Ogham
From Wikipedia, the free encyclopedia
Ogham (Oġam en henouezeleg) eo anv al lizherenneg bet implijet da gentañ evit lakaat dre skrid roudoù kentañ an henouezeleg. "Lizherenneg keltek ar gwez" a vez graet ivez eus an Ogham. Ar skritur keltek nemetañ eo ar skritur Ogham: evit gwir, a-hed an istor eo bet skrivet ar yezhoù keltek dindan teir reizhad skrivañ : ar skritur latin, ar skritur gresianek hag ar skritur Ogham.
Evit implijoù all, gwelet Ogham (disheñvelout).
| Lizherenneg Ogham | |||
| Aicme Beithe | Aicme Muine | ||
| ᚁ | Beithe | ᚋ | Muin |
| ᚂ | Luis | ᚌ | Gort |
| ᚃ | Fern | ᚍ | Gétal |
| ᚄ | Sail | ᚎ | Straiph |
| ᚅ | Nin | ᚏ | Ruis |
| Aicme hÚatha | Aicme Ailme | ||
| ᚆ | Úath | ᚐ | Ailm |
| ᚇ | Dair | ᚑ | Onn |
| ᚈ | Tinne | ᚒ | Úr |
| ᚉ | Coll | ᚓ | Edad |
| ᚊ | Ceirt | ᚔ | Idad |
| Forfeda | |||
| ᚕ | Éabhadh | ||
| ᚖ | Ór | ||
| ᚗ | Uilleann | ||
| ᚘ | Ifín | ||
| ᚙ | Eamhancholl | ||
| ᚚ | Peith | ||
Emdroadur
Seblantout a ra ar skritur Ogham "klasel" war vaen bezañ bet implijet muioc’h-mui adalek ar Vvet kantved ha VIvet kantved war dro Mor Iwerzhon. Graet e vez gouezeleg kentañ eus yezh an enskrivadurioù ar mare-hont. Er VIvet kantved eo c'hoarvezet an tremen d'ar gouezeleg kozh, yezh implijet e-barzh skridoù koshañ ha skrivet gant lizherennoù latin. Goude ar mare-se, eo bet implijet an Oghamoù evit anvioù-tud nemetken. An titouroù yezh hag a c’haller dezastum diwar studi ar Gouezeleg kentañ a denn da dachenn emdroadurioù ar fonologiezh dreist-holl. Diskouezet eo bet sklaer gant studi ar fonologiezh e oa eus al lizherenneg-se a-raok ar Vvet kantved.
Aozet eo al lizherenneg Ogham gant ugent lizherenn (feda) renket e-barzh peder lodenn aicmí (liester aicme "familh"; keñveriañ aett). Anvet eo pep aicme dre he lizherenn gentañ (Aicme Beithe, Aicme hÚatha, Aicme Muine, Aicme Ailme, "ar strollad B", "ar strollad H", "ar strollad M", "ar strollad A"). Lakaet eo bet lizherennoù ouzhpenn e-pad mare an dornskridoù, anvet int forfeda.
Anv al lizherennoù
- Ballaqueeney Rushen, Enez Vanav (SC 200 680)
- ᚛ ᚁᚔᚃᚐᚔᚇᚑᚅᚐᚄᚋᚐᚊᚔᚋᚒᚉᚑᚔ ᚜ ᚛ ᚉᚒᚅᚐᚃᚐᚂᚔ ᚜
- bivaidonas-maqi-mucoi / cunava[li]
- "Eus Bivaidonas, mab meuriad Cunava[li]"
- Testenn latin skrivet gant Oghamoù, e-barzh skridoù-bloaz Inisfallen, 1193 (ms. Rawlinson B. 503, 40c)
- ᚛ᚅᚒᚋᚒᚄ ᚆᚑᚅᚑᚏᚐᚈᚒᚏ ᚄᚔᚅᚓ᚜ ᚛ᚅᚒᚋᚑ ᚅᚒᚂᚂᚒᚄ ᚐᚋᚐᚈᚒᚏ᚜
- numus honoratur sine / numo nullus amatur
- "Argant zo enoret, hep argant, den ebet zo karet"
Lizherenneg latin kenaozet gant Oghamoù
- Knoc y Doonee, Kirk Andreas, Enez Vanav (NX 404 022)
- AMMECATI | FILIVS-ROCATI | HIC-IACIT
- "Amañ ema Ammecatus mab Rocatus en e led"
- ᚛ᚒᚁᚔᚉᚐᚈᚑᚄᚋᚐᚊᚔᚏᚑᚉᚐᚈᚑᚄ᚜
- [.]b[i]catos-m[a]qi-r[o]c[a]t[o]s
- "[Am]bicatos mab Rocatos"
- Enskrivadur gant Oghamoù e Ahenny, 19vet kantved, Co. Tipperary (Raftery 1969)
- Ema a-is ar bez-mañ restajoù Mary Dempsey, aet d'an anaon d'ar 4 a viz Genver 1802 d'an oad a 17 vloaz.
