek 'zo, dres evel er yezhoù turkek.
Daoust ha ma oa genidik ar ponteg eus aodoù su ar Mor Du ec'h aes kuit ac'halese meur a ezvroad da vare Impaelouriezh Rusia etre an 18vet hag an 19vet kantvedoù. Komzet e vez c'hoazh ar ponteg gant meur a dud en Ukraina, Rusia (tro-dro da Stavropol) hag e Jorjia hag implijet e vze dre skid war-dro d'ar bloavezhioù 30 evit sevel oberennoù lenngel ha yezhadurioù evit kelenn er skolioù.
Goude al lazhadegoù er bloavezhioù 1910 e vanas an darn vrasañ eus ar bontegerion a chomas c'hoazh en Azia Minor dindan beli Feur-emglev Lausanne ha da heul an eskemmoù poblañsoù etre Turkia ha Gres e oant bet adannezet e Gres, dreist-holl e norzh ar vro.
Kenderc'hel a ra annezidi Traonienn Of, deuet d vezañ muzulmaned er 17vet Kantved, d'ober gant ar ponteg hiziv c'hoazh.
Hiziv e vez implijet ar ponteg gwezhoùigoù nemetken e Gres, gant un nebeud a oberennoù evel albomoù Asterix troet er yezh-se.
- Gres 200.000 den (2001)
- Turkia ~4000 den
- Tonya: (17 kêriadenn)
- Sürmene: (6 kêriadenn)
- Çaykara: (17 kêriadenn)
- Dernekpazarı: (13 kêriadenn)
- Uzungöl, Sheraho: (6 kêriadenn)
- Maçka: Daveenn ebet
- Torul, Yağlıdere, Santa, Kromni: Daveenn ebet
Yezhadur:
- Etaerezh: eta (η) distaget evel espislon (ε) (κέπιν = κηπίον, κλέφτες = κλέφτης, συνέλικος = συνήλικος, νύφε = νύφη, έγκα = ήνεγκον, έτον = ήτον, έκουσα = άκουσα...).
- Omega (Ω) distaget 'o' evel e henc'hresianeg, deuet da vezañ 'ου' e gresianeg koine (ζωμίν = ζουμί, καρβώνι, ρωθώνι...).
- Henstumm al lostger-bihanaat nominativel 'ιον' (παιδίον, χωρίον).
- Distagdur mod kozh an an div gensonenn ionek 'σπ' e lec'h 'σφ' evel e koine (σποντύλιν, σπιγγω, σπιντόνα).
- Anvioù-gwan kevrennek benel achuet en -ος (ή άλαλος, ή άνοστος, ή έμορφος).
- Anvioù-kadarn unander gourel nominativel '-on' > genitivel '-ος' (ό νέον -> τή νέονος, ο πάππον -> τη πάππονος, ό λύκον -> τή λύκονος, ο Τούρκον -> τη Τούρκονος etc).
- Doare-kemenn aoristek achuet gant -ον (ανάμνον, μείνον, κόψον, πίσον, ράψον, σβήσον).
- An tu-etre achuet gant -ούμαι (ανακατούμαι, σκοτούμαι, στεφανούμαι).
- An tu-gouzañv aoristek achuet gant -θα (hen'hres. -θην): εγαπέθα, εκοιμέθα, εστάθα etc.
- Doare-gourc'hemenn an tu-gouzañv aoristek achuet gant -θετε (hen'hres. -θητι): εγαπέθα, εκοιμέθα, εστάθα.
- Implij anvioù-verb gwezh ha gwezhall (εποθανείναι, μαθείναι, κόψ'ναι, ράψ'ναι, χαρίσ'ναι, αγαπέθην, κοιμεθήν).
- Taol-mouezh vokativel evel e henc'hresianeg: άδελφε, Νίκολα, Μάρια.
- Implij 'ας' e lec'h 'να' a-wezhoùigoù: δός με ας φάγω.
