Армянскі алфавіт

Армянскі алфавіт — алфавіт армянскай мовы.

Армянскі алфавіт
арм.: Հայոց գրեր
Дата заснавання / стварэння	400-я
Імя	Armenian[1] і arménien[1]
Асноўваецца на	грэчаскі алфавіт
Стваральнік твора	Мясроп Маштоц[2]
Краіна паходжання	Арменія
Мова твора або назвы	армянская мова
Кірунак пісьма	злева направа[d][3]
Unicode range	U+0530-058F[4][3] і U+FB13-FB17[5]
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Армянскі алфавіт. Помнік у Нікасіі, Кіпр

Сістэма армянскага пісьма была створаная каля 406 года епіскапам Месропам Маштоцам. Узнікненне яе было выклікана распаўсюджаннем хрысціянства (прынята армянамі ў 301 годзе) і неабходнасцю мець богаслужэбную літаратуру на армянскай мове.

Армянскае пісьмо мае фанематычны характар. Першапачаткова алфавіт складаўся з 36 знакаў (кожны абазначаў асобную фанему), у XII ст. дапоўнены 2 новымі літарамі. У такім складзе выкарыстоўваецца для перадачы сучаснай армянскай мовы. Да пераходу на арабскія лічбы літары мелі і лічбавае значэнне (гл. Армянская сістэма злічэння).

Кірунак пісьма злева направа, літарныя знакі запісваліся асобна.

Літара	Назва літары					Вымаўленне (МФА)			Транслітарацыя		Лічбавае значэнне
	Трад. арфаграфія	Рэфарм. арфаграфія	Вымаўленне			Класічнае	Усходняе	Заходняе	Класічная	ISO 9985
			Класічнае	Усходняе	Заходняе
Ա ա	այբ		[aɪb]		[aɪpʰ]	[ɑ]			a		1
Բ բ	բեն		[bɛn]		[pʰɛn]	[b]		[pʰ]	b		2
Գ գ	գիմ		[gim]		[kʰim]	[g]		[kʰ]	g		3
Դ դ	դա		[dɑ]		[tʰɑ]	[d]		[tʰ]	d		4
Ե ե	եչ		[jɛtʃʰ]			[ɛ], у пачатку слова [jɛ]1			e		5
Զ զ	զա		[zɑ]			[z]			z		6
Է է	է		[ɛː]	[ɛ]		[ɛː]	[ɛ]		ē	ê	7
Ը ը	ըթ		[ətʰ]			[ə]			ə	ë	8
Թ թ	թօ	թո	[tʰo]			[tʰ]			t‘		9
Ժ ժ	ժէ	ժե	[ʒɛː]	[ʒɛ]		[ʒ]			ž		10
Ի ի	ինի		[ini]			[i]			i		20
Լ լ	լիւն	լյուն	[lʏn]²			[l]			l		30
Խ խ	խէ	խե	[χɛː]	[χɛ]		[χ]			x		40
Ծ ծ	ծա		[tsɑ]	[tsʼɑ]	[dzɑ]	[ts]	[tsʼ]	[dz]	c	ç	50
Կ կ	կեն		[kɛn]	[kʼɛn]	[gɛn]	[k]	[kʼ]	[g]	k		60
Հ հ	հօ	հո	[ho]			[h]			h		70
Ձ ձ	ձա		[dzɑ]		[tsʰɑ]	[dz]		[tsʰ]	j		80
Ղ ղ	ղատ		[ɫɑt]	[ʁɑtʼ]	[ʁɑd]	[l], or [ɫ]	[ʁ]		ł	ġ	90
Ճ ճ	ճէ	ճե	[tʃɛː]	[tʃʼɛ]	[ʤɛ]	[tʃ]	[tʃʼ]	[ʤ]	č	č̣	100
Մ մ	մեն		[mɛn]			[m]			m		200
Յ յ	յի	հի	[ji]	[hi]		[j]	[h]³, [j]		y		300
Ն ն	նու		[nu]			[n], [ŋ]			n		400
Շ շ	շա		[ʃɑ]			[ʃ]			š		500
Ո ո	ո		[o]	[vo]		[o], у пачатку слова [vo]4			o		600
Չ չ	չա		[tʃʰɑ]			[tʃʰ]			č‘	č	700
Պ պ	պէ	պե	[pɛː]	[pʼɛ]	[bɛ]	[p]	[pʼ]	[b]	p		800
Ջ ջ	ջէ	ջե	[ʤɛː]	[ʤɛ]	[tʃʰɛ]	[ʤ]		[tʃʰ]	ǰ		900
Ռ ռ	ռա		[rɑ]		[ɾɑ]	[r]		[ɾ]	r̄	ṙ	1000
Ս ս	սէ	սե	[sɛː]	[sɛ]		[s]			s		2000
Վ վ	վեւ	վեվ	[vɛv]			[v], [ʋ]			v		3000
Տ տ	տիւն	տյուն	[tʏn]	[tʼʏn]5	[dʏn]	[t]	[tʼ]	[d]	t		4000
Ր ր	րէ	րե	[ɹɛː]	[ɾɛ]6	[ɾɛ]	[ɹ]	[ɾ]		r		5000
Ց ց	ցօ	ցո	[tsʰo]			[tsʰ]			c‘		6000
Ւ ւ	հիւն	վյուն	[hʏn]			[w]	[v]8		u		7000
Փ փ	փիւր	փյուր	[pʰʏɹ]9		[pʰʏɾ]	[pʰ]			p‘		8000
Ք ք	քէ	քե	[kʰɛː]	[kʰɛ]		[kʰ]			k‘		9000
Եվ և	և	և	[ev]	[ev]		[ev]	[ev]	[ev]	ev	ev	-
Օ օ	օ		[o]			[o]			ô	ò	-
Ֆ ֆ	ֆէ	ֆե	[fɛː]	[fɛ]		[f]			f		-
Літара	Трад. арфаграфія	Рэфарм. арфаграфія	Класічнае	Усходняе	Заходняе	Класічнае	Усходняе	Заходняе	Класічная	ISO 9985	Лічбавае значэнне
			Вымаўленне
	Назва літары					Вымаўленне (МФА)			Транслітарацыя

У якасці вытокаў армянскага пісьма разглядаецца грэчаска-візантыйскае, сірыйскае і арамейскае пісьмо, аднак адназначнага рашэння гэтае спрэчнае пытанне не знайшло.

Зноскі

1. https://www.unicode.org/iso15924/iso15924-codes.html
2. Crystal D. The Cambridge Encyclopedia of Language — Выдавецтва Кембрыджскага ўніверсітэта, 1987. — С. 300. — ISBN 978-0-521-42443-1

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q471550'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q912887'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q23306977'></a>
3. https://www.unicode.org/versions/Unicode13.0.0/ch07.pdf
4. https://www.unicode.org/charts/PDF/U0530.pdf
5. https://www.unicode.org/charts/PDF/UFB00.pdf

Літаратура

• А. Кожынава. Армянскае пісьмо // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 1: А — Аршын / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 1. — 552 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0036-6 (т. 1).