- ᚛ᚃᚐᚐᚄᚂᚔᚌᚄᚑᚅᚐᚂᚒᚐᚈᚐᚋᚐᚏᚔᚅᚔᚇᚆᚔᚋᚒᚄᚐ᚜ ᚛ᚑᚋᚁᚐᚂᚂᚔᚅᚐᚌᚉᚏᚐᚅᚔᚁᚆ᚜
- fa an lig so na lu ata mari ni dhimusa / o mballi na gcranibh
- "A-is ar vein-mañ ema Mári Ní Dhíomasaigh eus Ballycranna en e led"
Runoù kenaozet gant Oghamoù:
- Kirk Michael churchyard, Kirk Michael, Enez Vanav (SC 318 900)
- ᚛ ᚁᚂᚃᚄᚅᚆᚇᚈᚉᚊᚋᚌᚍᚎᚏᚐᚑᚒᚒᚔ ᚜
- blfsnhdtcqmgngzraouei
- (lizherenneg Ogham)
- ᚛ ᚋᚒᚒᚉᚑᚋᚐᚂᚂᚐᚃᚔᚒᚐᚋᚒᚂᚂᚌᚒᚉ ᚜
- muucomall-avi-ua-mullguc
- "Mucomael mab-bihan/douaren O'Maelguc"
- ᛘᛅᛚ᛬ᛚᚢᛘᚴᚢᚿ᛬ᚱᛅᛁᛋᛏᛁ᛬ᚴᚱᚢᛋ᛬ᚦᛁᚾᛅ᛬ᛁᚠᛏᛁᚱ᛬ᛘᛅᛚ᛬ᛘᚢᚱᚢ᛬ᚠᚢᛋᛏᚱᛅ᛬ᛋᛁᚾᛁ᛬ᛏᚭᛏᛁᚱᛏᚢᚠᚴᛅᛚᛋ᛬ᚴᚭᚾᛅ᛬ᛁᛋ᛬ᛅᚦᛁᛋᛚ᛬ᛅᛏᛁ᛭
- MAL : LUMKUN : RAISTI : KRUS : ThINA : IFTIR : MAL : MURU : FUSTRA : SINI : TOTIRTUFKALS : KONA : IS : AThISL : ATI+
- "Mal Lumkun en deus savet ar groaz-mañ en eñvor Mal Mury, he "foster-son", merc’h Dufgal, gwreg en deus Athisl euredet ganti,"
- ᛒᛁᛏᚱᛅᛁᛋ᛬ᛚᛅᛁᚠᛅ᛬ᚠᚢᛋᛏᚱᛅ᛬ᚴᚢᚦᛅᚾ᛬ᚦᛅᚾ᛬ᛋᚭᚾ᛬ᛁᛚᛅᚾ᛭
- [B]ITRA : IS : LAIFA : FUSTRA : KUThAN : ThAN : SON : ILAN +
- "Gwelloc’h eo leuskel ur "foster-son" mat eget ur mab fall"
Enskrivadur diwirion : menegiñ a ra un destenn-saga e Krenniwerzhoneg notet e-barzh Book of Leinster (LL 66 AB) an enskrivaduroù-mañ gant Oghamoù :
- Gip e tised in faidche, dia m-ba gascedach, geis fair ar thecht dind faidchi cen chomrac n-oenfhir do fhuacra.
