Кварк-глюонная плазма

Кварк-глюонная плазма (хромаплазма^[1]) — стан рэчыва ў фізіцы высокіх энергій і фізіцы элементарных часціц, пры якім адроннае рэчыва пераходзіць у стан, аналагічны стану, у якім знаходзяцца электроны і іоны ў звычайнай плазме^[2][3][1]. Яму папярэднічае стан глазма^[4].

Агульнае апісанне стану

Звычайна рэчыва ў адронах знаходзіцца ў так званым бескаляровым («белым») стане^[3]. Гэта значыць, кваркі розных колераў кампенсуюць адзін аднаго. Аналагічны стан ёсць і ў звычайнага рэчыва — калі ўсе атамы электрычна нейтральныя, гэта значыць, дадатныя зарады ў іх кампенсаваныя адмоўнымі. Пры высокіх тэмпературах можа адбывацца іанізацыя атамаў, пры гэтым зарады падзяляюцца, і рэчыва становіцца, як кажуць, «квазінейтральным». Гэта значыць, нейтральным застаецца ўсё воблака рэчыва ў цэлым, а асобныя яго часціцы нейтральнымі быць перастаюць. Тое ж, мабыць, можа адбывацца і з адронным рэчывам — пры вельмі высокіх энергіях, колер выходзіць на волю^[5] і робіць рэчыва «квазібясколерным»^[3].

Як мяркуецца, рэчыва Сусвету знаходзілася ў стане кварк-глюённай плазмы ў першыя імгненні пасля Вялікага Выбуху^[6]. Зараз кварк-глюённая плазма можа на кароткі час утварацца пры сутыкненнях часціц вельмі высокіх энергій.

Эксперыментальная дадзеныя

Кварк-глюонная плазма была атрымана эксперыментальна на паскаральніку RHIC Брукхейвенскай нацыянальнай лабараторыі ў 2005 годзе. У лютым 2010 года там жа была атрымана тэмпература плазмы ў 4 трыльёны градусаў Цэльсія ^[7]. Максімальную тэмпературу — звыш 10 трыльёнаў градусаў — атрымалі ў лістападзе 2010 года на ВАК ^[8].

Гл. таксама

• Кваркавая зорка

Зноскі

1. Кварк-глюонная плазма (нявызн.). Физическая энциклопедия. Архівавана з першакрыніцы 4 мая 2013. Праверана 30 сакавіка 2014.
2. Многоликий протон Почему всё это интересно физикам? (нявызн.). Элементы.ру.
3. Жарче Солнца (нявызн.). Все о плазме. Лента.Ру (28 чэрвеня 2012). Архівавана з першакрыніцы 4 студзеня 2014. Праверана 26 студзеня 2014.
4. В. Л. Коротких. Взрыв горячей ядерной материи (нявызн.). old.sinp.msu.ru. Архівавана з першакрыніцы 5 красавіка 2013.
5. И. Ройзен. Кварк-глюонная плазма (нявызн.). Наука и жизнь (1 сакавіка 2001). Праверана 9 жніўня 2013.
6. Аствацатурян Марина. Эхо Москвы :: Гранит науки В Европейском центре ядерных исследований (CERN) начался процесс перезапуска Большого адронного коллайдера, об этом ученые сообщили журналистам на прошлой неделе: Марина Аствацатурян (нявызн.). Эхо Москвы.
7. Артыкул Архівавана 20 жніўня 2012. на сайце Брукхейвенской лабараторыі ад 15 лютага 2010 года (англ.)
8. Артыкул(рус.)

Літаратура

• И. М. Дремин, А. В. Леонидов Кварк-глюонная среда // УФН. — 2010. — Т. 180. — С. 1167—1196.

Спасылкі

• В.Л. Коротких. Взрыв горячей ядерной материи (нявызн.) С. 1, 2, 4-9. old.sinp.msu.ru. Архівавана з першакрыніцы 5 красавіка 2013. Праверана 29.03.2013.