- Skouer 1: Ponteg en ('bezañ', trede gour unander, amzer vremañ), henc'hresianeg esti, gresianeg koine enesti, stumm biblek eni, gresianeg unvan a-vremañ ine
- Skouer 2: Ponteg temeteron ('hon'), henc'hresianeg to(n) hemeteron, gresianeg unvan a-vremañ to(n) * mas
- Skouer 3: Ponteg stumm-bihanaat pedhin ('bugelig), henc'hresianeg paidion, gresianeg unvan a-vremañ pedhi
- Skouer 4 (combining 2 and 3): Ponteg temeteron to pedin ('hon bugelig'), henc'hresianeg/gresianeg koine to hemeteron paidion, gresianeg unvan a-vremañ to pedi mas
- 1. Ouzhpennañ /e/ d'ar henlostger merk an aorist –ειν
| PONTEG | HENC'HRES. |
| ipíne | ειπείν |
| pathíne | παθείν |
| apothaníne | αποθανείν |
| piíne | πιείν |
| iδíne | ιδείν |
| fiíne | φυγείν |
| evríne | ευρείν |
| kamíne | καμείν |
| faíne | θαγείν |
| mathíne | μαθείν |
| erthéane | ελθείν |
| meníne | μενείν |
- 2. Merk an anv-verb –ηνα
| PONTEG | HENC'HRES. |
| anevίne | αναβήναι |
| katevine | καταβήναι |
| embine | εμβήναι |
| evjine | εκβήναι |
| epiδeavine | αποδιαβήναι |
| kimethine | κοιμηθήναι |
| xtipethine | κτυπηθήναι |
| evrethine | ευρεθήναι |
| vrasine | βρχήναι |
| raine | ραγήναι |
- 3. Kentañ aorist -αι > eil aorist -είν
| PONTEG | HENC'HRES. |
| κράξαι | κράξειν |
| μεθύσαι | μεθύσειν |
- 4. Merk anv-verb aoristek /e/
ράψεινε, κράξεινε, μεθύσεινε, καλέσεινε, λαλήσεινε, κτυπήσεινε, καθίσεινε
- 5. Lostger aoristek –ka (-ka implijet ivez evit merkañ an amzer dremenet strizh)
| PONTEG | HENC'HRES. |
| eδoka | έδωκα |
| enδoka | ενέδωκα |
| epika | επουίκα |
| efika | αφήκα |
| ethika | έθεκα |
- 6. Anv-verb –ine > -eane
- Georges Drettas, Aspects pontiques, ARP, 1997, ISBN 2-9510349-0-3. "... marks the beginning of a new era in Greek dialectology. Not only is it the first comprehensive grammar of Pontic not written in Greek, but it is also the first self-contained grammar of any Greek “dialect” written, in the words of Bloomfield, “in terms of its own structure”." (Janse)
- Özhan Öztürk, Karadeniz: Ansiklopedik Sözlük. 2 Cilt. Heyamola Yayıncılık. İstanbul, 2005. ISBN 975-6121-00-9
- Mackridge, P. 1987. Greek-Speaking Moslems of North-East Turkey: Prolegomena to Study of the Ophitic Sub-Dialect of Pontic. Byzantine and Modern Greek Studies 11: 115–137.
- Τομπαΐδης, Δ.Ε. 1988. Η Ποντιακή Διάλεκτος. Αθήνα: Αρχείον Πόντου. (Tompaidis, D.E. 1988. The Pontic Dialect. Athens: Archeion Pontou.)
- Τομπαΐδης, Δ.Ε. ϗ Συμεωνίδης, Χ.Π. 2002. Συμπλήρωμα στο Ιστορικόν Λεξικόν της Ποντικής Διαλέκτου του Α.Α. Παπαδόπουλου. Αθήνα: Αρχείον Πόντου. (Tompaidis, D.E. and Simeonidis, C.P. 2002. Additions to the Historical Lexicon of the Pontic Dialect of A.A. Papadopoulos. Athens: Archeion Pontou.)
- Παπαδόπουλος, Α.Α. 1955. Ιστορική Γραμματική της Ποντικής Διαλέκτου. Αθήνα: Επιτροπή Ποντιακών Μελετών. (Papadopoulos, A.A. 1955. Historical Grammar of the Pontic Dialect. Athens: Committee for Pontian Studies.)
- Παπαδόπουλος, Α.Α. 1958–61. Ιστορικόν Λεξικόν της Ποντικής Διαλέκτου. 2 τόμ. Αθήνα: Μυρτίδης. (Papadopoulos, A.A. 1958–61. Historical Lexicon of the Pontic Dialect. 2 volumes. Athens: Mirtidis.)
- Οικονομίδης, Δ.Η. 1958. Γραμματική της Ελληνικής Διαλέκτου του Πόντου. Αθήνα: Ακαδημία Αθηνών. (Oikonomidis, D.I. 1958. Grammar of the Greek Dialect of Pontos. Athens: Athens Academy.)
- Τοπχαρά, Κ. 1998 [1932]. Η Γραμματική της Ποντιακής: Ι Γραματικι τι Ρομεικυ τι Ποντεικυ τι Γλοςας. Θεσσαλονίκη: Αφοί Κυριακίδη. (Topchara, K. 1998 [1932]. The Grammar of Pontic. Thessaloniki: Afoi Kiriakidi.)
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