- "An neb a zeu er prad-mañ, ma'z ema armoù gantañ, ez eo arabat dezhañ mont kuit deus ar prad, hep goulenn evit un emgann-daou."
Ar renkoù Unicode U+1680 – U+169F zo al lizherennoù Ogham enno. (evit an doare 4.1).
| Renk | Arouezenn | Anv |
|---|---|---|
| U+1680 | Merk esaou Ogham | |
| U+1681 | ᚁ | Lizherenn Ogham Beith |
| U+1682 | ᚂ | Lizherenn Ogham Luis |
| U+1683 | ᚃ | Lizherenn Ogham Fearn |
| U+1684 | ᚄ | Lizherenn Ogham Sail |
| U+1685 | ᚅ | Lizherenn Ogham Nion |
| U+1686 | ᚆ | Lizherenn Ogham Uath |
| U+1687 | ᚇ | Lizherenn Ogham Dair |
| U+1688 | ᚈ | Lizherenn Ogham Tinne |
| U+1689 | ᚉ | Lizherenn Ogham Coll |
| U+168A | ᚊ | Lizherenn Ogham Ceirt |
| U+168B | ᚋ | Lizherenn Ogham Muin |
| U+168C | ᚌ | Lizherenn Ogham Gort |
| U+168D | ᚍ | Lizherenn Ogham Ngeadal |
| U+168E | ᚎ | Lizherenn Ogham Straif |
| U+168F | ᚏ | Lizherenn Ogham Ruis |
| U+1690 | ᚐ | Lizherenn Ogham Ailm |
| U+1691 | ᚑ | Lizherenn Ogham Onn |
| U+1692 | ᚒ | Lizherenn Ogham Ur |
| U+1693 | ᚓ | Lizherenn Ogham Eadhadh |
| U+1694 | ᚔ | Lizherenn Ogham Iodhadh |
| U+1695 | ᚕ | Lizherenn Ogham Eabhadh |
| U+1696 | ᚖ | Lizherenn Ogham Or |
| U+1697 | ᚗ | Lizherenn Ogham Uillean |
| U+1698 | ᚘ | Lizherenn Ogham Ifin |
| U+1699 | ᚙ | Lizherenn Ogham Eamhancholl |
| U+169A | ᚚ | Lizherenn Ogham Peith |
| U+169B | ᚛ | Merk pluñvenn Ogham (merkoù a grog un destenn) |
| U+169C | ᚜ | Merk pluñvenn Ogham en tu-gin (merkoù a echu un destenn) |
- Auraicept na n-Éces
- Ar Runoù
- In Lebor Ogaim
- Macalister, Robert A.S. Corpus inscriptionum insularum celticarum. First edition. Dublin: Stationery Office, 1945-1949.
- Katherine Forsyth, The Ogham Inscriptions of Scotland: An Edited Corpus, PhD Dissertation, Harvard University (Ann Arbor: UMI, 1996).
- M.A. O'Brien, Corpus Genealogiarum Hiberniae, vol. 1, 2nd edition, Dublin 1976.
- Damian McManus, Ogam: Archaizing, Orthography and the Authenticity of the Manuscript Key to the Alphabet, Ériu 37, 1986, 1-31.
- Damian McManus, A Guide to Ogam, Maynooth 1991.
- Barry Raftery, A Late Ogham Inscription from Co. Tipperary, Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland 99, 1969.
- Jost Gippert, Ogam. Eine frühe keltische Schrifterfindung, Praha 1993.
- The Ogham Script (TITUS)
- Corpus of Ogham Inscriptions project
- The Ogham Stone
- Every Ogham Thing on the Web
Gwelout ivez : Ar Gelted • Ogham • Yezhoù keltiek • Rouantelezhioù brezhon • Enez Vreizh • Galia
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
